» Μια περιεκτική και αποκαλυπτική ανταπόκριση από την πρωτεύουσα της Γροιλανδίας
Ο Ρενέ εργάζεται σε ξενοδοχείο στο Νουκ, πρωτεύουσα της Γροιλανδίας. Είναι 30 χρόνων και φοίτησε για κάποιο διάστημα στο Πανεπιστήμιο της Γροιλανδίας πριν το εγκαταλείψει για λόγους επιβίωσης. «Χάνουμε τους παγετώνες και μαζί τους τη βιοποικιλότητα και την ταυτότητα της χώρας» μου λέει. Οι κάτοικοι εδώ γνωρίζουν πολύ καλά τις δραματικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης.
Βρίσκομαι στη Γροιλανδία το μεγαλύτερο νησί της γης με πληθυσμό 56 χιλιάδων, 90% Ίνουιτ. Το νησί καλύπτεται κατά τα τρία τέταρτα από παγετώνες. Η συγκοινωνία μεταξύ οικισμών γίνεται με ελικοφόρα αεροπλάνα, ελικόπτερα και πλοία. Οι πάγοι και η βραχώδης γη δεν επιτρέπουν την κατασκευή δρόμων έξω από οικισμούς. Κάτι όμως αλλάζει γρήγορα. Το νησί χάνει τους παγετώνες του λόγω της κλιματικής υπερθέρμανσης. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι αυτό είναι καλό επειδή παρουσιάζονται ευκαιρίες εξορύξεων και η διαθέσιμη γη για καλλιέργειες αυξάνεται. Η πραγματικότητα όμως σπάνια υπόκειται σε απλοϊκές ερμηνείες.
Παρόμοιες αλλαγές συμβαίνουν στις Άλπεις όπου το τοπίο από λευκό μετατρέπεται σε πράσινο. Πέρα από τις κατολισθήσεις και τη μεταβολή της βιοποικιλότητας, η πλέον άμεση συνέπεια της εξαφάνισης των πάγων είναι η απώλεια της λευκαύγειας, της ικανότητας δηλαδή της επιφάνειας της γης να ανακλά την ηλιακή ενέργεια, με αποτέλεσμα την περαιτέρω θέρμανση του κλίματος.
Τον Ιούλιο του 2021 παρατηρήθηκε στη Γροιλανδία τήξη των πάγων σε έκταση περίπου ίση με επτά φορές εκείνη της Ελλάδας και ημερήσια ροή οκτώ δισεκατομμυρίων τόνων πάγου. Τα κλιματικά μοντέλα έχουν δείξει ότι στον 21ο αιώνα οι τοπικές θερμοκρασίες στη Γροιλανδία μπορούν να ξεπεράσουν τα κατώφλια ολικής τήξης με αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας παγκοσμίως κατά 7,2 μέτρα. Καθώς οι μάζες του νερού θα συγκεντρώνονται ομοιόμορφα, η λεγόμενη ροπή αδρανείας του πλανήτη θα αυξάνεται όπως ενός παγοδρόμου που εκτείνει τα χέρια του και μειώνει τη συχνότητα περιστροφής. Η γη τότε θα περιστρέφεται βραδύτερα αυξάνοντας την ημέρα κατά δύο χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ο χρόνος είναι αμελητέος αλλά οι συνέπειες πλανητικές και η καταβύθιση των ακτών παγκοσμίως καταστροφική.
Η γη είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που χαρακτηρίζεται από ομοιόσταση, διατήρηση δηλαδή βασικών παραμέτρων εντός ορίων ώστε το σύστημα να είναι ευσταθές. Κάτι τέτοιο κάνει ο αυτόματος πιλότος στο αεροπλάνο ή ένας ζωντανός οργανισμός που αντιστέκεται σε μεταβολές που απειλούν την υγεία του. Προκαλώντας απότομες διαταραχές των διαδικασιών που επικρατούσαν επί εκατομμύρια χρόνια στη γη διαταράσσεται η ομοιόσταση του πλανήτη.
Η τήξη των παγετώνων της Γροιλανδίας για κάποιους είναι η αποκάλυψη θησαυρού. Πετρέλαιο, ουράνιο, ανορθωσίτης και άλλα έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον εκείνων που θεωρούν το περιβάλλον ευκαιρία πλουτισμού ή κατ’ ευφημισμόν ανάπτυξης. Ο Ρενέ μου λέει ότι αν ανοίξουν τη γη τους στις εξορύξεις, τα τοξικά απόβλητα θα ρυπάνουν τα φιόρδ με ανυπολόγιστες συνέπειες για την αλιεία, τον τουρισμό, και την εύθραυστη πανίδα. Αντιλαμβάνεται ότι τα κέρδη θα καταλήξουν σε λίγους και οι απώλειες σε πολλούς.
«Τι κάνει η κυβέρνησή σας γι’ αυτό;» τον ρωτώ. «Πρόσφατα, είπε με έμφαση ‘Όχι’ στις εταιρείες εξορύξεων», μου απαντά. «Έγιναν πολλές διαδηλώσεις στο Νάρσακ νότια κι εδώ. Η κυβέρνηση άκουσε τον κόσμο». Σκέφτομαι την άλλη Ευρώπη που συνεργάζεται ακόμη και με αιμοσταγή καθεστώτα όπως της Σαουδικής Αραβίας για λίγα πετροδόλαρα.
Κάθε καλοκαίρι η Ευρώπη και η Β. Αμερική βιώνουν θανατηφόρους καύσωνες και πυρκαγιές που εξαφανίζουν ό,τι πράσινο έχει απομείνει. Παράλληλα κάποιοι πλουτίζουν αισχρά από αυτή την καταστροφή. Προ ημερών η Shell και η ExxonMobil ανακοίνωσαν κέρδη μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου 11,5 και 17,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων αντίστοιχα, υπερδιπλάσια της περυσινής περιόδου που οφείλονται στην ανεξέλεγκτη αύξηση των τιμών. Ουσιαστικά οι φτωχοί, οι περισσότεροι δηλαδή από εμάς, στηρίζουμε σοσιαλιστικά τις γιγάντιες εταιρείες γιατί οι κυβερνήσεις μας δεν έχουν πρόθεση να τις ελέγξουν και να τις φορολογήσουν δίκαια. Όποιος αμφιβάλλει ότι η καταστροφή του πλανήτη γίνεται για τα χρήματα ας το σκεφτεί πάλι.
«Πώς αισθάνεσαι για το ότι θα έχετε περισσότερη καλλιεργήσιμη γη;» ρωτώ. «Έχω ανάμικτα αισθήματα. Δεν μ’ αρέσει».
«Και πώς βλέπεις το μέλλον σας;» ρωτώ πάλι. «Δεν υπάρχει τίποτα φωτεινό στο μέλλον» μου λέει μελαγχολικά. «Θα ήταν ωραίο η παγκόσμια κοινότητα να αναλάμβανε σοβαρή δράση για το κλίμα». Συνοφρυώνεται και συμπληρώνει, «Αλλά δεν θα το κάνει».
Εδώ το φως της μέρας διαρκεί σχεδόν 24 ώρες. Στις 9 μ.μ. κάνω τον γύρο ενός φιόρδ με σκάφος. Η θάλασσα έχει θερμοκρασία γύρω στους 3 βαθμούς και είναι κατάστικτη από τεράστια κομμάτια πάγου που έχουν αποκοπεί από τους παγετώνες. Είναι οι προπομποί του επερχόμενου.
Μερικές δεκαετίες από τώρα οι λάθος προτεραιότητες της ανθρωπότητας, η εμμονή με τα ορυκτά καύσιμα και την αέναη οικονομική μεγέθυνση θα έχουν κοινή τύχη με τα παγόβουνα. Θα διαλυθούν κάτω από την αδήριτη πραγματικότητα των νόμων της φύσης.
*Ο Γιάννης Α. Φίλης είναι π. πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
