Υπάρχουν ιστορικές αποδείξεις ότι το ινδικό σκάκι δεν ήταν το ίδιο με αυτό που παιζόταν στην Περσία τον 6ο αιώνα μ.χ. Το ινδικό σκάκι ήταν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που πιθανόν έμοιαζε με πολλά άλλα εκείνης της περιόδου, αλλά είχε μοναδικά κομμάτια που αιχμαλώτιζαν την φαντασία των παικτών περισσότερο από κάθε άλλο. Αυτός ο «πρόγονος» του σκακιού παιζόταν από τέσσερις παίκτες σε σκακιέρα με 64 τετράγωνα και τα κομμάτια καθενός είχαν διαφορετικό χρώμα (κόκκινο, πράσινο, κίτρινο, μαύρο). Κάθε παίκτης είχε οκτώ κομμάτια. Ένα Βασιλιά, ένα αξιωματικό (σε σχήμα ελέφαντα), ένα ίππο, ένα πύργο (σε σχήμα πλοίου ή άρματος) και τέσσερα πιόνια (στρατιώτες). Οι παίκτες έριχναν ένα κύβο που είχε αριθμούς στις τέσσερις από τις πλευρές του και κουνούσαν τα κομμάτια σύμφωνα με τον αριθμό που έφερναν. Το παιχνίδι παιζόταν ανά ζεύγη παικτών. Σκοπός ήταν να κατακτηθεί ο θρόνος (το τετράγωνο) του αντιπάλου Βασιλιά. Νικητής αυτός που αιχμαλώτιζε τους δύο Βασιλιάδες ή ακόμη αυτός που θα έπαιρνε στην κατοχή του και τους τέσσερις.
Οι ελέφαντες και τα πλοία σαν σκακιστικές φιγούρες χρησιμοποιούντο στη Ρωσία τον 16ο αιώνα και εικάζεται ότι ήταν αντιγραφή των ινδικών κομματιών.
Η αρχαία σανσκριτική λέξη για το σκάκι Tschaturanga (Tschatur σημαίνει τέσσερα και Anga σημαίνει μέρος ή τμήμα) δείχνει καθαρά πως το όνομα δόθηκε γιατί αντιστοιχούσε στη δομή που είχε ο Ινδικός στρατός από την εποχή που ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε τον Βασιλιά Πόρο στη μάχη του Υδάσπη. Έλληνες ιστορικοί έχουν γράψει με λεπτομέρεια τα μέρη του ινδικού στρατού που αποτελείτο από το πεζικό, το ιππικό, τα πολεμικά άρματα και τους ελέφαντες. Αυτά ήταν και τα αντίστοιχα κομμάτια στο σκάκι που παιζόταν από τέσσερα άτομα. Έτσι ενισχύεται ο ισχυρισμός πως το σκάκι έχει την καταγωγή του από τον 4ο αιώνα π.χ. Θα μπορούσε όμως να δημιουργήθηκε τον 4ο ή 5ο αιώνα μ.χ. την εποχή της δυναστείας των Gupta μια και στην εποχή τους υπήρχε αντίστοιχη δομή στον ινδικό στρατό.
Οι χαρακτηριστικές κινήσεις του ίππου θα πρέπει να ήταν γνωστές από τότε. Εν πάση περιπτώσει δεν είναι γνωστό πότε έγινε η μετεξέλιξη του σκακιού από τυχερό παιχνίδι σε παιχνίδι δύο παικτών με στοιχεία επιδεξιότητας και στρατηγικής. Αυτό που ξέρουμε είναι πως τον 6ο αιώνα το σκάκι για δύο παίκτες χωρίς ζάρια ήταν γνωστό στην Περσία. Χωρίς αμφιβολία η περίοδος αμέσως πριν τον 6ο αιώνα ήταν αποφασιστική για την ιστορική εξέλιξη του σκακιού.
Λογικό είναι να υποθέσουμε ότι το σκάκι άρχισε σαν παιχνίδι τύχης, συνέχισε σαν παιχνίδι επιδεξιότητας, ακολούθησε το παιχνίδι των τεσσάρων παικτών (ομαδικό) που απαιτούσε καλλιέργεια και στρατηγική και τελικά εξελίχθηκε σε καθαρά πνευματικό παιχνίδι. Ακόμη όμως υπάρχει το ερώτημα πότε ακριβώς συνέβησαν αυτά και πόσο κράτησε κάθε περίοδος.
Οι ιστορικοί του σκακιού ψάχνουν ακόμα τις λογικές εξηγήσεις γιατί δεν υπάρχουν απτές αποδείξεις. Το ινδικό σκάκι είχε τους δικούς του κανόνες μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του1900. Ο καλύτερος Ινδός σκακιστής της εποχής του ο Mir Malik Sultan Khan το 1928 έπαιξε στην Αγγλία και δεν γνώρισε τη διπλή κίνηση του πιονιού, το αν πασσάντ και το ροκέ.
Το σκάκι όπως παίζεται σήμερα είναι πιο συγγενές με το περσικό σκάκι που ήταν τροποποίηση του ινδικού.
Οι πέρσες Βασιλιάδες της δυναστείας των Sasanian είχαν κατά καιρούς κατακτήσει περιοχές των Ινδιών και οι δύο λαοί είχαν έρθει σε στενή επαφή. Το σκάκι άρχισε να διαδίδεται στη Περσία ακολουθώντας το δρόμο του μεταξιού. Ο μεγάλος πέρσης ποιητής Firdusi στο επικό έργο του Shahname (το βιβλίο του βασιλιά) γράφει πως το σκάκι ήρθε στην Περσία και τη Βασιλική αυλή.
Μια μέρα ένας Ινδός πρέσβης έφτασε στην αυλή του Βασιλιά Khorsau της Περσίας (532-578) που ήταν επίσης γνωστός σαν Khorsau ο Δίκαιος. Μεταξύ των πολλών δώρων που έστελνε ο Ινδός μονάρχης ήταν το άγνωστο ακόμη παιχνίδι του σκακιού! Σε ένα σημείωμα που συνόδευε τη σκακιέρα και τις φιγούρες του σκακιού ο Ινδός Βασιλιάς έγραφε πως οι κανόνες του παιχνιδιού ήταν γνωστοί μόνο στην Ινδία. Αν οι Πέρσες-έγραφε ο Ινδός μονάρχης-ήταν ικανοί να ανακαλύψουν τις σωστές θέσεις των κομματιών, τις κινήσεις και τους κανόνες του παιχνιδιού, τότε θα τους απάλλασσε από την υποχρέωση να του καταβάλουν φόρους γιατί «η σοφία είναι πολυτιμότερη των επίγειων αγαθών». Ο Ινδός απεσταλμένος είπε μόνο τα ονόματα των κομματιών και πως το παιχνίδι θα μπορούσε να μοιάζει με μάχη. Σε περίπτωση που οι Πέρσες δεν μπορούσαν να λύσουν το γρίφο του παιχνιδιού δεν ήταν ισάξιοι των Ινδών και θα έπρεπε να συνεχίσουν να πληρώνουν φόρο στον Ινδό μονάρχη.
Ο Βασιλιάς κάλεσε τους σοφούς του Βασιλείου και τους έδωσε οκτώ μέρες προθεσμία να λύσουν το γρίφο. Αλίμονο όμως αυτοί δεν μπόρεσαν να δώσουν λύση. Την τελευταία μέρα και τη στιγμή που είχε αποφασίσει να δεχθεί την ήττα του, παρουσιάστηκε ο νεαρός Βεζίρης (πρωθυπουργός) που είχε προσπαθήσει να λύση μόνος του τον γρίφο και τα είχε καταφέρει.
Κάλεσε λοιπόν ο Πέρσης Βασιλιάς την αυλή του και παρουσία του Ινδού πρέσβη εξήγησε πως μπαίνουν τα κομμάτια και τον τρόπο που παίζεται το παιχνίδι. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι Πέρσες απέδειξαν πως ήταν ισότιμοι των Ινδών και το ινδικό παιχνίδι διαδόθηκε σε όλο το Περσικό Βασίλειο.
Το ινδικό σκάκι για τέσσερις παίκτες δεν αναφέρεται στα περσικά κείμενα ούτε βέβαια γίνεται λόγος για χρήση ζαριών στο περσικό σκάκι. Το σκάκι στην πιο εξελιγμένη του μορφή, αυτή των δύο παικτών ήταν κατά πάσα πιθανότητα παιχνίδι που οφείλεται στους Πέρσες. Οι ινδικές ονομασίες για το σκάκι μεταφράστηκαν στα περσικά και τα κομμάτια του παιχνιδιού όπως ο ελέφαντας και το άρμα προσαρμόστηκαν στην περσική κουλτούρα. Ο ελέφαντας έγινε ίππος και το άρμα έγινε κεφάλι πουλιού γιατί η ινδική λέξη για το άρμα ηχούσε στα περσικά σαν τη λέξη που είχαν για το μυθικό πουλί-γίγαντα Ruhk. Η ινδική λέξη για τον Βασιλιά Raja έγινε το περσικό Shah. Αυτοί οι νέοι περσικοί όροι επηρέασαν έντονα το αραβικό και νεότερο ευρωπαϊκό σκάκι. Έτσι σιγά- σιγά άρχισε να καθιερώνεται μια σκακιστική ορολογία.
Οι Πέρσες διατηρούσαν την παλιά ινδική ονομασία Tschaturanga από την οποία προήλθε το ομόηχο Schatrandsch. Τα σανσκριτικά και τα περσικά είναι συγγενείς γλώσσες. Το σκάκι για τους Πέρσες ήταν μια μάχη των Βασιλιάδων και των στρατευμάτων τους. Όταν ο παίκτης επιτίθεται στον Βασιλιά του αντιπάλου του και τον απειλεί με σεβασμό λέει Shah (στα περσικά σημαίνει βασιλιάς) που σημαίνει ότι «ο Βασιλιάς πρέπει να προσέχει». Όταν ο Βασιλιάς βρεθεί σε θέσει χωρίς ελπίδα να σωθεί, ο επιτιθέμενος αναφωνεί Shahmat (Ματ σημαίνει στα περσικά, χωρίς ελπίδα) διότι ζητά να παραδοθεί για να μην αναγκασθεί να τον φονεύσει επί σκηνής. Οι Πέρσες πιθανότατα πρόσθεσαν την Βασίλισσα στο παιχνίδι δεν ήταν όμως γραφτό να κάνουν άλλες αλλαγές. Το 641 μ.χ. ο τελευταίος Πέρσης Βασιλιάς της δυναστείας των Sasanian εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον θρόνο του από τους Άραβες κατακτητές και έκτοτε έχασε το βασίλειό του.
*** 1.Ιζ8 Βη5 2.Βε8 Ιζ6 3.Ιη6+#
