Λόγω της αύξησης των επιτοκίων, το υψηλότερο κόστος χρηµατοδότησης αποτελεί σηµαντική πηγή κινδύνου για τη χρηµατοπιστωτική και κοινωνική σταθερότητα σε όλες τις χώρες µε υπερχρεωµένους τοµείς
Ο δανεισµός χρηµάτων µπορεί να δηµιουργήσει ευκαιρίες ανάπτυξης µε διάφορους τρόπους:
1. Επένδυση στην Επέκταση Επιχειρήσεων: Οι επιχειρήσεις συχνά δανείζονται για να χρηµατοδοτήσουν σχέδια επέκτασης, όπως η κυκλοφορία νέων προϊόντων, η επέκταση σε νέες αγορές ή η αύξηση της παραγωγικής ικανότητας. Εάν είναι επιτυχείς, αυτές οι επενδύσεις µπορούν να δηµιουργήσουν αποδόσεις που υπεραντιστάθµιζουν το κόστους δανεισµού.
2. Χρηµατοδότηση µεγάλων αγορών: Τα άτοµα συχνά δανείζονται χρήµατα για να χρηµατοδοτήσουν µεγάλες αγορές, όπως σπίτια ή αυτοκίνητα, που θα ήταν δύσκολο ή αδύνατο να πληρωθούν άµεσα. Αυτό µπορεί να αυξήσει την ποιότητα ζωής και, σε ορισµένες περιπτώσεις, την παραγωγικότητα (π.χ., ένα αυτοκίνητο µπορεί να επιτρέψει µια πιο αµειβόµενη εργασία που διαφορετικά δεν είναι προσβάσιµη).
3. Επένδυση στην εκπαίδευση: Τα δάνεια χρησιµοποιούνται συχνά για τη χρηµατοδότηση της εκπαίδευσης. Η τριτοβάθµια εκπαίδευση µπορεί να αυξήσει σηµαντικά τις δυνατότητες κερδών ενός ατόµου κατά τη διάρκεια της ζωής του, καθιστώντας την µια αξιόλογη επένδυση παρά το αρχικό χρέος.
4. Ανάπτυξη υποδοµών: Οι κυβερνήσεις δανείζονται χρήµατα για να επενδύσουν σε έργα υποδοµής όπως δρόµοι, γέφυρες, νοσοκοµεία και σχολεία. Αυτές οι επενδύσεις µπορούν να τονώσουν την οικονοµική ανάπτυξη και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών.
5. ∆ιαχείριση ταµειακών ροών: Τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα άτοµα µπορούν να χρησιµοποιήσουν το δανεισµό για να διαχειριστούν τις ταµειακές ροές τους. Αυτό µπορεί να τους βοηθήσει να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους σε περιόδους χαµηλότερου εισοδήµατος, επιτρέποντάς τους να συνεχίσουν να λειτουργούν και ενδεχοµένως αποφεύγοντας την οικονοµική καταστροφή.
6. Τόνωση της οικονοµίας: Σε µεγαλύτερη κλίµακα, οι κυβερνήσεις µπορούν να δανειστούν χρήµατα και να τα διοχετεύσουν στην οικονοµία κατά τη διάρκεια µιας ύφεσης. Αυτό µπορεί να τονώσει τη ζήτηση, να δηµιουργήσει θέσεις εργασίας και ενδεχοµένως να δώσει ώθηση στην οικονοµική ανάπτυξη.
Ωστόσο, ενώ ο δανεισµός µπορεί να επιτρέψει την ανάπτυξη και να προσφέρει µια σειρά ευκαιριών, είναι σηµαντικό να το διαχειριστείτε µε σύνεση. Θα πρέπει πάντα να λαµβάνεται υπόψη το κόστος δανεισµού, τόσο από πλευράς τόκων όσο και από ενδεχόµενο κίνδυνο αδυναµίας αποπληρωµής του δανείου. Υπερβολικό ή κακώς διαχειριζόµενο χρέος µπορεί να οδηγήσει σε πολλά προβλήµατα.
ΤΟ ΧΡΕΟΣ
Τα υψηλά επίπεδα χρέους, είτε σε ατοµικό, εταιρικό ή εθνικό επίπεδο, µπορούν να δηµιουργήσουν µια πληθώρα προβληµάτων όπως:
1. Πληρωµές τόκων: Το πιο άµεσο ζήτηµα µε το υψηλό χρέος είναι το κόστος των τόκων. Αυτές οι πληρωµές µπορούν να εκτρέψουν τα κεφάλαια µακριά από πιο παραγωγικές χρήσεις, όπως επενδύσεις σε επιχειρήσεις ή υποδοµές. Για τα άτοµα, οι πληρωµές χρέους µε υψηλά επιτόκια µπορούν να τους εµποδίσουν να αποταµιεύσουν ή να επενδύσουν για το µέλλον.
2. Μειωµένη οικονοµική ευελιξία: Οι υποχρεώσεις χρέους µπορούν να µειώσουν την ικανότητα προσαρµογής στις µεταβαλλόµενες συνθήκες. Για παράδειγµα, εάν µια εταιρεία έχει πολλά χρέη, µπορεί να µην έχει τους πόρους για να επενδύσει σε νέες επιχειρηµατικές ευκαιρίες, έρευνα και ανάπτυξη ή απόκτηση ταλέντων.
3. Κίνδυνος χρεοκοπίας: Εάν ο οφειλέτης δεν µπορεί να πραγµατοποιήσει τις απαιτούµενες πληρωµές, µπορεί να χρειαστεί να κηρύξει πτώχευση. Αυτό θα µπορούσε να οδηγήσει σε απώλειες θέσεων εργασίας, ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων και αρνητικό αντίκτυπο στα πιστωτικά αποτελέσµατα, καθιστώντας πιο δύσκολο και δαπανηρό τον δανεισµό στο µέλλον.
4. Οικονοµική αστάθεια: Σε εθνικό επίπεδο, το υψηλό δηµόσιο χρέος µπορεί να οδηγήσει σε οικονοµική αστάθεια. Εάν οι επενδυτές χάσουν την εµπιστοσύνη τους στην ικανότητα µιας χώρας να αποπληρώνει τα χρέη της, µπορεί να απαιτήσουν υψηλότερα επιτόκια για να αντισταθµίσουν τον αυξηµένο κίνδυνο, γεγονός που µπορεί να επιδεινώσει το πρόβληµα του χρέους. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε µια καθοδική σπείρα, που δυνητικά θα κορυφωθεί σε µια κρίση δηµόσιου χρέους.
5. Πληθωρισµός: Οι κυβερνήσεις µπορεί να µπουν στον πειρασµό να διογκώσουν το χρέος τους αυξάνοντας την προσφορά χρήµατος, αλλά αυτό µπορεί να οδηγήσει σε πληθωρισµό ή ακόµη και σε υπερπληθωρισµό, ο οποίος διαβρώνει την αξία του χρήµατος και µπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για τους αποταµιευτές.
6. Υπέρβαση χρέους: Αυτό συµβαίνει όταν το επίπεδο του χρέους είναι τόσο υψηλό που οι πιθανοί δανειστές ή οι επενδυτές αναµένουν τα µελλοντικά έσοδα να εξυπηρετούν κυρίως το χρέος. Αυτό µπορεί να αποτρέψει νέες επενδύσεις και να επιβραδύνει την οικονοµική ανάπτυξη, δηµιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που µπορεί να είναι δύσκολο να σπάσει.
7. Μειωµένες δηµόσιες δαπάνες: Για τις χώρες, το υψηλό χρέος µπορεί να σηµαίνει λιγότερα διαθέσιµα χρήµατα για τις δηµόσιες δαπάνες, καθώς περισσότερα έσοδα πρέπει να διατεθούν για την εξυπηρέτηση του χρέους. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες, την υγειονοµική περίθαλψη και την εκπαίδευση, αυξάνοντας ενδεχοµένως την ανισότητα και τη φτώχεια.
8. Εξάρτηση από ξένο κεφάλαιο: Οι χώρες µε υψηλά επίπεδα εξωτερικού χρέους ενδέχεται να εξαρτώνται υπερβολικά από ξένα κεφάλαια, γεγονός που µπορεί να τις καταστήσει πιο ευάλωτες στις παγκόσµιες οικονοµικές διακυµάνσεις και ενδεχοµένως να θέσει σε κίνδυνο την οικονοµική τους κυριαρχία.
9. Κόστος ευκαιρίας: Τα χρήµατα που χρησιµοποιούνται για την εξυπηρέτηση του χρέους θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν αλλού, όπως επενδύσεις σε υποδοµές, επιχειρήσεις ή εκπαίδευση. Αυτό το κόστος ευκαιρίας µπορεί να εµποδίσει την οικονοµική ανάπτυξη και ανάπτυξη.
Αυτά είναι µερικά µόνο από τα πιθανά προβλήµατα που σχετίζονται µε τα υψηλά επίπεδα χρέους. Οι συγκεκριµένες επιπτώσεις µπορεί να ποικίλλουν ευρέως ανάλογα µε το πλαίσιο, συµπεριλαµβανοµένων των προοπτικών εισοδήµατος και ανάπτυξης του οφειλέτη, των όρων και προϋποθέσεων του χρέους και του συνολικού οικονοµικού περιβάλλοντος.
ΚΥΚΛΟΙ ΧΡΕΟΥΣ
Οι αυξήσεις των επιτοκίων κορυφώνουν τους κύκλους χρέους και οδηγούν στην συρρίκνωση των πιστώσεων. Σε κάθε κύκλο χρέους οι τοµείς που βρίσκονται σε κατάσταση υπερβολής είναι διαφορετικοί. Υπερβολή σηµαίνει µια κατάσταση «φούσκας» όπου µεγάλος αριθµός περιουσιακών στοιχείων έχει αγοραστεί µε δανεικά χρήµατα λόγω χαµηλών επιτοκίων του παρελθόντος, και οι τιµές τους έχουν αυξηθεί πάρα πολύ, λόγω της µεγάλης ζήτησης που δηµιουργήθηκε από την αγορά µε δανεικά κεφάλαια.
Το παγκόσµιο δηµόσιο χρέος έφθασε σε σχεδόν ρεκόρ $100 τρισ. το 2024. Με παγκόσµιο ΑΕΠ στα 110 τρισ., και οι ΗΠΑ µε δηµόσιο χρέος 35 τρισ. να έχουν1/3 του παγκοσµίου δηµόσιου χρέους. Ο συνδυασµός υψηλών επιπέδων χρέους και αυξανόµενων επιτοκίων έχει ωθήσει στα ύψη το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, προκαλώντας ανησυχίες σχετικά µε τη χρήση µόχλευσης στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα.
Εποµένως, ενώ ο δανεισµός µπορεί να δηµιουργήσει προοπτικές ανάπτυξης, θα πρέπει να αντιµετωπίζεται µε προσοχή και να υπάρχει ένα σαφές σχέδιο αποπληρωµής.
Έρχεται ένα δύσκολο περιβάλλον για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, τις τράπεζες και τις κυβερνήσεις διότι όπως αποδεικνύουν τα δεδοµένα έχουµε εµφάνιση στασιµοπληθωρισµού, ο πληθωρισµός αναζωπυρώνεται, οι οικονοµίες δυσκολεύονται και η ανεργία αρχίζει να αυξάνεται. Στην περίπτωση αυτή το κλασικό µέτρο αύξησης των επιτοκίων για την αντιµετώπιση του πληθωρισµού, δηµιουργεί δυσκολότερες συνθήκες στην οικονοµία και θα φέρει υψηλότερη ανεργία. Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε το υψηλό ποσοστό χρέους (πάνω από το τριπλάσιο του παγκόσµιου ΑΕΠ) θα δηµιουργήσει πολλαπλούς κινδύνους στις τράπεζες και αδυναµία στις κυβερνήσεις να βρουν χρήµατα να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Οι χώρες πλέον έχουν το δίληµµα πως θα ιεραρχήσουν τους περιορισµένους πόρους που έχουν. Υπάρχουν ταυτόχρονα ανάγκες για επενδύσεις στην πράσινη οικονοµία, στους αµυντικούς εξοπλισµούς, στην τεχνητή νοηµοσύνη, στην αναδιάρθρωση των παραγωγικών µονάδων, στην αντιµετώπιση των φυσικών καταστροφών, στην κάλυψη των δηµοσιονοµικών ελλειµάτων, στην αύξηση των ποσών για πληρωµή των τόκων των υπαρχόντων δανείων καθώς τα επιτόκια έχουν τετραπλασιαστεί την τελευταία τετραετία, ο υψηλός πληθωρισµός εξανεµίζει την αγοραστική δύναµη των καταναλωτών και χρειάζονται κρατικές ενισχύσεις.
Και όλα αυτά συµβαίνουν σε ένα περιβάλλον όπου, οι κυβερνήσεις δεν µπορούν πλέον να «εκτυπώνουν χρήµα» µέσω ποσοτικής χαλάρωσης κλπ., διότι τροφοδοτείται περαιτέρω ο πληθωρισµός, δεν µπορούν να δανείζονται διότι είναι ήδη υπερχρεωµένες, δεν συµφέρει να δανείζονται καθώς τα πολύ χαµηλά ή και µηδενικά επιτόκια των τελευταίων 20 ετών δεν υπάρχουν πλέον (τα επιτόκια των κρατικών οµολόγων έχουν τετραπλασιαστεί µετά το 2020), υπάρχουν σηµαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις και θέµατα ενεργειακής ασφάλειας κυρίως από χώρες που σχεδιάζουν να ξαναγίνουν αυτοκρατορίες, όπως Τουρκία, Ιράν, Ρωσία, Κίνα, κ.λπ., και τέλος οι περισσότερες οικονοµίες βρίσκονται σε στασιµοπληθωρισµό ή ύφεση, εξαιτίας της αντιµετώπισης του πληθωρισµού, οπότε δεν µπορεί να βρεθεί νέο χρήµα µέσω των φόρων από την αύξηση του ΑΕΠ.
Επί πλέον χώρες που χρησιµοποιούν ενέργεια από άνθρακα (π.χ. στην Κίνα πάνω από το 60% της ενέργειας της παράγεται από άνθρακα), παράγουν πολύ φθηνότερα τα προϊόντα τους, ρυπαίνοντας ανεξέλεγκτα το περιβάλλον, και κατακλύζουνε µε φθηνά προϊόντα τις χώρες που προσπαθούν να µεταβούν στην πράσινη οικονοµία. Οι χώρες αυτές εκτός από το τεράστιο κόστος των επενδύσεων προς την πράσινη οικονοµία, αντιµετωπίζουν τεράστιες εκροές χρηµάτων από τα εµπορικά ελλείµατα εξ αιτίας ότι δεν µπορούν να ανταγωνιστούν τα φθηνά προϊόντα των ρυπογόνων χωρών (το 2023 το εµπορικό έλλειµα ΗΠΑ, ΕΕ µόνο µε την Κίνα ήταν $280 και $290 δισ. αντίστοιχα). Χρειάζονται πλέον πολύ εµβληµατικές ηγεσίες για την αντιµετώπιση των πολύπλοκων προβληµάτων.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου
Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
