» Στην Ιστορία, τον Πολιτισμό, τη Θρησκεία, τον Αθλητισμό, την Υγεία και Οικονομία
Ένα χρήσιμο βιβλίο, μια Εγκυκλοπαίδεια της ελιάς, για μικρούς και μεγάλους, είναι η νέα έκδοση του ΣΕΔΗΚ, με την υπογραφή τού για χρόνια πολλά Επιστημονικού του Συμβούλου κ. Ν. Μιχελάκη.
Αρχίζει με μια συγκινητική αφιέρωση στη σύζυγο του: «Αφιερώνεται – Στη μνήμη της συζύγου μου Άρτεμης, για την υπομονή και τη στήριξη της».
Συνεχίζει με προλόγους:
Από τον Πρόεδρο του ΣΕΔΗΚ και Δήμαρχο Ρεθύμνου κ. Γιώργο Μαρινάκη.
Τον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρο Αρναουτάκη. Τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπ. Κρήτης κ. Λευτέρη Ζούρο και την καθηγήτρια του Γεωπ. Πανεπ. Αθηνών κ. Άννα Κούρτη.
Καθώς και εισαγωγικό σημείωμα του Συγγραφέα. Πρώτο κεφάλαιο – Βοτανική κατάταξη της Ελιάς: Η Ελιά ανήκει στα δικοτυλήδονα ή δικότυλα φυτά. Στα γεωλογικά τεκμήρια εντύπωση προκαλούν φωτογραφικά απολιθώματα, που εκτίθενται φύλλα ελιάς από τη Σαντορίνη, ηλικίας 37.000- 50.000 χρόνων, με κηλίδες που αποδίδονται σε έντομα της εποχής.
Οι προϊστορικοί άνθρωποι έχοντας ένα πεδίο γνώσεων που σε κάθε περίπτωση περιοριζόταν στα γεωγραφικά όρια και τον χρονικό ορίζοντα που διαβιούσαν, περιέβαλαν κατά καιρούς με δοξασίες και διάφορες ερμηνείες φαινόμενα του φυσικού κόσμου.
Η μεγάλη θεότητα της Μινωικής Κρήτης που είναι η ίδια η φύση, η Μεγάλη Μητέρα, απεικονίζεται άλλοτε σε κορυφή βουνού ανάμεσα σε λιοντάρια ως «Ορεία Μήτηρ» και «Ποτνία Θηρών» και άλλοτε ως «Θεά των Όφεων».
Κατά τον Παυσανία ο Ηρακλής επιλέγει το ξύλο της αγριελιάς για να κατασκευάσει το περίφημο ρόπαλο; που κρατούσε πάντα όταν αντιμετώπιζε κινδύνους και έκανε τους γνωστούς άθλους του.
Ο ίδιος επίσης ο Ηρακλής, λέγεται ότι είχε φυτέψει στην Ολυμπία την αγριελιά με τα κλαδιά της οποίας στεφάνωναν τους Ολυμπιονίκες.
Η ελιά της Αθήνας, πίστευαν πως ήταν η πρώτη ήμερη ελιά από την οποία δημιουργήθηκαν οι άλλες. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ιδιαίτερα αυτά που ήρθαν στο φως για τη Μινωική Κρήτη και χρονολογούνται κυρίως κατά τη 2η χιλιετία π.Χ. δείχνουν ότι το δέντρο της ελιάς κατείχε δεσπόζουσα θέση στην τέχνη και τη λατρεία, ενώ το ελαιόλαδο διαδραμάτιζε κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία, καθώς εξαγόταν από τους θαλασσοπόρους Μινωίτες σε άλλες περιοχές.
Από τις πρώτες ιστορικές πηγές γραπτού λόγου, που αναφέρονται στην ελιά και το ελαιόλαδο, είναι οι στίχοι των επών του Ομήρου και τα κείμενα της κλασικής Ελλ. Αρχαιότητας.
Για την εξάπλωση της ελιάς από περιοχή σε περιοχή, οι περισσότεροι παραδέχονται ότι τόπος καταγωγής της ελιάς υπήρξε η Ανατ. Μεσόγειος και τα δρομολόγια που ακολούθησε κινήθηκαν από τα ανατολικά προς τα δυτικά.
Από τα τέλη του 15ου αιώνα μ.Χ., μετά την άφιξη του Κολόμβου στην Αμερική το 1492, η ελαιοκαλλιέργεια φαίνεται ν’ αρχίζει τις πρώτες εξόδους της από τη λεκάνη της Μεσογείου, ακολουθώντας τις εξορμήσεις των ευρωπαϊκών λαών.
Ευρεία χρήση των καρπών της ελιάς και του ελαιολάδου στη διατροφή τεκμηριώνεται από τους συγγραφείς της Ελληνικής αρχαιότητα (Αριστοφάνης, Αθηναίος) αλλά και από τα κεραμικά αγγεία και αγαλματίδια από πηλό. Τα γνωστά οφέλη του ελαιολάδου στην υγεία είχαν επισημανθεί από την αρχαιότητα, αλλά οι γνώσεις και τα μέσα της εποχής δεν επέτρεπαν την πλήρη και σε βάθος τεκμηρίωση τους.
Η άγρια ελιά, ο κότινος, αποτέλεσε το έπαθλο των νικητών κατά τους “στεφανίτες” Ολυμπιακούς αγώνες, σύμφωνα με πολλές μυθολογικές και ιστορικές πηγές.
Την ελιά τη βρίσκουμε οπωσδήποτε σήμερα παρούσα, σε όλες σχεδόν τις θρησκείες των λαών της Μεσογείου, αλλά και των λαών που μετακινήθηκαν κατά καιρούς από τη Μεσόγειο σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Οι ανάγκες των προϊστορικών ανθρώπων να αυξήσουν τη διάρκεια της χειρωνακτικής αλλά και της πνευματικής εργασίας τους και να βελτιώσουν την καθημερινή ζωή τους, σε συνθήκες έλλειψης φυσικού φωτισμού, τους οδήγησε στην ανάπτυξη και αξιοποίηση διαφόρων τεχνικών μέσων φωτισμού.
Το ελαιόλαδο για περίπου 5.000 χρόνια υπήρξε το κύριο μέσο φωτισμού, σε σπίτια, ανάκτορα, παλάτια, ναούς και εκκλησίες, σε όλες τις χώρες της Μεσογείου.
Η αξιοποίηση του ελαιολάδου για καλλωπιστικούς σκοπούς, ήταν μια από τις πρώτες χρήσεις του, η οποία μάλιστα φαίνεται να προηγήθηκε από τη χρήση του για άλλους σκοπούς.
Τα αρωματικά λάδια κατά τη Μινωική περίοδο, φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο και σχεδόν αποκλειστικά για καλλωπιστικούς ή τελετουργικούς σκοπούς.
Οι χρήσεις του αφορούσαν την επάλειψη του σώματος και των μαλλιών των γυναικών ή ανθρώπων του ιερατείου, αρωματισμό ενδυμάτων, υφασμάτων και δωματίων, την επάλειψη βωμών κ.λπ.
Οι πρώτες πράξεις εμπορίας του ελαιολάδου συνδέονται, όπως είναι φυσικό, με τις πρώτες χρήσεις που είχε κατά τις διάφορες φάσεις της εξέλιξης των κοινωνιών στις περιοχές των οποίων η ελιά υπήρχε και αποτελούσε αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Σήμερα το ελαιόλαδο έχει ρόλο κυρίως στη διατροφή, σε προγενέστερες περιόδους όμως είχε ρόλο για άλλες ανάγκες, όπως π.χ. ο καλλωπισμός, η λατρεία, ο φωτισμός κ.λπ.
Το παραπάνω σύγγραμμα αποτελεί μια αξιόλογη και χρήσιμη έκδοση.
Ευχόμαστε στον συγγραφέα να έχει υγεία και δύναμη, για να μας χαρίζει στο μέλλον πολλά ακόμα «Ελαιοκομικά Νέα».
*Ο Λεωνίδας Βεγλιρης
είναι δάσκαλος
