Απαράγραπτο δικαίωμα του Ελληνικού λαού που θυσίασε τα καλύτερα παιδιά του στον αντιφασιστικό αγώνα και ασταμάτητος ο αγώνας για την τελική δικαίωση από το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ) των Ηνωμένων Εθνών στην Μεγάλη δίκη στη Χάγη στις 12/9/2011 για τις γερμανικές αποζημιώσεις.
Το χρονικό της υπόθεσης
1995: Ο αείμνηστος δικηγόρος, νομάρχης Βοιωτίας και ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Γιάννης Σταμούλης, καταθέτει αγωγή στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Λιβαδειάς.
1997: Το δικαστήριο επιδικάζει αποζημίωση για ψυχική οδύνη στους συγγενείς των θυμάτων.
2000: Οι Γερμανοί καταθέτουν αίτηση στον Άρειο Πάγο, ζητώντας αναίρεση της απόφασης και επικαλούνται το προνόμιο της ετεροδικίας, δηλαδή ότι αρμόδια για να δικάσουν την υπόθεση είναι τα γερμανικά δικαστήρια.
2002: Οι Γερμανοί αρνούνται να καταβάλουν αποζημιώσεις και οι συγγενείς, με τον Γ. Σταμούλη, ζητούν κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων της Γερμανίας στην Ελλάδα. Όμως ο υπουργός Δικαιοσύνης, Μ. Σταθόπουλος, δεν δίνε άδεια για αναγκαστική εκτέλεση περιουσιακών στοιχείων.
2003: Οι Διστομίτες καταφεύγουν στα ιταλικά δικαστήρια κάνοντας χρήση του κανονισμού που επιτρέπει εκτέλεση δικαστικής απόφασης σε άλλη χώρα της Ε.Ε.
2005: Το Πρωτοδικείο Ιταλίας δικαιώνει τους Έλληνες και ασκείται έφεση από τις γερμανικές αρχές.
2006: Το Εφετείο Φλωρεντίας απορρίπτει την γερμανική έφεση και η Γερμανία προσφεύγει στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο της Ιταλίας.
2008: Το Ανώτατο Δικαστήριο δικαιώνει τους Διστομίτες και επιδικάζει δικαστικά έξοδα 3.000 ευρώ στους Γερμανούς. Το ιταλικό εφετείο κάνει λόγο για αποζημιώσεις ύψους 60 εκατ. ευρώ. Αναμένεται η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου.
2008: Η Γερμανία πάει την υπόθεση στη Χάγη. Το Βερολίνο ζητά να αναγνωριστεί ότι η Ιταλία δεν σεβάστηκε το προνόμιο της ετεροδικίας.
2010: Εν αναμονή της απόφασης της Χάγης, η ιταλική κυβέρνηση παγώνει προσωρινά την ισχύ των εκτελεστών τίτλων κατά της Γερμανίας.
2011: Με απόφαση του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, η Ελλάδα θα παρασταθεί στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και θα ασκήσει παρέμβαση υπέρ της Ιταλίας.
Η Γερμανία οφείλει στην Ελλάδα μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για τα εγκλήματα του Γ’ Ράιχ. Η σημερινή κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας και οι σημερινές αντιλήψεις των Ευρωπαίων για την Ελλάδα και τους Έλληνες δεν αποτελούν λόγο να υποσταλεί η σημαία στης συγκεκριμένης διεκδίκησης. Το αντίθετο οι οφειλές της Γερμανίας στην Ελλάδα είναι δύο κατηγοριών:
ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
1. Οι επανορθώσεις για τις καταστροφές στις υποδομές κατά τη διάρκεια της κατοχής, δηλαδή προς το Δημόσιο, ύψους 7,1 δισ. δολαρίων, αγοραστικής αξίας 1938. Αυτές, σύμφωνα με επίσημο έγγραφο της Τράπεζας της Ελλάδας, υπολογίζονται έως το Μάρτιο του 2010 στο ποσό των 108,43 δισ.ευρώ, χωρίς τους νόμιμους τόκους (με το ελάχιστο επιτόκιο του 3% σε τιμές του 1938 υπερβαίνουν σήμερα το 1 τρισ. ευρώ, τρεις φορές περίπου πάνω από το δημόσιο χρέος). Ο αρχικός προσδιορισμός έγινε το 1946 στη Διάσκεψη των Παρισίων, κατά προσέγγιση. Ο Ψυχρός Πόλεμος ελαχιστοποίησε τις πιέσεις των Δυτικών στη Δυτική Γερμανία. Το 1953, στο Λονδίνο οι διετείς διαπραγματεύσεις κατέληξαν σε διακανονισμό των προπολεμικών και μεταπολεμικών χρεών της, όμως η Ελλάδα δεν είχε μόνιμη αντιπροσωπεία στο Λονδίνο. Το 1956 Γάλλοι, Ολλανδοί και Βέλγοι ξεκίνησαν να διεκδικούν ατομικές αποζημιώσεις στο εσωτερικό, σε θύματα ναζιστικών διώξεων (Εβραίοι, Αθίγγανοι). Οι Γερμανοί αποζημίωσαν μόνο διώξεις για φυλετικούς, κοσμοθεωρητικού και θρησκευτικούς λόγους, όχι θύματα εξαιτίας της αντιστασιακής δράσης.
2. Το κατοχικό δάνειο, ύψους 3,5 δισ. δολαρίων (αγοραστικής αξίας 1938) ή 476 εκατ. μάρκων της εποχής εκείνης. Το κατοχικό δάνειο είναι το μισό περίπου του ποσού των αποζημιώσεων. Ανέρχεται σήμερα σε περίπου 54 δισ. ευρώ χωρίς τους νόμιμους τόκους. Το δάνειο αυτό, που υπολογίζεται κάθε χρόνο τόσο από την Τράπεζα της Ελλάδας όσο και από τη γερμανική κρατική τράπεζα, προκάλεσε καθοριστικά την πείνα και τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς απ’ αυτήν.
Και τα δύο αυτά ποσά δεν έχουν παραγραφεί ούτε μπορούν να παραγραφούν, γιατί είναι αναγνωρισμένες οφειλές με διεθνείς συμφωνίες και διεθνείς συμβάσεις.
Κατά καιρούς υπήρξαν και διπλωματικές, αλλά η γερμανική άρνηση πάγωνες τις περαιτέρω ενέργειες.
Πολύ γρήγορα, πριν κλείσει 20ετία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η υπόθεση Μέρτεν έδωσε μια ωραία δικαιολογία στη Βόννη ώστε να ισχυρίζεται ότι έχει δώσει αποζημιώσεις στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση Καραμανλή δέχθηκε να εκδοθεί ο εγκληματίας πολέμου Μαξ Μέρτεν στην Γερμανία (1961) με αντάλλαγμα κάποιες αποζημιώσεις (115 εκατ. μάρκα), με τα οποία ισχυρίζεται ότι ξόφλησε τις υποχρεώσεις της. Στη συναλλαγή που έγινε για την απελευθέρωση του εγκληματία πολέμου Μέρτεν, υπογράφηκε πραγματικά σύμβαση, που σε υποσημείωση όμως φέρει την υπογραφή του τότε πρέσβη της Ελλάδας στην Βόννη, όπου τονίζεται ρητώς ότι με αυτά τα χρήματα, που βασικά δεν προορίζονταν για τα θύματα αλλά για άλλες κατηγορίες θυμάτων, δεν εξοφλούνται οι υποχρεώσεις της Γερμανίας προς την Ελλάδα και ότι η Ελλάδα δεν παραιτείται από τις αποζημιώσεις. Να σημειωθεί επιπλέον ότι από αυτό το ποσό δόθηκαν τελικά μόνο 38 εκατομμύρια μάρκα.
Το 1990 οι δύο Γερμανίες επανενώθηκαν. Το ενδεχόμενο διεκδίκησης αποζημιώσεων παρακάμφθηκε όμως μέσα από την διαδικασία για τη συνένωση. Η ευκαιρία μιας ενεργητικής διεκδίκησης υπήρχε εκείνη την περίοδο, οι μικρές όμως χώρες δεν κινήθηκαν. Η Γερμανία έκανε σαφές ότι δεν θα πληρώσει αποζημιώσεις.
Επανορθώσεις. Το αναγκαστικό δάνειο του 1942 πάντως, ύψους 476 εκατ. μάρκων είναι άλλο πράγμα. Πρόκειται για συμβατική υποχρέωση της Γερμανίας, καθώς αποτελεί νομική συνέχεια του Ράιχ. Το δάνειο ήταν άτοκο και η αξία του υπολογίζεται στο ισόποσο των 5 δισ. ευρώ, περίπου. Η Ελλάδα μπορεί να τα διεκδικήσει πολιτικά η προσφεύγοντας στη Χάγη.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
1. Οι αποζημιώσεις των θυμάτων 100 Ολοκαυτωμάτων, από τα οποία έχουν αναγνωριστεί τα 89 (56.225 νεκροί ενδεικτικά). Μια περίπτωση αφορά και τα θύματα του Διστόμου, που η αποζημίωσή τους ανέρχεται σήμερα περίπου στο ποσό των 60 εκατομμύριων ευρώ, σύμφωνα με απόφαση της ολομέλειας του Αρείου Πάγου, που αναίρεσε ο υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Σημίτη, αλλά επικύρωσε η απόφαση του αντίστοιχου Αρείου Πάγου (Corte Suprema di Cassazione) της Ιταλίας τον Οκτώβριο του 2008, που ισχύει και για το Δίστομο.
Η τελεσίδικη απόφαση για τις διεκδικήσεις των θυμάτων, και αυτής του Διστόμου εκκρεμεί στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης, κατόπιν αγωγής της γερμανικής κυβέρνησης στις 29 Δεκεμβρίου 2009, για αναίρεση της απόφασης του Αρείου Πάγου της Ιταλίας, λόγω ετεροδικίας.
2. Οι αρχαιολογικοί θησαυροί, που άρπαξαν από τα μουσεία, τους αρχαιολογικούς χώρους και από παράνομες εκσκαφές, είναι καταγεγραμμένοι και δεν έχουν επιστραφεί ως όφειλαν.
ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΟΥ ΛΗΣΤΕΨΑΝ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ
Σύμφωνα με έκθεση του υπουργείου Παιδείας που συνέταξαν το 1946 οι κορυφαίοι Έλληνες αρχαιολόγοι με επικεφαλής τον Χρήστο Καρούζο και τον Μαρίνο Καλλιγά με τίτλο «Ζημίαι των Αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των Στρατών Κατοχής», οι Γερμανοί έκλεψαν και αφαίρεσαν αρχαιότητες μεγάλης επιστημονικής και αρχαιολογικής αξίας από τα εξής μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους :
Κεραμικού, Πειραιά, Σκαραμαγκά, Βούλας, Βάρης, Κορωπίου, Κερατέας, Σουνίου, Ελευσίνας, Αίγινας ΜεγάρωνΘήβας, Λιβαδειά,Ευπαλίου, Γαλαξιδίου, Τανάγρας,Χαιρώνειας, Κωπαϊδας, Δελφών,Χαλκίδας,Ερέτριας, Κορίνθου,Άργους,Λακωνίας, Κυθήρων Βασιλικού, Μεσσηνίας, Πεταλιδίου Μεσσηνίας, Θέρμου,Μονής Βελάς Ν. Αγχιάλου, Λάρισας, Καλαμπάκας, Χασίων( Ι.Μ. Αναλήψεως), Μονής Γκούρας Θεσσαλονίκης, Ποτίδαιας, Κομοτηνής, Μυτιλήνης, Σάμου, Τηγανίου, Μήλου, Καστελίου, Κισάμου, Κνωσού Αγίας Τριάδος, Γόρτυνας, Φαιστού (Κρήτη).
Η ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ Η ΕΛΛΑΔΑ ΘΑ ΠΑΡΑΣΤΕΙ ΣΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ.
Προνόμια της ετεροδικίας του κράτους (Γερμανία κατά Ιταλίας).
Αίτηση που υπέβαλε η Ελλάδα για να παρέμβει.
Το Δικαστήριο αποδέχθηκε το ελληνικό αίτημα να παρέμβει στη διαδικασία ως μη μέρος της διαδικασίας.
ΧΑΓΗ, 15 Ιουλίου 2011. Με απόφαση της 4ης Ιουλίου 2011, το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ), το κύριο δικαστικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών, χορήγησε στην Ελληνική Δημοκρατίας (εφεξής «Ελλάδα»), την άδεια να παρέμβει ως μη διάδικος στην υπόθεση σχετικά με προνόμια της ετεροδικίας του κράτους (Γερμανίας κατά Ιταλίας).
Αν και εφιστώντας την προσοχή του Δικαστηρίου σε ορισμένες εκτιμήσεις που δείχνουν ότι η άδεια στην Ελλάδα δεν πληροί τα κριτήρια που ορίζονται στο άρθρο 62, παράγραφος 1, του Οργανισμού του Δικαστηρίου, η Γερμανία είχε δηλώσει ρητώς ότι δεν είχε «επισήμως αντίρρηση» στην παρούσα αίτηση. Η Ιταλία, από την πλευρά της, είχε δηλώσει ότι δεν αντιτίθεται στην εφαρμογή που χορηγήθηκε.
Στην απόφασή του, το Δικαστήριο υπενθύμισε συνοπτικά το πραγματικό πλαίσιο της εφαρμογής στην Ελλάδα για την άδεια να παρέμβει. Υπενθύμισε ότι, στις 10 Ιουνίου 1944, κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις διέπραξαν σφαγή στο ελληνικό χωριό του Διστόμου, σκοτώνοντας πολλούς αμάχους. Σημείωσε ότι ένα ελληνικό Πρωτοδικείο είχε λάβει απόφαση το 1997 κατά της Γερμανίας επιδικάζοντας αποζημίωση στους συγγενείς των θυμάτων της σφαγής, και ότι η απόφαση αυτή αργότερα επιβεβαιώθηκε από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο κατά το έτος 2000, αλλά ότι δεν ήταν δυνατό να επιβάλει τις δύο αυτές αποφάσεις στην Ελλάδα, διότι ο Έλληνας υπουργός Δικαιοσύνης δεν είχε χορηγήσει άδεια που απαιτείται για να εκτελέσει απόφαση κατά αλλοδαπού κράτους. Εξάλλου, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι οι ενάγοντες στην υπόθεση του Διστόμου είχαν προσφύγει στη συνέχεια κατά της Ελλάδας και της Γερμανίας, ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά ότι, το 2002, το τελευταίο, επικαλούμενο την αρχή της ασυλίας του κράτους, είχε κρίνει ότι η αίτηση των εναγόντων ήταν απαράδεκτη. Το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι οι Έλληνες ενάγοντες είχαν στην συνέχεια προσπαθήσει να επιβάλουν τις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων στην Ιταλία και ότι το ιταλικό δικαστήριο είχε κρίνει ότι η πρώτη ελληνική απόφαση (που εκδόθηκε το 1997) ήταν εκτελεστή στην Ιταλία.
Το Δικαστήριο στη συνέχεια αποφάσισε ότι στην περίπτωση που αφορούν τα προνόμια της ετεροδικίας του κράτους (Γερμανία κατά Ιταλίας), ενδέχεται να χρειαστεί «να ειδωθούν οι αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων στην υπόθεση του Διστόμου, υπό το πρίσμα της αρχής της ασυλίας του κράτους, για τους σκοπούς των ευρημάτων σε σχέση με το τρίτο αίτημα, με τις παρατηρήσεις της Γερμανίας». Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό ήταν αρκετό για να δείξει ότι η Ελλάδα είχε συμφέρον νομικής φύσεως που θα μπορούσε να επηρεαστεί από την απόφαση στην υπόθεση μεταξύ της Γερμανίας και της Ιταλίας.
Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το τρίτο αίτημα με τις παρατηρήσεις της Γερμανίας έχει ως εξής : «Η Ιταλική Δημοκρατία, θεωρώντας τις ελληνικές αποφάσεις ως βάσιμες (παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου από το γερμανικό Ράιχ κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) να εκτελεστούν στην Ιταλία, υπέπεσε σε περαιτέρω παραβίαση της δικαιοδοτικής ασυλίας της Γερμανίας».
Το Δικαστήριο κατέστησε σαφές ότι, όταν το επιτρέπει η παρέμβαση, μπορεί να περιορίζει την εμβέλειά τους και επιτρέπουν παρέμβαση για μία μόνο πτυχή της στο αντικείμενο της αίτησης που έχει υποβληθεί. Λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματά της σχετικά με το έννομο συμφέρον της Ελλάδας στην προκειμένη περίπτωση, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να παρέμβει ως μη – μέρος «στο μέτρο που αυτή η παρέμβαση περιορίζεται στις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων (στην περίπτωση Δίστομο)», όπως αναφέρεται ανωτέρω.
Πιο συγκεκριμένα, παρεμβαίνει ως «μη διάδικος» στην υπόθεση που αφορά προνόμια της ετεροδικίας του κράτους (Γερμανία κατά Ιταλίας), επιτρέπει στην Ελλάδα να έχει πρόσβαση στα γραπτά υπομνήματα των διαδίκων και να «ενημερώσει το Δικαστήριο σχετικά με τη φύση των νομίμων δικαιωμάτων και συμφερόντων… που θα μπορούσαν να επηρεαστούν από την απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου υπό το φως των απαιτήσεων που πρόβαλε η γερμανική κυβέρνηση στην κύρια δίκη.
Για το σκοπό αυτό, με την ίδια διάταξη, το δικαστήριο όρισε την 5η Αυγούστου 2011 ως προθεσμία για την υποβολή της γραπτής δήλωσης της Ελλάδας, και την 5η Σεπτεμβρίου 2011 ως προθεσμία για την υποβολή των γραπτών παρατηρήσεων της Γερμανίας και της Ιταλίας επί του υπομνήματος αυτού. Η επακόλουθη διαδικασία που προοριζόταν για περαιτέρω απόφαση. Το άρθρο 85 του Κανονισμού του Δικαστηρίου προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι «(το) παρεμβαίνον κράτος έχει το δικαίωμα, κατά τη διάρκεια της προφορικής διαδικασίας, να υποβάλλει τις παρατηρήσεις του σε σχέση με το αντικείμενο της παρέμβασης».
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το καθεστώς του μη – διαδίκου αφαιρεί από την Ελλάδα τη δυνατότητα να ασκεί δικαιώματα στο πλαίσιο της κύριας διαφοράς μεταξύ των συμβαλλομένων μερών (Γερμανία και Ιταλία), και ότι η απόφαση δεν θα είναι δεσμευτική για την Ελλάδα, ενώ θα έχει δεσμευτική ισχύ και να είναι χωρίς δυνατότητα έφεσης για τα συμβαλλόμενα μέρη.
Σημείωση: Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ) είναι το κύριο δικαστικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών. Ιδρύθηκε από Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών τον Ιούνιο του 1945 και ξεκίνησε τις δραστηριότητές του το Απρίλιο του 1946. Η έδρα του Δικαστηρίου βρίσκεται στο Μέγαρο Ειρήνης στη Χάγη (Ολλανδία). Από τα έξι κύρια όργανα των Ηνωμένων Εθνών, είναι το μόνο που δεν βρίσκεται στη Νέα Υόρκη. Το Δικαστήριο έχει διττό ρόλο: πρώτον, να εξετάζονται, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, νομικές διαφορές που του υποβάλλονται από τα κράτη (αποφάσεις του έχουν δεσμευτική ισχύ και χωρίς προσφυγή για τα ενδιαφερόμενα μέρη). Και δεύτερον, να γνωμοδοτεί συμβουλευτικά νομικά ερωτήματα που του υποβάλλουν δεόντως εξουσιοδοτημένα όργανα των Ηνωμένων Εθνών και του συστήματος. Το Δικαστήριο αποτελείται από 15 δικαστές που εκλέγονται για εννέα έτη από τη Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Επικουρείται από Μητρώο, διεθνή γραμματεία, οι δραστηριότητες των οποίων είναι και δικαστικές και διπλωματικές, καθώς και διοικητικές. Οι επίσημες γλώσσες του Συνεδρίου είναι η γαλλική και αγγλική γλώσσα.
*Ο Σπύρος Δαράκης είναι πρώην δήμαρχος Μηθύμνης και επι σειρά ετών κοινοτάρχης της μαρτυρικής Μαλαθύρου. Εκπρόσωπος του Δήμου Κισάμου στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών Ελλάδας «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ» του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος.
Στοιχεία:
1) Από το βιβλίο ου Ακαδημαϊκού Άγγελου Θ. Αγγελόπουλου «Από την Κατοχή στον Εμφύλιο – Η Μεγάλη ευθύνη των συμμάχων», και συνέντευξη στην Αθήνα, 1994.
2) Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Γερμανικών Αποζημιώσεων (Γλέζος – Μαχαίρας – Τζιτζιλιώνης – Μπρακατούλας).
3) Γιάννης Σταμούλης – Δικόγραφα.
Χανιά 10/9/2011
