Το 1918 εκδηλώθηκε παγκόσμια πανδημία γρίπης σε πολλές χώρες του κόσμου, η οποία προκάλεσε το θάνατο, σύμφωνα με καταγραφές της εποχής, ίσως και άνω των 50 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Ένας επικίνδυνος ιός
Ο ιός αυτός της γρίπης μεταπήδησε από τα πτηνά στον άνθρωπο και οι απώλειες προέρχονταν από οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος. Η γρίπη αυτή τύπου Α, που οφειλόταν σε στέλεχος H1N1, ήταν ιδιαίτερα βαριάς μορφής και εξαιρετικά υψηλής θνητότητας. Οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες είχαν επιβάλλει λογοκρισία λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με αποτέλεσμα να κρύβουν την έξαρση της πανδημίας. Αντίθετα, επειδή η Ισπανία είχε διατηρήσει στάση ουδετερότητας, ο τύπος της έδινε μια πιο ρεαλιστική εικόνα της πανδημίας, με αποτέλεσμα να δίνει την εντύπωση διεθνώς ότι η χώρα είχε πληγεί πολύ βαρύτερα από την ασθένεια, η οποία και ονομάστηκε ‘’Ισπανική γρίπη’’. Μέσω, κυρίως, των στρατιωτών που επέστρεφαν στις πατρίδες τους και των μεταναστών, επεκτάθηκε ταχύτατα σε όλες τις ηπείρους, σε τρία κύματα, προσβάλλοντας περίπου το 1/3 του πλανήτη. Η Ισπανική γρίπη διήρκεσε 18 μήνες και εξαφανίστηκε μυστηριωδώς όπως εμφανίστηκε.
Η πανδημία στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η γρίπη φτάνει το καλοκαίρι του 1918, από τα μέλη πληρώματος καραβιού που μεταφέρει καπνά στην Πάτρα, προερχόμενα από τη Θεσσαλονίκη. Οι εργάτες που ξεφόρτωσαν τα δέματα και ο διευθυντής του καπνεργοστασίου της πόλης ξαφνικά πεθαίνουν και η Πάτρα μπαίνει σε καραντίνα, ενώ μέσα σε λιγότερο από 5 μήνες 800 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους στην πόλη. Ταχύτατα η υπόλοιπη χώρα λαμβάνει αυστηρά μέτρα πρόληψης κατά της γρίπης, όπως αυτό του κλεισίματος των σχολείων για περίπου ενάμιση μήνα. Παρόλα αυτά, η γρίπη συνέχισε να θερίζει, με τη Σκύρο να ζει τη μεγαλύτερη τραγωδία, με το 1/3 των κατοίκων της να χάνει τη ζωή του σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Επίσης, αρκετά πλήττονται οι πόλεις της Μακεδονίας, ενώ στην Αθήνα έχει ηπιότερη εξάπλωση και λιγότερα θύματα.
Ο ρόλος της μάσκας
Από την εποχή, κιόλας, εκείνη το βασικότερο μέσο προστασίας του πληθυσμού ήταν οι μάσκες, οι οποίες απετέλεσαν πεδίο πολιτικής διαμάχης και αμφιλεγόμενο θέμα του δημοσίου διαλόγου. Μόλις ξέσπασε η πανδημία, πολλές πολιτείες των ΗΠΑ κήρυξαν υποχρεωτικές τις μάσκες, που κατασκευάζονταν συνήθως από γάζα, τουλπάνι ή και μετάξι, κατά κύριο λόγο από εθελόντριες του Ερυθρού Σταυρού. Με το πέρασμα του χρόνου, οι μάσκες μετατράπηκαν σε σύμβολο πατριωτισμού και αφοσίωσης στη χώρα, σε μια περίοδο που τελείωνε ο καταστρεπτικός Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το 1918 και στις αρχές του 1919 τα μπαρ, τα σαλούν, τα θέατρα, τα σχολεία και τα εστιατόρια σε πολλές χώρες έκλεισαν λόγω εφαρμογής καραντίνας.
Οι πρώτες αντιδράσεις
Η υποχρεωτικότητα της χρήσης μάσκας προκάλεσε αντιδράσεις από κάποιους πολίτες που δημιούργησαν κίνημα αντίδρασης και ανυπακοής, αποκαλώντας τις ‘’φίμωτρα’’, ‘’ασπίδα μικροβίων’’, ή ‘’παγίδες βρωμιάς’’. Συχνά, μάλιστα, τα μέλη του κινήματος τις τρυπούσαν επιδεικτικά για να καπνίσουν πούρα, ή τις φορούσαν στα σκυλιά τους, ενώ δεν εξέλειπαν οι διαδηλώσεις, οι συγκεντρώσεις υπογραφών και οι κάθε είδους εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, φυσικά χωρίς χρήση μάσκας. Η πόλη µε τα περισσότερα κρούσματα, αλλά και την αυστηρότερη καραντίνα ήταν το Σαν Φρανσίσκο, που ονομάστηκε ‘’Πόλη των µασκοφόρων’’, ενώ απετέλεσε και τη γενέτειρα της «Ένωσης κατά των µασκών».
Η τιμωρία για μη χρήση μάσκας ήταν 5-10 δολάρια ή φυλάκιση 10 ημερών, γεγονός που σύντομα προκάλεσε συνωστισμό στις φυλακές. Ενδεικτικά, στις εφημερίδες της εποχής αναγράφηκε ότι μόνο στο Σαν Φρανσίσκο συλλήφθηκαν το Νοέμβριο του 1918 πάνω από 1.000 άτομα, ενώ η πανδημία τον προηγούμενο Οκτώβριο είχε προκαλέσει γενικά στη χώρα περίπου 200.000 θανάτους.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα…
Η χρήση της μάσκας, ένα αιώνα μετά, εξακολουθεί να αποτελεί θέμα συζήτησης, αντιπαράθεσης και αντιδραστικότητας μερίδας πολιτών, παρά τις ενημερωτικές προσπάθειες των ειδικών επιστημόνων, τη στιγμή που στα τέλη Αυγούστου 2020 η πανδημία κορωνοϊού Covid-19 έχει προσβάλει 25 εκατομμύρια και έχει οδηγήσει στο θάνατο 840.000 ανθρώπους…
[…] Ελλάδα, η ισπανική γρίπη έφτασε μέσω συσκευασμένων πακέτων […]