Οι άνθρωποι σήμερα ταξιδεύουν για αναψυχή πολύ περισσότερο σε σχέση με το παρελθόν ενώ όλες οι ενδείξεις υποδεικνύουν ότι αυτό θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Καθώς η ζήτηση για διακοπές σε μακρινούς και εξωτικούς προορισμούς αυξάνεται συνεχώς, οι ταξιδιώτες χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο το αεροπλάνο για τις μετακινήσεις τους.
Όμως η τουριστική βιομηχανία, όπως και πολλές άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, χρησιμοποιεί ορυκτά καύσιμα τα οποία εκλύουν διοξείδιο του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα και επιτείνουν τη κλιματική αλλαγή. Πολλοί θεωρούν σήμερα το τουρισμό σαν μία σχετικά ήπια δραστηριότητα, η οποία δεν επιβαρύνει υπέρμετρα το περιβάλλον, τουλάχιστον σε σχέση με πολλές βιομηχανικές δραστηριότητες. Στη Κρήτη η τουριστική βιομηχανία είχε αλματώδη ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες ενώ σήμερα συμμετέχει στη δημιουργία σχεδόν του μισού οικονομικού προϊόντος του νησιού. Ταυτόχρονα είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία πολλών νέων θέσεων εργασίας και γι αυτό η συμβολή της στην ευημερία της Κρήτης είναι σημαντική.
Για την αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφοροι δείκτες μεταξύ των οποίων και:
1. Η συνολική ποσότητα νερού που καταναλώνει,
2. Η παραγόμενη ποσότητα υγρών και στερεών αποβλήτων που σχετίζονται με αυτή, και
3. Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων στους διάφορους τομείς της που συνδέονται με τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα το οποίο επιτείνει την κλιματική αλλαγή.
Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι η αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης χρησιμοποιώντας σαν δείκτη την ένταση εκπομπών άνθρακα η οποία συνδέεται με τη χρήση ορυκτών καυσίμων και ηλεκτρικής ενέργειας σε διάφορους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας. Επιπλέον η σύγκριση της έντασης εκπομπών άνθρακα με τις αντίστοιχες τιμές άλλων τουριστικών περιοχών/κρατών που έχουν ήδη μελετηθεί καθώς και τις αντίστοιχες τιμές διαφόρων Εθνικών οικονομιών.
Τα τελευταία χρόνια οι ετήσιες αφίξεις των τουριστών στη Κρήτη είναι λίγο περισσότερες από 5 εκατ.. Τα τρία τέταρτα (3/4) από αυτούς έρχονται με διεθνείς αεροπορικές πτήσεις (πίνακας 1) , ενώ η συντριπτική πλειοψηφία τους αφικνείται τη περίοδο Απριλίου-Οκτωβρίου. Ορυκτά καύσιμα και ηλεκτρική ενέργεια χρησιμοποιούνται σε όλους τους τομείς της Κρητικής τουριστικής βιομηχανίας και συγκεκριμένα κατά τη μεταφορά των επισκεπτών στο νησί και την επιστροφή τους, στα τουριστικά καταλύματα όπου αυτοί διαμένουν, στη διατροφή τους, στις εσωτερικές μετακινήσεις τους στο νησί για ψυχαγωγία, επισκέψεις σε αξιοθέατα κ.α. (πίνακας 2).
Η μείωση της έντασης εκπομπών άνθρακα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους όπως:
1. Με τη μείωση των εκπομπών άνθρακα λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων και ηλεκτρικής ενέργειας σε όλους τους τομείς/δραστηριότητες του τουρισμού [μεταφορές, διαμονή, διάφορες δραστηριότητες περιήγησης, ψυχαγωγίας κ.α.] (Πίνακας 4),
Η μείωση των εκπομπών ανθρακούχων αερίων κατά τη μεταφορά των τουριστών προς και από τη Κρήτη δεν είναι εύκολη βραχυπρόθεσμα, δηλαδή σε ορίζοντα δεκαετίας, καθώς απαιτούνται σημαντικές βελτιώσεις/καινοτομίες των μέσων μεταφοράς (όπως π.χ. χρήση ηλεκτρικών αεροπλάνων) καθώς και τη χρήση νέων καυσίμων (όπως π.χ. υδρογόνου) σε αυτά. Αντίθετα ευκολότερη είναι η μείωση των εκπομπών CO2 στα τουριστικά καταλύματα η οποία μπορεί να επιτευχθεί με την ενεργειακή αναβάθμιση τους και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε αυτά. Δύσκολη είναι επίσης βραχυπρόθεσμα η μείωση των εκπομπών διοξειδίου άνθρακα που οφείλονται στις εσωτερικές μετακινήσεις των τουριστών στο νησί. Η εισαγωγή της ηλεκτροκίνησης στη Κρήτη, η οποία θα συνέβαλε στην αντικατάσταση των συμβατικών οχημάτων με ηλεκτρικά τα οποία υπό προϋποθέσεις θα είχαν μικρότερη συμβολή στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, φαίνεται να καθυστερεί. Ο ρόλος της πολιτείας στην μείωση των εκπομπών CO2 σε όλους τους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας είναι σημαντικός γιατί μπορεί να προσφέρει κατάλληλα κίνητρα και να δημιουργήσει εκείνο το ρυθμιστικό πλαίσιο το οποίο θα ευνοήσει τη λήψη μέτρων περιορισμού των εκπεμπόμενων αερίων.
2. Με την αντιστάθμιση των εκπομπών CO2 σύμφωνα με όσα προβλέπονται στους διεθνείς κανονισμούς (πίνακας 5),
Η αντιστάθμιση προβλέπεται από το πρωτόκολλο του Kyoto (άρθρο 12) μέσω του “Μηχανισμού καθαρής ανάπτυξης – Clean development mechanism“ το οποίο επιτρέπει την αντιστάθμιση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέσω της υλοποίησης έργων στις αναπτυσσόμενες χώρες τα οποία συμβάλλουν στη καθαρή ανάπτυξη (δηλαδή χωρίς να επιβαρύνεται το περιβάλλον με εκπομπές CO2 ) και τα οποία δεν θα είχαν υλοποιηθεί διαφορετικά χωρίς τη διαδικασία της αντιστάθμισης, και
3. Με την αύξηση των εσόδων της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους (πίνακας 6)
Σύμφωνα με τις διεθνείς συμφωνίες οι εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα λόγω των διεθνών αεροπορικών και ακτοπλοϊκών μετακινήσεων των τουριστών δεν υπολογίζονται στις Εθνικές απογραφές των θερμοκηπιακών αερίων καθώς το CO2 δεν εκλύεται στο τόπο προορισμού των τουριστών ούτε όλη η προμήθεια των ορυκτών καυσίμων των μεταφορικών μέσων γίνεται σε ένα συγκεκριμένο μέρος.
Δεδομένου ότι για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών CO2 στην ατμόσφαιρα, υπεύθυνες είναι οι μεταφορές των τουριστών στο τόπο προορισμού τους (και κατά την επιστροφή τους) έχουν προταθεί σήμερα διάφορες λύσεις για την άμβλυνση του προβλήματος αυτού όπως:
1. Περιορισμός των διεθνών μετακινήσεων για τουριστικούς λόγους. Επιλογή τόπων προορισμού στους οποίους δεν θα απαιτείται αεροπορική μετακίνηση αλλά χρήση τρένου, λεωφορείου ή άλλου μαζικού μέσου μεταφοράς περισσότερου φιλικού προς το περιβάλλον. Αυτό όμως δεν είναι εύκολα αποδεκτό από τους πολίτες,
2. Εθελούσια αντιστάθμιση των εκπομπών ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα κατά την αεροπορική τους μετακίνηση από τους ίδιους τους επιβάτες/τουρίστες. Αυτό θα επιβαρύνει το κόστος των διακοπών και είναι αποδεκτό μόνο από πολύ ευαισθητοποιημένους περιβαλλοντικά τουρίστες,
3. Επιβολή φόρου αεροπορικών και ακτοπλοϊκών μετακινήσεων ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί για την αντιστάθμιση των προκαλούμενων εκπομπών CO2 , και
4. Εθελούσια αντιστάθμιση των εκπομπών CO2 που οφείλονται στις αεροπορικές πτήσεις από τις ίδιες τις αεροπορικές εταιρείες. Ήδη αεροπορική εταιρεία έχει αναγγείλει ότι θα προβεί σε αντιστάθμιση των εκπομπών της ούτως ώστε να γίνει κλιματικά ουδέτερη.
θα μπορούσε να λεχθεί ότι:
Α) Η αναγκαιότητα άμβλυνσης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και η προσπάθεια επίτευξης του στόχου της Ε.Ε. για μια κλιματικά ουδέτερη Ήπειρο μέχρι το 2050 καθιστά αναγκαία τη μείωση ή και το μηδενισμό του αποτυπώματος άνθρακα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης μέχρι το έτος αυτό,
Β) Η ένταση εκπομπών άνθρακα (Carbon intensity) της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης βρίσκεται στα ίδια περίπου επίπεδα με άλλων τουριστικών χωρών της Ευρώπης (πίνακας 3). Το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών άνθρακα οφείλεται στις μεταφορές των επισκεπτών προς και από το νησί,
Γ) Εφόσον δεν ληφθούν υπ όψη οι εκπομπές CO2 κατά τις αφίξεις/αναχωρήσεις των τουριστών στη Κρήτη, τότε η ένταση εκπομπών άνθρακα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης είναι αρκετά χαμηλότερη από την αντίστοιχη της Ελληνικής οικονομίας,
Δ) Η μείωση των εκπομπών CO2 που οφείλονται στις αφίξεις/αναχωρήσεις των επισκεπτών στο νησί με αεροπλάνο και πλοίο δεν είναι εύκολη βραχυπρόθεσμα,
Ε) Υπάρχουν περιθώρια για τη μελλοντική μείωση των εκπομπών CO2 της τουριστικής βιομηχανίας στο νησί μέσω διαφόρων δράσεων συμπεριλαμβανομένης και της αντιστάθμισης μέρους των εκπομπών της, και
ΣΤ) Για τη μείωση της έντασης άνθρακα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης απαιτείται η συνεργασία όλων των ιδιωτικών και δημόσιων φορέων που σχετίζονται με το τουρισμό στη Κρήτη συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών και ακτοπλοϊκών εταιρειών, των τουριστικών καταλυμάτων, των τουριστικών πρακτόρων, των διαφόρων επαγγελματιών του χώρου αυτού, των δημοτικών και περιφερειακών αρχών της Κρήτης καθώς και των αρμόδιων Υπουργείων.
Η ένταση εκπομπών άνθρακα (Carbon intensity) για μία χρονική περίοδο (πχ ένα έτος) μίας δραστηριότητας ή ενός κλάδου της οικονομίας ορίζεται το πηλίκο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) προς το οικονομικό προϊόν που παράγεται από τη δραστηριότητα αυτή ή το κλάδο της οικονομίας στη χρονική αυτή περίοδο.
Πίνακας 4. Μέτρα για τη μείωση των εκπομπών CO2 της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης
1. Βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στα αεροπλάνα και πλοία που χρησιμοποιούνται κατά τη μεταφορά των τουριστών,
2. Χρήση στα αεροπλάνα και πλοία νέων καυσίμων με λιγότερες εκπομπές CO2,
3. Βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στα τουριστικά καταλύματα,
4. Αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα τουριστικά καταλύματα,
5. Προώθηση της χρήσης των μαζικών μέσων μεταφοράς από τους τουρίστες,
6. Προώθηση της από κοινού χρήσης των ενοικιαζομένων οχημάτων από τους τουρίστες στη Κρήτη αντί της ατομικής χρήσης τους,
7. Προώθηση της χρήσης υβριδικών/ηλεκτρικών οχημάτων,
8. Αύξηση της χρήσης τοπικών προϊόντων για τη διατροφή των τουριστών αντί της χρήσης εισαγόμενων από μακρινές αποστάσεις τροφίμων, και
9. Ευαισθητοποίηση των τουριστών ούτως ώστε η συμπεριφορά τους να είναι περισσότερο οικολογική κατά τη παραμονή τους στο νησί.
Πίνακας 5. Μέτρα για την αντιστάθμιση των εκπομπών CO2 που προκαλεί η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
1. Εθελοντική αντιστάθμιση των εκπομπών CO2 που προκαλούν οι επισκέπτες από τους ίδιους (δεν είναι πολύ δημοφιλής σήμερα),
2. Εθελοντική αντιστάθμιση των εκπομπών CO2 που δημιουργούνται κατά τις αεροπορικές μετακινήσεις από τις αεροπορικές εταιρείες (ήδη κάποια αεροπορική εταιρεία έχει αρχίσει την αντιστάθμιση των εκπομπών της), και
3. Αντιστάθμιση των εκπομπών CO2 από τους φορείς της τουριστικής βιομηχανίας σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές ή και χωρίς τη συνεργασία μαζί τους.
Πίνακας 6. Μέτρα για την αύξηση των εσόδων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης
1. Προσέλκυση τουριστών υψηλοτέρου εισοδήματος με διάφορους τρόπους,
2. Βελτίωση των υποδομών του νησιού που χρησιμοποιούνται από τους τουρίστες,
3. Βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών καταλυμάτων.
4. Χρονική επέκταση της τουριστικής περιόδου και προώθηση του δωδεκάμηνου τουρισμού,
5. Προσφορά περισσότερων δυνατοτήτων ψυχαγωγίας και απόκτησης εμπειριών στους επισκέπτες,
6. Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος του νησιού ούτως ώστε να προσελκύονται περισσότεροι επισκέπτες με διαφορετικές προτιμήσεις, και
7. Προώθηση της τοπικής γαστρονομίας και της διεθνώς γνωστής υγιεινής Κρητικής διατροφής
Περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία για τη περιβαλλοντική συμπεριφορά της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “The tourism industry in the island of Crete, Greece: Is it carbon intensive?” το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό SUSTAINABILITY IN ENVIRONMENT, τεύχος 5(1), σελ. 23- 36, 2020.
