ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ (1924-2024)
«Εσιγανέψαν οι καιροί και πάψαν οι άνεµοι,
κάψαν κι εσένα οι στράτες σου σουλτάνε από την Κρήτη.
Στην Κρήτη δεν ξαναπατάς…»
(Πηγή: Σταµάτης Αποστολάκης, α.α. 219).
Μετά την επανάσταση του 1821, αλλά περισσότερο από την επανάσταση του 1866, οι Τούρκοι του χωριού µας, όπως και των άλλων χωριών, άρχισαν να µην αισθάνονται ασφαλείς στα χωριά τους αλλά και σε όλη την Κρήτη. Όσοι µπορούσαν άρχισαν να πουλούν τις περιουσίες τους, στους χριστιανούς και να µεταναστεύουν σε περιοχές που νόµιζαν ασφαλέστερες στη Μικρά Ασία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο ή τη Λιβύη.
Ενδεικτική είναι η µετακίνησή τους από το χωριό µας.
Το 1834 στο χωριό µου υπήρχαν 6 οικογένειες Χριστιανών και 30 οικογένειες Μουσουλµάνων. Το 1881 υπήρχαν 26 χριστιανικές οικογένειες και 9 µουσουλµανικές. Τελικά οι Τούρκοι αποχώρησαν από το χωριό τον Ιανουάριο του 1897, συγκεντρώθηκαν στις πόλεις και τα περίχωρα.
Μερικοί έφυγαν µε τον στρατό.
Στην Κρήτη έµειναν µέχρι το 1923-1924 όπου µε την συµφωνία ανταλλαγής των πληθυσµών αποχώρησαν σαν µειονότητα από την Κρήτη.
Ενόσω ζούσαν στο χωριό (ως το 1897), τα συµβόλαια συντάσσονταν στην Κάντανο, όταν εγκαταστάθηκαν στα Χανιά και στα περίχωρα συντάσσονταν στα Χανιά. Οι παλιοί φύλαγαν τα συµβόλαια συνήθως κάτω από το στρώµα ή στην κασέλα. Ο πατέρας µου Ιωάννης (1887-1970), πιο τακτικός φύλαγε τα συµβόλαια σε µεταλλικό κουτί µε σκέπασµα και έτσι αυτά διατηρούνται ακόµη σε καλή κατάσταση στο οικογενειακό αρχείο. Εδώ θα προσθέσω σε περίληψη µερικά συµβόλαια, όχι για την οικονοµική τους αξία αλλά για να µάθουµε τα ονόµατα των Μουσουλµάνων του χωριού αλλά και τοπωνύµια.
1. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Καντάνου ∆ηµητρίου Μ. Παπαγιαννάκη, αριθµός 3690, ηµεροµηνία 10/5/1891. Πωλητές: Μουσταφάς Αγριµάκης και Καδρής Τσατσαρωνάκης. Αγοραστής Παναγιώτης Ηλιάκης ή Βαβουλάκης (Ηλιάκηδες και Βαβουλάκηδες ήταν και είναι µια οικογένεια). 60 δράµια ελαιοτριβείου στο Μετόχι. Γρόσια 500.
2. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Χανίων Ιωάννου Θ. Κουφάκη, αριθµός 27064, ηµεροµηνία 25/5/1899. Πωλητές: Καδρής Αχµενταλάκης και ∆ζεµάλης Ιµβραήµ Αχµενταλάκης. Αγοραστής, Παναγιώτης Π. Ηλιάκης. Αγροτεµάχια 2. Γρόσια 350.
3. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Χανίων Ιωάννου Θ. Κουφάκη, αριθµός 27065, ηµεροµηνία 25/5/1899. Πωλητές: Ισµαήλ, Χασάν, Χουσεΐν Σεριφάκης ή Μαχµουνταλάκης. Αγοραστής, Παναγιώτης Π. Ηλιάκης. Αγροτεµάχια 4. Γρόσια 1.000.
4. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Χανίων Ιωάννου Θ. Κουφάκη, αριθµός 27076, ηµεροµηνία 26/5/1899. Πωλητές: Μεχµέτ και Αλής Χοτζάκης. Αγοραστής, Παναγιώτης Π. Ηλιάκης. Αγροτεµάχια 17. Γρόσια 4.200.
5. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Χανίων Ιωάννου Ν. Γιάνναρη, αριθµός 8424, ηµεροµηνία 11/7/1903. Πωλητές: αδελφοί Χασάν, Χουσεΐν, Ισµαήλ και Σερίφ Μαχµουνταλάκης. Αγοραστής, Παναγιώτης Π. Ηλιάκης. Αγροτεµάχια 12. ∆ραχµαί 171,45.
6. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Χανίων Ιωάννου Θ. Κουφάκη, αριθµός 38778, ηµεροµηνία 12/7/1903. Πωλητές: Καδρής Αγάς Αχµενταλάκης υιός Μουσταφά και τα τέκνα του Χαλήµ Αχµενταλάκης, Χουσεΐν, Πέµπε Αχµενταλοπούλα, σύζυγος Ισµαήλ Μαχµουνταλάκη, Ζαϊντέ Αχµενταλοπούλα σύζυγος Χασάν Γιουσουφάκη. Αγοραστής, Παναγιώτης Π. Ηλιάκης. Αγροτεµάχια 25. Γρόσια 4.000 ή δραχµαί 762.
7. Συµβόλαιο συµβολαιογράφου Χανίων Ιωάννου Θ. Κουφάκη, αριθµός 38778, ηµεροµηνία 21/9/1905. Πωλητές: Γκιουλφίντα Ξενικοπούλα, σύζυγος Χατζή Εµίν Σκυλατζάκη και οι θυγατέρες Έσνα και Φατµέ Σκυλατζοπούλες.
Αγοραστής, Παναγιώτης Π. Ηλιάκης. ∆ιάφορα αγροτεµάχια.
Αν κάποιος ερευνήσει το Υποθηκοφυλακείο ή το αρχεία των συµβολαιογράφων της εποχής εκείνης, θα διαπιστώσει πλήθος συµβολαίων τέτοιων αγοραπωλησιών.
Μερικές σχετικές πληροφορίες
1. Οι Μουσουλµάνοι Τούρκοι του χωριού ασφαλώς και δεν ήσαν από την Ασία. Οι Τούρκοι εφάρµοζαν τον εξισλαµισµό των πληθυσµών µε τη βία ή οικειοθελώς και µε την πάροδο των γενεών οι εξισλαµισµένοι ελησµόνησαν ότι είχαν ελληνικές και χριστιανικές ρίζες και έγιναν µουσουλµάνοι πολλές φορές χειρότεροι και από τους γνήσιους Τούρκους.
2. Μια θεία µου εδιηγείτο ότι οι Τούρκοι του χωριού ειδοποιήθηκαν κι έφυγαν ξαφνικά στην Κάντανο, αφήνοντας το ψωµί στον φούρνο, το φαγητό στο πυροµάχι και τα ζώα στον στάβλο.
3. Σε καιρούς ειρηνικούς τα µέλη των δύο θρησκειών διατηρούσαν καλές σχέσεις και συµµετείχαν στις κοινωνικές εκδηλώσεις εκατέρωθεν.
4. Μερικά επώνυµα οικογενειών Τούρκων που δεν αναφέρονται στα παρόντα έγγραφα: Φούσκηδες, Νταµπάρηδες, Πασαλήδες, Ντελήδες, Χαβιζολήδες, Μπαλτζήδες, Κακλήδες.
5. Σχολείο και τζαµί δεν φαίνεται να υπήρχαν στο χωριό. Στο Μεσοχώρι υπήρχαν µερικά ερείπια και το τοπωνύµιο «Σχολειό». Ίσως υπήρχε Σχολείο, άγνωστο πότε.
6. Νεκροταφεία υπήρχαν δύο. Ένα στο Πάνω Χωριό και ένα στο Κάτω Χωριό. Τώρα δεν υπάρχει τίποτα. Μόνο τα τοπωνύµια έµειναν (Μεζάρια).
7. Η αµφίεση χριστιανών και µουσουλµάνων ήταν περίπου ίδια. Στιβάνια, βράκα, πουκάµισο, γιλέκο, κάποτο. Μόνο το χρώµα του σκούφου διέφερε. Των χριστιανών ήταν µαύρο ή µπλε και των µουσουλµάνων κόκκινο. Και των γυναικών οι φορεσιές ήταν ίδιες µε ποδήρεις φούστες.
8. Η γλώσσα που µιλούσαν οι Τούρκοι του χωριού ήταν τα ελληνικά – κρητικά. Ελάχιστοι γνώριζαν τουρκικά.
9. Η συµφωνία ανταλλαγής των πληθυσµών του 1923 είχε και έχει πικρές και οδυνηρές συνέπειες για τους ανταλλάξιµους. Είχε όµως και το καλό ότι η Κρήτη έγινε χριστιανική και ελληνική δια παντός.
10. Όσες τουρκικές περιουσίες δεν πουλήθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους, έγιναν «ανταλλάξιµες» και πουλήθηκαν αργότερα από το κράτος ή δόθηκαν σε πρόσφυγες.
11. ∆εν θυµάµαι αν oι Τούρκοι του χωριού έτρωγαν χοιρινό και έπιναν κρασί και ρακή.
12. Στο χωριό υπήρχε οικογένεια µε τα µισά µέλη χριστιανούς και τα µισά µουσουλµάνους µε το ίδιο επίθετο. Προφανώς για λόγους αλληλοβοήθειας αν και όταν εχρειαζόταν. Το ίδιο συνέβαινε και σε πολλά άλλα χωριά και πόλεις.
13. Κατά το 1878 ο αδελφός του παππού µου, ο Μανώλης, έκλεψε µια όµορφη χωριανή Τουρκοπούλα, Σεχαρέ νοµίζω την έλεγαν. Έφυγαν στα Κύθηρα προς αποφυγή επεισοδίων. Επέστρεψαν µετά 5-6 χρόνια χωρίς πρόβληµα. Τη θεία τη Μαρία, όπως µετονοµάστηκε, τη θυµάµαι µια καλή χριστιανή. Έµενε µε τον γιο της τον Πανάγο γιατί τον άνδρα της τον είχε σκοτώσει ένας ξάδελφος του το 1911 χωρίς σπουδαίο λόγο. Η θεία Μαρία πέθανε το 1939.
14. Κανείς απόγονος των ανταλλαγέντων Τούρκων δεν εµφανίστηκε στο χωριό να γνωρίσει τον τόπο καταγωγής των προγόνων του.
15. Η θεία η Γιώργαινα µας εδιηγείτο ότι τις επόµενες ηµέρες της αναχωρήσεως των Τούρκων, δεν υπήρχε κότα στα κοτέτσια ή τις αυλές των. Όλες σφάχτηκαν, τσιγαρίστηκαν και αποθηκεύτηκαν στα κιούπια από τις χριστιανές.
16. Μήπως θα έπρεπε να γίνεται και κάποια υπενθύµιση της οριστικής αποµάκρυνσης των ξένων από την Κρήτη ύστερα από εφτακόσια χρόνια;
*Ο Νίκος Βαβουλές ήταν/είναι
Στρατιωτικός, Μηχανικός, ξενοδόχος, αγρότης, συγγραφέας
– οσες μουσουλμανικές περιουσίες δεν πουλήθηκαν ή καταπατήθηκαν από τους ντόπιους χριστιανούς άμεσα ή έγιναν ανταλλάξιμες. Αν έχετε μικρασιάτες ισχύει το δεύτερο σε κάποιο βαθμό.
-και ρακή έπιναν και χοιρινό έτρωγαν , γιατι ήταν εξισλαμισμένοι δηλαδη ανθρωπολογικά και γενετικά ήταν όλοι ένα.
-πιο ενδιαφέρον για την κάντανο έχει το βενετικό παρελθόν, από το οποίο εξηγείται πως έγιναν οι πρώϊμοι εξισλαμισμοί εκεί.
– Και ποια 700 χρόνια και ποιοι ξένοι που έφυγαν ανταλλάξιμοι ? Αυτά είναι για να παριστάνουμε τους ήρωες τουρκοφάγους. Στον τόπο μας όλων οι πρόγονοι υποτίθεται ότι σκότωσαν τον αγά του χωριού και έφυγαν, αντί να λέμε ότι έκλεψαν καμιά κότα καιτ ην κοπάνησαν προς τα κάτω.
Δυστυχώς για αυτούς που τα βλέπουν με παρωπίδες.