«Wenn du mich siehst, dann weine»1 (Όταν θα με αντικρίσεις, τότε κλάψε..). Με αυτόν τον τίτλο ευρωπαϊκές γερμανόφωνες εφημερίδες2 «θρηνούν» για την παρατεταμένη ξηρασία, αυτήν την φορά χωρίς υστερικές αναφορές σε άμεση καταστροφή από την «κλιματική κρίση» και τον συνοδό νεοκαταστροφισμό: …θα λιώσουν οι πάγοι, θα ανέβει η στάθμη της θάλασσας, θα μας καταπιεί η θάλασσα, θα αυξηθούν οι βροχοπτώσεις…
H πραγματικότητα είναι μεν δραματική, αλλά διαφορετική και οι νεοκαταστροφολόγοι έχουν «παγώσει» για πρώτη φορά τώρα, εδώ και δεκαετίες. Και αυτό γιατί για πρώτη φορά εμφανίστηκαν τεκμήρια: Hungersteine – οι «πέτρες της πείνας» που με τις ανάγλυφες επιγραφές τους επιτρέπουν την ανάγνωση της φυσικής επαναληψιμότητας αυτών των δραματικών κλιματικών φαινομένων, χωρίς την ανθρωπογενή παρέμβαση. Αυτό μας επιτρέπει να θυμηθούμε και να παραλληλίσουμε παλαιότερες με νεώτερες δημοσιογραφικές «υστερίες», χωρίς να παραγνωρίζουμε τον υπαρκτό κίνδυνο. Η υστερία της επίκαιρης κλιματικής κρίσης θα μπορούσε να θεωρηθεί παρόμοια με αυτή των (νέο)καταστροφολόγων των δεκαετιών ‘70 – ‘80, όταν τότε, με την ίδια ένταση και για πολλά χρόνια υποστήριζαν την «καταστροφή των δασών της Ευρώπης από την όξινη βροχή». Και τότε πάλι είχε συσχετιστεί η ερχόμενη και μελλούμενη καταστροφή, που ποτέ δεν ήρθε, με την αυξημένη παραγωγή προϊόντων καύσης υδρογονανθράκων… Βέβαια αυτό που μπορεί να ειπωθεί είναι ότι οι επιστήμονες πιθανώς να «χρησιμοποίησαν»(?) την κοινή γνώμη για να πιέσουν τις πάντα κραταιές «Επτά αδελφές» που κυριαρχούσαν στην παγκόσμια βιομηχανία πετρελαίου, ώστε να καλυτερέψουν την διαδικασία κλασµάτωσης του αργού πετρελαίου και κυρίως να αφαιρέσουν το καταστροφικό θείο από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό βέβαια θα μπορούσε να επιτευχθεί με πολιτικές αποφάσεις.
Σχετικά τώρα με το κλίμα στην Ευρώπη υπάρχουν πολλές γραπτές πηγές χρονικογράφων2 οι οποίοι, προεξέχοντος του θεολόγου και αστρονόμου από την Κρακοβία Marcin Biem (1470 – 1540), «κρατούσαν λογαριασμούς για τον καιρό». Έτσι σημείωσαν βροχερές μέρες, ακραία φαινόμενα και μέρες με δροσιά, χιόνι και παγετό. Επίσης κατέγραψαν την ανάπτυξη της βλάστησης και τις σοδειές το φθινόπωρο. Μεγάλες ξηρασίες στην Ευρώπη καταγράφηκαν το 1540, 1616, 1893 και 1921 σε διάφορες περιοχές της. «Η ξηρασία του 1540 ξεπέρασε όμως όλες τις προηγούμενες». Σημείωσαν όμως και τις βροχερές χρονιές όπως αυτήν του 1315. Η βροχή «έπνιξε» τα σιτηρά και η υγρασία έκανε αδύνατο για τους αγρότες να στεγνώσουν σανό για να ταΐσουν τα ζώα τους. Στα τρία χρόνια των ακραίων καιρικών συνθηκών, πιθανώς περισσότεροι από ένας στους δέκα Ευρωπαίους πέθαναν από πείνα και αδυναμία3.
Πέρα από τις μαρτυρίες αυτές ξεκινώντας από τη Βόρεια Αμερική έγιναν τον τελευταίο αιώνα χιλιάδες επιστημονικές έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο για την αλλαγή τους κλίματος. Πέρα από τις καταμετρήσεις, οι περισσότερες από αυτές είναι μοντέλα, δηλαδή προσπάθειες προσομοίωσης μιας φυσικής πραγματικότητας, όπως στην περίπτωση μας, με μετρήσεις τους παρελθόντος και του παρόντος γίνεται προσπάθεια κατανόησης του τρόπου αλλαγής του κλίματος σε μια περιοχή και η προέκτασή της στο μέλλον. Με απλά λόγια γίνεται χρήση των γεωλογικών αρχών της ομοιομορφίας και του ακτουαλισμού. Οι ερευνητικές αυτές προσπάθειες εμπεριέχουν πολλούς βαθμούς αβεβαιότητας, γι’ αυτό άλλωστε γίνονται εκατοντάδες παρόμοια μοντέλα για να συγκριθούν μεθοδολογικές προσεγγίσεις αλλά και αποτελέσματα. Αν και το κλίμα και οι αλλαγές του σχετίζεται με δεκάδες κυρίως αβιοτικούς παραμέτρους, από τα δεκάδες μοντέλα που προτάθηκαν διαχρονικά (μελέτες κατανομής διοξειδίου του άνθρακα σε πυρήνες παγετών, σε θαλάσσια ιζήματα, σε σταλακτίτες κτλ), «επικράτησαν» τα βιολογικά μοντέλα αλλαγής του κλίματος που στηρίζονται σε μελέτες που γίνονται σε προσαυξητικούς δακτυλίους δέντρων. Τέτοιες μελέτες έδειξαν ότι η Ευρώπη γνώρισε σοβαρές και παρατεταμένες ξηρασίες στους προηγούμενους αιώνες. Αυτές έπληξαν την ευρωπαϊκή ήπειρο κατά τον Μεσαίωνα, που έχει αποδειχθεί ότι ήταν μια γενικότερα θερμότερη περίοδο σε σχέση με την επίκαιρη, αλλά και με την «Μικρή παγετώδη περίοδο» της Αναγέννησης. Συγκρίσεις έδειξαν ότι η μεγάλη ξηρασία μεταξύ 1000 και 1200 στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη είναι αρκετά συγκρίσιμη με τη μεγάλη ξηρασία στην Καλιφόρνια και τη Νεβάδα από το 832 έως το 1074. Άλλες μεγάλες ξηρασίες σημειώθηκαν για 34 χρόνια από το 1437 έως το 1473 στη βορειοκεντρική Ευρώπη και πάνω από 10 χρόνια από το 1798 έως το 1808 στην Αγγλία και την Ουαλία. Στηριζόμενοι στη μέθοδο της χρονολόγησης των αυξητικών δακτυλίων, το 2015 δημιουργήθηκε και ένας Άτλαντας ξηρασιών του «παλαιού κόσμου» – “Old World Drought Atlas”5.
Η εμφάνιση των Hungersteine είναι μεν δραματική αλλά ταυτόχρονα ένα τρανταχτό παράδειγμα ότι παρόμοια φαινόμενα έχουν επαναληφθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Στο γεωλογικό παρελθόν είναι πολύ καλά τεκμηριωμένη η θέση ότι ο πλανήτης μας «άντεξε» με διπλάσια περιεκτικότητα διοξειδίου του άνθρακα (800 ppm CO2) στην ατμόσφαιρα του πριν 40 περίπου εκατομμύρια χρόνια, χωρίς πάγους στους πόλους και στην συνέχεια μας «ετοίμασε» τις κατάλληλες κλιματικές συνθήκες διαβίωσης και πολλαπλασιασμού μας ως είδος στον πλανήτη. Αλλά ακόμα όμως και στο κοντινό μας, ιστορικό παρελθόν, που ως ανθρωπότητα και πολύ λιγότεροι ήμασταν και δεν καίγαμε και τόσο “κάρβουνο”. Είναι λοιπόν φανερό ότι οι “πέτρες της πείνας” που χαράχθηκαν σε καιρούς ξηρασίας και συνοδευόμενου λοιμού, δεν σχετίζονται μόνο με την καύση υδρογονανθράκων και την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα που ορισμένοι την έχουν ανάγει σε μονοσήμαντη αντιστοιχία και πανάκια για την ερμηνεία της κλιματικής αλλαγής, αλλά σχετίζονται μάλλον και με άλλα περιοδικά γήινα φυσικά φαινόμενα όπως πιθανώς τα αντιλήφθηκαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι κατασκευάζοντας τον μύθο του Φαέθοντα, αλλά και όπως αρχικά περιέγραψαν τα βασικά της χαρακτηριστικά οι ειδήμονες της κλιματικής αλλαγής (βλ. Svante August Arrhenius, Milutin Milankovitch…κ.ά.)
Ας περάσουμε όμως σε αριθμούς: Σύμφωνα με τις τρέχουσες εκτιμήσεις, περίπου 1,7 δισεκατομμύρια τόνοι CO2 εκπέμπονταν παγκοσμίως όταν έκανε τους υπολογισμούς του ο Arrhenius χαρακτηρίζοντας το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» ως «θετικό», χωρίς να μπορεί να φανταστεί ότι μόλις μέσα σε έναν αιώνα θα είχαν εικοσαπλασιαστεί οι ετήσιες εκπομπές φτάνοντας τους 34,9 GTCO26.
Ας δούμε όμως που βρίσκεται το διοξείδιο του άνθρακα (CΟ2) στον πλανήτη μας ξεκινώντας από την ανταλλαγή του στην ατμόσφαιρα.
Ο άνθρακας στον πλανήτη μας βρίσκεται σε δύο διαφορετικές μορφές: σχηματίζει πολλές χιλιάδες οργανικές ενώσεις με την απλούστερη όλων να είναι το μεθάνιο. Σε ανόργανη μορφή βρίσκεται συνδεδεμένος ή/και σχηματίζει ορυκτά και πετρώματα εκ των οποίων το ποιο καθαρό ορυκτό του είναι το διαμάντι και το πιο γνωστό και διαδεδομένο πέτρωμα είναι ο ασβεστόλιθος. Έτσι λοιπόν, όπως βλέπουμε από τον επόμενο πίνακα7, τεράστιες ποσότητες άνθρακα στον πλανήτη έχουν δεσμευτεί και έχουν «βγει» από τον αέναο ατμοσφαιρικό κύκλο του άνθρακα και βρίσκονται αδρανοποιημένες στα ανθρακικά πετρώματα: 60.000.000 GtC. Με βάση τους ετήσιους ρυθμούς ενταφιασμού τους υπολογίστηκε ότι ο οργανικός άνθρακας που βρίσκεται συνδεδεμένος με τα ορυκτά καύσιμα (στερεά, υγρά και αέρια) είναι 15.000.000 GtC. Μικρότερες ποσότητες βρίσκονται στο έδαφος 1.100 GtC, ενώ αναθεωρήθηκε το αρχικό νούμερο του ατμοσφαιρικού CO2 από 660 σε 840 GtC.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος πολύ σημαντικός αριθμός: Ο ανόργανος άνθρακας που είναι διαλυμένος στους ωκεανούς και ανέρχεται σε 38.000 GtC. Τον ανόργανο αυτόν άνθρακα χρησιμοποιούν τα χιλιάδες είδη ζωοπλαγκτού και φυτοπλαγκτού για να σχηματίσουν τον ανθρακικό τους σκελετό, είτε από ασβεστίτη είτε από αραγωνίτη. Σε αντίθεση με τον φυτικό κόσμο που φωτοσυνθέτει αλλά ανακυκλώνει τον άνθρακα με τον θάνατό του, κάθε ποσότητα που δεσμεύεται από τον διαλυμένο ανόργανο άνθρακα των ωκεανών αφαιρείται από τον κύκλο του άνθρακα και αδρανοποιείται!!!!
Με απλά λόγια εκτός από την ποσότητα άνθρακα που ανακυκλώνεται στην ατμόσφαιρα υπάρχει μια άλλη ποσότητα πενήντα φορές μεγαλύτερη που βρίσκεται διαλυμένη και ανακυκλώνεται στο νερό των ωκεανών. Η μεγάλη αυτή αποθήκη ανόργανου άνθρακα «επικοινωνεί» και με το ατμοσφαιρικό διοξείδιο του άνθρακα αλλά και με τους θαλάσσιους έμβιους οργανισμούς και συνδράμει μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης στην απομείωση του άνθρακα μέσω της μετατροπής του σε βιογενούς προέλευσης ανθρακικά ορυκτά. Οι έρευνες σε αυτόν τον τομέα (καταμέτρησης και αλληλεπίδρασης) είναι ελάχιστες σε σχέση με τις έρευνες δημιουργίας υπολογιστικών μοντέλων για την κλιματική αλλαγή. Χωρίς να εγκαταλειφθεί το σύνθημα και οι προσπάθειες «σώστε τα δάση», ίσως θα έπρεπε να προσθέσουμε και να διαδώσουμε ένα επίκαιρο σύνθημα: «σώστε τα κοράλλια, σώστε τους θαλάσσιους υφάλους»!! και ας αφήσουμε το ατυχές σύνθημα «σώστε τον πλανήτη»!! Ο πλανήτης δεν μας χρειάζεται, εμείς τον χρειαζόμαστε… και σε πολύ ιδανικές συνθήκες ως πολιτισμός για να επιβιώσουμε…
Ως επίλογο: οι πολιτικοί πιέστηκαν (για να μην γράψω «σύρθηκαν») για να υπογράψουν ορισμένοι από αυτούς το Πρωτόκολλο του Κιότο, το πρώτο βήμα στην εξεύρεση λύσης για την κλιματική αλλαγή, μόλις το 1992 και πρόσφατα στην «Συμφωνία των Παρισίων»8. Στο παγκόσμιο «γίγνεσθαι» ο μεγαλύτερος εχθρός του μέλλοντος της ανθρωπότητας (κατά τον ορισμό πολλών) δεν αντιμετωπίζεται δραστικά αλλά με προτροπές «πρέπει να αναλάβουν…», «..όλες οι χώρες πρέπει να προσπαθήσουν…» και ευχολόγια «δεν θα πρέπει να δημιουργούν καμία πρόσθετη επιβάρυνση για τις αναπτυσσόμενες χώρες…». Η οικονομική δε βάση για το εμπόριο άνθρακα (carbon trading) ακολουθεί όχι κάποιες νομοτέλειες, λογικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές, αλλά συνδέθηκε με την έννοια των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας καθώς επίσης και με την χαοτική συμπεριφορά του χρηματιστηρίου ρύπων9, στην οποία έχει μετατραπεί σε εμπορεύσιμο προϊόν. Γνωρίζοντας τις πολιτικές που ασκήθηκαν στην χώρα μας το τελευταίο διάστημα στις εταιρίες εμπορίας ενέργειας που μας «ξετίναξαν» οικονομικά, το ερώτημα που τίθεται είναι: θα αφήσουμε τον ανήλεο χρηματιστηριακό ανταγωνισμό να μας καθορίσει το μέλλον??
Αναφορές
[1]https://en.wikipedia.org/wiki/Hunger_stone#/media/File:Elbe_Niedrigwasser_Sommer_2015_-_Hungerstein_Decin_(01-2).JPG
[2] https://www.spiegel.de/panorama/hungersteine-in-rhein-weser-elbe-wenn-du-mich-siehst-dann-weine-a-56e26ca9-3a15-496a-9473-f22f9280afe9
[3] https://www.spektrum.de/news/europas-vernichtende-jahrtausendduerre/1584414
[4] https://www.sueddeutsche.de/wissen/duerre-atlas-europas-extremwetter-im-mittelalter-1.2726552
[5] https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.1500561
[6] https://www.nature.com/articles/s43017-022-00285-w
[7] http://depts.washington.edu/aog/pubs/hedges-keil-the-tome.pdf
[8] https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c8827c35-4399-4fbb-8ea6-aebdc768f4f7/9721755.pdf
[9]https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%BF%CE%BC%CF%80%CF%8E%CE%BD_%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B1
