∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι ο Αγροτικός Τοµέας παρά τη συνεχώς µειούµενη (διεθνής τάση άλλωστε) συµµετοχή του στο Α.Ε.Π της χώρας, όπως και στην απασχόληση αποτελεί έναν στρατηγικής σηµασίας παραγωγικό τοµέα της Οικονοµίας.
Η σηµασία του συνίσταται από τη συµβολή του, στην ∆ιατροφική ασφάλεια της χώρας (καλύπτει το 83% των αναγκών των νοικοκυριών της χώρας), στην ενίσχυση του Ελληνικού εξαγωγικού Εµπορίου (Το 16% των εξαγωγών της χώρας είναι προϊόντα του αγρ. τοµέα εκ των οποίων το 36% είναι φρούτα –λαχανικά, 15% γαλακτοκοµικά-αυγά και 11% ψάρια-θαλασσινά) και στην ισχυροποίηση των κλαδικών διασυνδέσεων που συµβάλλουν στην αύξηση της προστιθέµενης αξίας των παραγόµενων προϊόντων. (το 35% διοχετεύεται στη βιοµηχανία τροφίµων καλύπτοντας το 83% των αναγκών της και το 5,6% στην εστίαση-διαµονή καλύπτοντας το 96% των αναγκών της. (Στοιχεία 2023 , Eurostat- ∆ιαΝέοσις)
Ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΣΤΗ ΚΡΗΤΗ
(ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)
Σήµερα το 42% της αξίας της εγχώριας αγροτικής παραγωγής είναι φρούτα-λαχανικά, το 13% ζωικά προϊόντα και το 9% ελαιόλαδο.
Η Ακαθάριστη Προστιθέµενη Αξία (Α.Π.Α) του Αγρ. Τοµέα της χώρας καλύπτει το 3,6% της Εθνικής Α.Π.Α ενώ στη Κρήτη καλύπτει το 9,3% της περιφερειακής Α.Π.Α (Στη Κρήτη το 35% καλύπτει το Εµπόριο-Μεταφορές-Καταλύµατα-Εστίαση). (Στοιχεία 2022, ΕΛΣΤΑΤ -∆ιαΝέοσις)
Το 6% της συνολικής απασχόλησης είναι στον αγροτικό τοµέα ενώ στη Κρήτη καλύπτει το14,3% της περιφερειακής απασχόλησης. (Στοιχεία 2022,ΕΛΣΤΑΤ)
Οι Νοµικές Οντότητες του τοµέα αποτελούν το 35% του συνόλου της Χώρας ενώ για τη Κρήτη αποτελούν το 60% του συνόλου της περιφέρειας.(92.000 οντότητες , περισσότερες σε αριθµό από κάθε άλλη περιφέρεια της χώρας!!) (Στοιχεία 2022,ΕΛΣΤΑΤ)
Ο Κύκλος Εργασιών(Κ.Ε) των παραπάνω νοµικών οντοτήτων του αγροτικού τοµέα αντιστοιχεί στο 2,63% του Κ.Ε του συνολικού Κ.Ε των οντοτήτων της χώρας ενώ στη Κρήτη στο 5,17% της περιφέρειας. (Στοιχεία 2022,ΕΛΣΤΑΤ)
Οι Εξαγωγές του Αγροτικού Τοµέα καλύπτουν το 16% του συνόλου των εξαγωγών της Χώρας ενώ στη Κρήτη καλύπτουν το 56% του συνόλου των εξαγωγών της περιφέρειας. (Στοιχεία 2022,ΕΛΣΤΑΤ)
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Μικρές και κυρίως κατακερµατισµένες αγροτικές εκµεταλλεύσεις.(Μέση έκταση εκµετάλλευσης κατά 60% µικρότερη από της Ε.Ε).Χαµηλός βαθµός συνεργατισµού στη παραγωγή. (Συνεταιριστικό µερίδιο παραγωγής 20% ενώ στην Ε.Ε είναι 40%).Γήρανση του αγροτικού πληθυσµού (Το 7% είναι µικρότεροι των 40ετών ενώ το 37% µεγαλύτεροι των 65 ετών) .Χαµηλό επίπεδο αγροτ. εκπαίδευσης. (Το 95% έχει µόνο πρακτική εµπειρία).∆υσανάλογα υψηλό κόστος παγίου κεφαλαίου ως προς τη παραγωγή και εµπόδια στην ανάπτυξη- εφαρµογή νέων τεχνολογιών (υπο-αξιοποίηση τεχνολογικού εξοπλισµού και πολύ χαµηλό ποσοστό δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη ,κυρίως λόγω των µικρών εκµεταλλεύσεων). Αδυναµία διαχείρισης περιβαλλοντικών προκλήσεων.(Στην εφαρµογή µέτρων προσαρµογής στην κλιµατική αλλαγή ,στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και τήρηση κανόνων περιβαλλοντικής προστασίας.)
Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε το υψηλό κόστος εισροών (ενέργεια, λίπανση, φυτοπροστασία κ.τ.λ) οδηγούν σε υψηλό κόστος παραγωγής προϊόντων και δυσκολεύουν τη διείσδυσή τους στις διεθνείς αγορές δεδοµένου και του γεγονότος ότι αυτή στηρίζεται κυρίως στον ανταγωνισµό τιµής και όχι πιστοποιηµένης ποιότητας και διατροφικής αξίας.
H ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ KAI Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΕΞΕΙ∆ΙΚΕΥΣΗΣ (RIS3) ΣΤΗΝ ΑΓΡΟ∆ΙΑΤΡΟΦΗ
Είναι σαφές ότι η βελτίωση του ρόλου του Αγροτικού τοµέα ,η µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα των εκµεταλλεύσεων και η αναβάθµιση του αγροτικού επαγγέλµατος προϋποθέτουν την µαζική επένδυση στην νέα γεωργική γνώση και σε νέο και σύγχρονο κεφαλαιουχικό εξοπλισµό.
Βασική προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι η αντιµετώπιση των διαρθρωτικών προβληµάτων του τοµέα µε κύριο το πολύ µικρό και κατακερµατισµένο µέγεθος των ελληνικών αγροτικών εκµεταλλεύσεων. Αυτό κυρίως µέσω της ανάπτυξης και ενίσχυσης της αξιοπιστίας του συνεργατισµού και της δικτύωσης σε όλη την αλυσίδα. Μόνο έτσι θα επωφεληθεί από τις τεχνολογικές εξελίξεις, θα µπορέσει να υιοθετήσει τις νέες παραγωγικές µεθόδους, θα βελτιώσει την Α.Π.Α του τοµέα και θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων µε όρους πιστοποιηµένης ποιότητας και διατροφικής ασφάλειας. Στην αντίθετη περίπτωση θα εξαλειφθούν οι µικροί και µεσαίοι αγρότες και θα συγκεντρωθεί σε χέρια λίγων ή θα εγκαταλειφθεί η γεωργική γη.
Σηµαντικό επιπλέον παράγοντα αποτελεί και η προσπάθεια βελτίωσης της ηλικιακής σύνθεσης των αγροτών (µέσω πολιτικών ουσιαστικής στήριξη νέων αγροτών ) πράγµα που θα συµβάλλει σε µεγάλο βαθµό και µε στην βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης και γεωργικών γνώσεων των καλλιεργητών.
Η Περιφέρεια Κρήτης µε την Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για τον Αγροδιατροφικό τοµέα έχει ως προτεραιότητα την ανάπτυξη της Βασικής και Εφαρµοσµένης Έρευνας και κυρίως την εφαρµογή καινοτόµων πρακτικών σε όλα τα στάδια της αγροδιατροφικής αλυσίδας: Φυτικό-Ζωικό Κεφάλαιο, Καλλιέργεια-Εκµετάλλευση, Παράγωγα υποπροϊόντα, Τεχνολογικά Πρόσθετα, Μεταποίηση , ∆ιανοµή. Την υιοθέτηση πρακτικών που ενισχύουν την αποτελεσµατική επεξεργασία και χρήση πόρων (ειδικά νερό και έδαφος) και ενθαρρύνουν την κυκλικότητα στη διαδικασία παραγωγής.
Προτάσσονται ως προκλήσεις και ευκαιρίες :
Στη Γεωργία Ακριβείας: Την τεχνητή νοηµοσύνη (AI), τα Μεγάλα ∆εδοµένα (Big-data) και το ∆ιαδίκτυο των πραγµάτων( Internet of Things) που οδηγούν σε πιο αποτελεσµατικές και έγκαιρες αποφάσεις για την χρήση των πόρων (νερό και έδαφος) υποκαθιστούν την εργασία και διευκολύνουν τη µεγέθυνση των καλλιεργειών.
Στη Κυτταρική Γεωργία και Γονιδιακή Τεχνολογία: Τη διατήρηση των ποικιλιών, στις τεχνικές βελτίωσης των φυτών, ο περιορισµός των βιοχηµικών λύσεων, η βιολογική διαχείριση επιβλαβών οργανισµών, οι οµικές και γενετικές τεχνολογίες,
η ανάπτυξη γηγενών γενοτύπων αξιοποιήσιµων για την προσαρµογή στην κλιµατική αλλαγή.
Στην Κυκλική Οικονοµία της Αγροδιατροφής : Στις τεχνολογίες διαλογής επαναχρησιµοποίησης και αξιοποίησης των παράπλευρων αποβλήτων και υλικών µε επιτρέποντας την ανακύκλωση των θρεπτικών ουσιών και παράλληλα, ενισχύοντας λύσεις µείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώµατος της γεωργίας.
Η ενσωµάτωση των παραπάνω νέων τεχνολογιών στη παραγωγική δραστηριότητα του Α.Τ συνιστά στόχο στρατηγικής σηµασίας.
Στη παραπάνω προσπάθεια καθοριστικός είναι ο ρόλος των 7 Ακαδηµαϊκών και Ερευνητικών Ιδρυµάτων στη Κρήτη στα οποία υπάρχουν πάνω από 40 Εργαστήρια µε Ερευνητικό αντικείµενο άµεσα συνδεδεµένο µε την Γεωργία. (Στοιχεία του Παρατηρητηρίου Καινοτόµου Επιχειρηµατικότητας της Περιφέρειας Κρήτης).
∆ιαπιστώνεται αµφίδροµο έλλειµµα στην διασύνδεση των παραγωγικών µονάδων µε τα Ερευνητικά Εργαστήρια. Στην καταφυγή των επιχειρήσεων στην Έρευνα για αναζήτηση καινοτόµων λύσεων και αντίστροφα στην διάχυση των όποιων ερευνητικών αποτελεσµάτων και τεχνολογιών στο πεδίο της γεωργικής παραγωγής. Χαρακτηριστικά µόνο το 7% των διδακτορικών διατριβών που εκπονήθηκαν από τα Ιδρύµατα της Κρήτης το 2023 αφορούσε άµεσα τις Γεωπονικές και Κτηνιατρικές Επιστήµες.
Για την αντιµετώπιση του παραπάνω ελλείµµατος η Περιφέρεια Κρήτης έχει συστήσει ως ειδική δοµή το Παρατηρητήριο Καινοτόµου Επιχειρηµατικότητας (www.ibo.crete.gov.gr) προκειµένου εκτός από την υποστήριξη της ανάγκης διασύνδεσης των επιχειρήσεων µε τα Ερευνητικά Εργαστήρια, προωθεί την καινοτοµία στην επιχειρηµατικότητα και την δηµιουργία νέων καινοτόµων επιχειρήσεων, αναπτύσσει δράσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης για τον ψηφιακό και τεχνολογικό εκσυγχρονισµό τους. Παράλληλα κάθε 2 χρόνια διοργανώνει τη µεγάλη συνάντηση του περιφερειακού οικοσυστήµατος καινοτοµίας µέσω του τριήµερου καινοτοµίας INNODAYS (www.Innodays.gr ) το οποίο φέτος θα διεξαχθεί στις 28-30 Νοεµβρίου 2025 στο ∆ιεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Ηρακλείου και στο οποίο µε περισσότερα από 150 περίπτερα εργαστηρίων και επιχειρήσεων, µε στρογγυλά τραπέζια συζητήσεων, µε διαγωνισµούς καινοτοµίας ,µε παρουσιάσεις επιχειρήσεων και ακαδηµαϊκών οµάδων προβάλλεται και προωθείται η Κρήτη της Γνώσης και της Παραγωγής µε ιδιαίτερη έµφαση στην Αγροδιατροφή και ειδικά στο γεγονός ότι το 2026 η Κρήτη θα είναι Ευρωπαϊκή Γαστρονοµική Περιφέρεια.
Για όλους µας είναι ,πρέπει να είναι φανερό ότι, η ανασυγκρότηση για την µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα του Αγροτικού Τοµέα και η εκπλήρωση µακροπρόθεσµα του Στρατηγικού του ρόλου στην Ελληνική Οικονοµία, διέρχεται µέσα από την αντιµετώπιση του διαρθρωτικού προβλήµατος του τοµέα και το δρόµο της Έρευνας και Καινοτοµίας.
*Ο Αντώνης Παπαδεράκης είναι ειδικός σύµβουλος Καινοτοµίας, Περιφέρειας Κρήτης
