Ι.-ΘΥΜΑΜΑΙ επί Χούντας (1967-1974) υπήρχε οργασμός κυκλοφορίας βιβλίων. Κρυφά, από χέρι σε χέρι… Yπήρχε ο Index απαγορευμένων βιβλίων που περιείχε ακόμη και το Σολωμό! Τα κυκλοφορούντα “υπογείως” ήταν ιστορικού ενδιαφέροντος και απευθύνονταν κυρίως σε νέους (μαθητές, φοιτητές, επιστήμονες κ.λπ.) Υπήρχαν θυμάμαι κι ατέρμονες συζητήσεις στα καφενεία, για νέες μορφές “επαναστάσεων” αλλά και για την πορεία της χώρας, μετά τη Χούντα.
Το 1971 “γιορτάστηκαν” πομπωδώς τα 150 χρόνια από την “Παλιγγενεσία” του Έθνους, με αισχίστου είδους εκδηλώσεις, στρατιωτικές παρελάσεις, κιτς αναπαραστάσεις και προπαγανδιστικές ταινίες. Κυκλοφόρησαν όμως και πολλά βιβλία στο προσκήνιο-δήθεν στο όνομα της άρσης της λογοκρισίας! Δύο από αυτά που με εντυπωσίασαν τότε ήταν, “Το ’21 και η Αλήθεια” του Γιάννη Σκαρίμπα (εκδ. Κείμενα, Αθήνα 1971) και το συλλογικό του Μ. Αναγνωστάκη “Δεκαοχτώ Κείμενα” (Κέδρος, 1971). Δεν ήταν τα μόνα επαναστατικά για τα ειωθότα της εποχής. Εκείνη όμως, η “διαβαστερή” γενιά έδωσε το “Πολυτεχνείο” του 1973…
ΙΙ.-ΚΑΙ σήμερα εκδίδονται πάμπολλα βιβλία -γεγονός πολύ ευχάριστο- για τα 200 χρόνια από το 1821. Τα περισσότερα συσχετίζονται με την Επανάσταση (και τις πριν ή κατόπιν επαναστάσεις), την εμβάθυνση στα γεγονότα και τις επιρροές τους στη Δύση (Φιλελληνισμός). Αλλά και τη δημιουργία/στερέωση του Ελληνικού κράτους. Όμως, αν υπάρχει σήμερα ελληνικό κράτος με κατοχυρωμένα σύνορα από διεθνείς ευρωπαϊκές Συνθήκες, αυτό οφείλεται στον Ελ. Βενιζέλο και τη μετεπειτα “ελληνοτουρκική φιλία” που υπέγραψαν με τον Κεμάλ, το 1930: μια χρονιά ορόσημο για τον ευρωπαϊκό χαρακτήρα και προσανατολισμό του Ελληνισμού και τις προσπάθειες εκδυτικισμού της Τουρκίας, τις οποίες ανέτρεψε άρδην ο Ερντογάν. Αν πρέπει, λοιπόν, να τιμηθεί ξέχωρα και κάποιος άλλος αυτή τη χρονιά, νομίζουμε πως είναι ο Ελευθ. Βενιζέλος.
ΙΙΙ.- ΑΠΟ την περίφημη “ανανεωτική” γενιά του 1930 μέχρι σήμερα, στοχαστές, ποιητές, ιστορικοί συγγραφείς, καλλιτέχνες και άλλοι δημιουργούν και αναδημιουργούν το 1821- και όχι μόνο, συνδέοντάς το μάλιστα με τοπικές, πολιτικές, ιδεολογικές, πολιτισμικές ταυτότητες. Κάτι που δεν είδαμε ακόμη να γίνεται στην Κρήτη!
Η Ιστορία, τοπική ή εθνική, παρελθοντική ή παρούσα, δεν μπορεί να είναι στατική. Είναι διαρκώς μεταβαλλόμενη, ανάλογα με τις νέες πηγές που προκύπτουν. Όμως, το βασικότερο μήνυμα για τα 200 χρόνια από το 1821, κατά την ταπεινή μας άποψη εμπεριέχεται στον ένθερμο λόγο/προτροπή του Γ. Μακρυγιάννη (“Απομνημονεύματα”, μικρό απόσπασμα) προς τη μητέρα-πατρίδα (φωτ., “Ελλάς ευγνωμονούσα”):
• «Πατρίς, νὰ μακαρίζεις γενικῶς ὅλους τοὺς Ἕλληνες, ὅτι θυσιάστηκαν γιὰ σένα, νὰ σ᾿ ἀναστήσουνε, νὰ ξαναειπωθεῖς ἄλλη μία φορὰ ἐλεύθερη πατρίδα, ποὺ ἤσουνα χαμένη καὶ σβησμένη ἀπὸ τὸν κατάλογο τῶν ἐθνῶν. Ὅλους αὐτοὺς νὰ τοὺς μακαρίζεις. Ὅμως νὰ θυμᾶσαι καὶ νὰ λαμπρύνεις ἐκείνους ποὺ πρωτοθυσιάστηκαν στὴν Ἀλαμάνα, πολεμώντας μὲ τόση δύναμη Τούρκων· κι ἐκείνους ποὺ ἀποφασίστηκαν καὶ κλείστηκαν σὲ μία μαντρούλα μὲ πλίθες, ἀδύνατη, στὸ Χάνι τῆς Γραβιᾶς· κι ἐκείνους ποὺ λιώσανε τόση Τουρκιὰ καὶ πασάδες στὰ Βασιλικά· κι ἐκείνους ποὺ ἀγωνίστηκαν σὰ λιοντάρια στὴ Λαγκάδα τοῦ Μακρυνόρου, ὅπου πολεμήθηκαν συνχρόνως σ᾿ αὐτὲς τὶς δυὸ θέσες πού ῾ναι τὰ κλειδιά σου -ἕνα ἡ Πόρτα τοῦ Μακρυνόρου, καὶ τ᾿ ἄλλο τῶν Θερμοπύλων.(…) Αὐτήνοι σὲ ἀνάστησαν… (…)”
IV.-ΟΙ ΔΕΚΑΕΤΕΙΣ, δυστυχώς ατελέσφοροι λόγω άρνησης της Αγγλίας αιματηροί αγώνες (1821-1829) των Κρητικών μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες κατά την Επανάσταση χρήζουν ιδιαίτερης έρευνας και μελέτης. Η “περίεργη σιωπή” που υπάρχει γενικά στις αναφορές στην Κρήτη πρέπει να σπάσει. Ας πούμε, σύμφωνα με τη λεζάντα που διαβάζουμε κάτω από μια γνωστή φωτογραφία του στρατηγού Μακρυγιάννη (φωτ. Μακρυγιάννης), ποιοι ήταν άραγε οι λόγοι του Οδ. Ανδρούτσου, ώστε να εμποδίσει τον Τομπάζη να πάρει μαζί του τον Μακρυγιάννη ως “αρχηγό του στρατού του” κατεβαίνοντας στην Κρήτη; Πόσο διαφορετική θα ήταν η τύχη του νησιού, αν κατέβαινε ευθύς αμέσως ο Μακρυγιάνης στην Κρήτη και οργάνωνε τον αγώνα;
