Ήταν το έτος 1996, πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, που στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Αγωγής και Ενημέρωσης Φάλκονας, το οποίο στεγαζόταν στο χωριό Καρωτή Ρεθύμνης, μόλις είχα τελειώσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τα παιδιά κάποιας σχολικής τάξης.
Τ α είχα οδηγήσει στο λεωφορείο που μου τα είχε φέρει μέχρι εκεί και ξαναγύρισα στις αίθουσες, να τις τακτοποιήσω και να κλείσω. Κάποια στιγμή πήρε το μάτι μου στην εξώπορτα να με κατασκοπεύουν μερικά πονηρά ματάκια. Βγήκα έξω να τους μιλήσω και τα παιδιά άρχισαν ν’ απομακρύνονται. Τα φώναξα κι είδα ότι ήταν παιδιά Ρομά. Προφανώς οι γονείς τους δεν τα άφηναν μόνα στον καταυλισμό αλλά ούτε και τα εξαπέλυαν για φιλανθρωπία. Τα είχαν πάρει μαζί στα Datsun τους, να μαθαίνουν τη δουλειά εξ απαλών ονύχων.
Είχαν υποθέσει ότι το παλιό διδακτήριο που βρισκόμασταν στέγαζε κάποιο σχολείο, άλλωστε είχαν δει πριν από λίγο τα παιδιά να βγαίνουν απ’ αυτό, και παραφύλαγαν να δουν πώς μπορεί να είναι από μέσα ένα τέτοιο οίκημα. Τα φώναξα, τα κέρασα κάτι και τους πρότεινα να τα ξεναγήσω στις αίθουσες και στο διδακτικό υλικό. Κι αυτά, σαν συνεννοημένα, «καρφώθηκαν» στο πρόπλασμα του ανθρώπινου σώματος που είχα πάνω σ’ ένα πάγκο κι εντυπωσιάστηκαν ακόμα περισσότερο όταν άρχισα να αποσπώ απ’ αυτό τα διάφορα όργανα του σώματός μας, ονοματίζοντάς τα (εικ. 1). Μόνο τότε συνειδητοποίησα ότι τα παιδιά αυτά δεν είχαν περάσει ποτέ από καμιά σχολική πόρτα κι ούτε είχαν διδαχτεί οτιδήποτε σχολικό, κάτι που είναι αυτονόητο για οποιοδήποτε άλλο παιδί, ακόμα και στο πιο απομακρυσμένο πομακοχώρι.
Η δεύτερη συνάντησή μου μ’ αυτά ήταν στην Τίρυνθα του νομού Αργολίδας λίγα χρόνια αργότερα. Ο συνάδελφος Γιάννης Φλωρής, που είχε υπηρετήσει στην Κρήτη επί σειρά ετών κι είχε υποστηρίξει εξαιρετικά περιβαλλοντικά προγράμματα στο χωριό Βρύσες Αμαρίου (σημαία «Οικολογικού Σχολείου» κ.ά.), είχε ξαναγυρίσει στον τόπο του κι είχε τοποθετηθεί εκεί σ’ ένα σχολείο τσιγγανόπαιδων. Ανεβοκατέβαινα την εποχή εκείνη συχνά στα Γιάννενα για τις διδακτορικές μου σπουδές και θεώρησα ως ευκαιρία το να κάνω μια παράκαμψη από την Αθήνα να τον επισκεφθώ στο νέο του σχολικό περιβάλλον. Το μόνο που ήξερα για τους τσιγγάνους, που την εποχή εκείνη είχαμε αρχίσει να τους αποκαλούμε Ρομά (προκειμένου ν’ αποφύγουμε τους παλιότερους όρους «τσιγγάνοι» και «γύφτοι»), ήταν αυτά που είχα δει στην κινηματογραφική ταινία «Συνάντησα κι ευτυχισμένους τσιγγάνους», μια γιουγκοσλαβική ταινία του Αλεξάντερ Πέτροβιτς. Όταν άκουγα λοιπόν γι’ αυτούς, το μυαλό μου πήγαινε στην ψεύτικη εικόνα που μου είχε εμπεδωθεί από την ταινία, διανθισμένη με ακούσματα από τις Ουγγρικές Ραψωδίες του Λιστ, που βασίζονται στην τσιγγάνικη μουσική παράδοση.
Μου έκανε βέβαια εντύπωση ότι το σχολείο είχε ακόμα ξύλινα θρανία και στεγαζόταν σ’ ένα παλιό οίκημα απέναντι από τις Αγροτικές Φυλακές Τίρυνθας, στις οποίες και τελικά υπαγόταν (εικ. 2). Πράγμα που σήμαινε, σε απλά ελληνικά, ότι τα παιδιά εκείνα θεωρούνταν εν δυνάμει παραβάτες! Η μέρα ήταν βροχερή, γι’ αυτό και τα παιδιά, που ήταν πολλών ηλικιών, δε χωρούσαν στα θρανία. Ο καλός συνάδελφος μου εξήγησε ότι τις ημέρες με καλοκαιρία η εικόνα της αίθουσας ήταν η ακριβώς αντίθετη, αφού οι μαθητές του συνεπικουρούσαν τους γονείς τους σε αναζήτηση του επιούσιου άρτου. Η ρομαντική εικόνα που είχα μέχρι τότε στο μυαλό μου διαλύθηκε κυριολεκτικά όταν τα παιδιά μού μίλησαν για τη συμμαθήτριά τους, που είχαν συνοδεύσει στο νεκροταφείο την προηγούμενη ημέρα. Της είχε παρουσιαστεί λευχαιμία, η οποία και την οδήγησε τελικά στον θάνατο. Στην ένστασή μου προς τον καλό συνάδελφο ότι η παιδική λευχαιμία είναι σε μεγάλο βαθμό ιάσιμη, ιδιαίτερα η παιδική, μου εξήγησε ότι αυτό ισχύει για τα «κανονικά» παιδιά κι όχι για τα «παιδιά ενός άλλου θεού», όπως τα δικά του. Αυτό δηλαδή ισχύει για παιδιά που έχουν σπίτι, φαγητό, καθώς και γονείς με τη δυνατότητα να τα οδηγούν κάθε τόσο στα νοσοκομεία, κι όχι για τα παιδιά των αντίσκηνων, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, νερό και χώρους υγιεινής. Μέχρι εκεί το άντεξα ψυχολογικά, όχι όμως κι όταν τα παιδάκια εκείνα τραγούδησαν για χάρη μου ένα τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι που είχαν τροποποιήσει τους στίχους του και αποδώσει στη γλώσσα τους. Ένα τραγούδι δηλαδή που είχαν φτιάξει με τον δάσκαλό τους κι είχαν τραγουδήσει την ώρα της ταφής της συμμαθήτριάς τους. Δε μπόρεσα να κρατήσω τα δάκρυά μου και έσπευσα να εξαφανιστώ από το σχολείο, όπως ξαφνικά είχα εμφανιστεί. Τελικά, ευτυχισμένοι τσιγγάνοι δεν υπήρχαν.
Η τρίτη σχετική εμπειρία μου ήταν στο σχολείο που υπηρετούσα, στο κέντρο του Ρεθύμνου, στο μεγάλο διάλειμμα του οποίου επί σειρά ημερών το 2011 οι εκπαιδευτικοί είχαμε την τύχη να καταναλώνουμε εξαιρετικά τιπς, όπως «καναπεδάκια» με σολομό κ.λπ. Είχαν ξεμείνει από κάποιο σεμινάριο που είχε πραγματοποιηθεί εκεί ένα σαββατοκύριακο, σεμινάριο που είχε ως θέμα την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά. Οι υποχρεώσεις δεν μου είχαν επιτρέψει να το παρακολουθήσω, παρόλη την ευαισθητοποίηση που μου είχαν προκαλέσει τα όσα περίγραψα παραπάνω, όμως είχα πληροφορηθεί ότι είχαν συμμετάσχει συνολικά εννέα (9) δάσκαλοι. Οπωσδήποτε ο μπουφές του σεμιναρίου εκείνου, πληρωμένος από τα ευρωπαϊκά κονδύλια, έφτανε για να χορτάσει δεκαπλάσιους και εικοσαπλάσιους ανθρώπους κι ήταν εξαιρετικής ποιότητας. Οι οργανωτές προφανώς δε σκέφτηκαν να μεταφέρουν αυτά τα περισσευούμενα ντελικατέσεν στον καταυλισμό των Ρομά, στο όνομά των οποίων και πραγματοποιούνταν τα σεμινάρια με τη μηδαμινή συμμετοχή. Αν τα έβλεπε κάποιο απ’ τα τσιγγανόπουλα, όχι μόνο θα ξερογλειφόταν, όπως εμείς, αλλά πιθανόν θα σιγοτραγουδούσε το τραγούδι «Φοβάμαι αυτά που θα γίνουν για μένα χωρίς εμένα».
Αργότερα, τον χειμώνα του έτους εκείνου προς το 2012, είχα μια ακόμα πιο οδυνηρή εμπειρία. Μόλις είχα αναλάβει υπηρεσία Σχολικού Συμβούλου και μου ήρθε ένα ενημερωτικό δελτίο ότι σε σχολείο της περιφέρειάς μου θα πραγματοποιούνταν σε απογευματινή ώρα συνάντηση για ένα παρόμοιο πρόγραμμα. Είχα την ευθύνη της παιδαγωγικής καθοδήγησης δύο σχολείων που είχαν ενταχθεί στο πρόγραμμα εκείνο και θεώρησα υποχρέωσή μου να συμμετάσχω. Συμμετείχαν η πανεπιστημιακός που το διαχειριζόταν, ο διευθυντής του ενός σχολείου, δύο δάσκαλοι και ένας «διαμεσολαβητής» Ρομά. Έμαθα τότε ότι οι διευθυντές των σχολείων που συμμετείχαν ανταμείβονταν μ’ ένα πολύ σεβαστό επίδομα, όπως κι οι δάσκαλοι που είχαν παιδιά στην τάξη τους, μικρότερο οπωσδήποτε εκείνοι, αν θυμάμαι καλά γύρω στα εκατό ευρώ τον μήνα. Όταν ρώτησα για τα παιδιά που αλφαβητίζονταν, διαπίστωσα με έκπληξη ότι στο συγκεκριμένο σχολείο δεν φοιτούσαν παιδιά Ρομά, αφού το ΚΤΕΛ δεν τα μετέφερε από τον καταυλισμό στο σχολείο. Υπέθεσα ότι αυτό γινόταν από ρατσισμό αλλά στην πραγματικότητα δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο, απλά οι υπεύθυνοι δεν τα είχαν συμπεριλάβει στην ετήσια έκθεση τών μετακινούμενων παιδιών αλλά και δεν κινούσαν, έστω και εκ των υστέρων, τη διαδικασία συμπερίληψής τους.
Οι αναγνώστες θ’ αντιλήφθηκαν, όπως κι εγώ, ότι είχε στηθεί ένας μηχανισμός εκμετάλλευσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων τα οποία δίνονταν για την κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά, οι οποίοι τελικά ήταν κι οι μόνοι που δεν ωφελούνταν, άμεσα τουλάχιστον, όπως οι υπόλοιποι. Η υπεύθυνη του προγράμματος, όταν διαπίστωσε το πόσο «περίεργες» ερωτήσεις έκανα, με πληροφόρησε ευγενικά ότι δεν είναι ανάγκη να συμμετέχω κάθε φορά σε ανάλογες συναντήσεις, οι οποίες πραγματοποιούνταν για τυπικούς λόγους, εφόσον τις προέβλεπε το πρόγραμμα. Τόσο τυπικούς, ώστε λίγο καιρό αργότερα διαπίστωσα μ’ έκπληξή μου ότι περιλαμβάνουν και διαλέξεις άνευ κοινού. Για την ακρίβεια με κοινό έναν και μοναδικό άνθρωπο, εμένα. Κι όταν, κουρασμένος από την εργασιακή ημέρα, έφυγα πριν το τέλος, ο καλός ομιλητής συνέχισε την ομιλία του, εν είδει μαγνητοφώνου, όπως πληροφορήθηκα αργότερα από τη φύλακα του σχολείου. Επρόκειτο δηλαδή για μια απίστευτη παράσταση, ένα θέατρο, πληρωμένο όμως με πολύ πραγματικά χρήματα, από τα οποία όλοι, εκτός από τους Ρομά, είχαν άμεσο όφελος. Μια κατάσταση που στη συνέχεια κατήγγειλαν οι «Γιατροί του Κόσμου», προς τιμήν τους, σε άρθρο στα «Χανιώτικα Νέα». Ήταν τότε που μια ανεμοθύελλα έπληξε στο καταυλισμό στα Νεροκούρου, οπότε οι καταυλιζόμενοι κατήγγειλαν ότι τα λεφτά που διακινούνται στο όνομά τους ήταν πολλά, χωρίς ψίχουλο να φτάνει στους ίδιους!
Έθεσα τους διευθυντές και τους δασκάλους του προγράμματος προ των ευθυνών τους και από την επόμενη χρονιά τα πράγματα βελτιώθηκαν, παύοντας τουλάχιστον να είναι μια ακόμα εικονική πραγματικότητα. Από την άλλη πλευρά είμαι υποχρεωμένος να καταθέσω ότι υπήρξαν εκπαιδευτικοί σαν τον Γιάννη Φλωρή, που προσέφεραν από την καρδιά τους στην υπόθεση της εκπαίδευσης των Ρομά, χωρίς κανένα υλικό όφελος, μάλιστα. Θυμάμαι αξέχαστα τη διευθύντρια του 17ου Χανίων Ελένη Γραβάνη, της οποίας το σχολείο δεν είχε ενταχθεί τότε στο πρόγραμμα, να με παίρνει ολόχαρη στο τηλέφωνο για να με πληροφορήσει ότι είχαν μία ακόμα εγγραφή παιδιού Ρομά. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά και να με καλεί να τους επισκεφθώ να μοιραστούμε τη χαρά τους. Δεν έκανα λοιπόν τίποτα παραπάνω από το καθήκον μου όταν το 2014 έστειλα εύφημη μνεία στην εκπαιδευτική κοινότητα του σχολείου: «…Θα επιθυμούσα με την παρούσα επιστολή να συγχαρώ τόσο εσάς όσο και το διδακτικό προσωπικό του Σχολείου σας για την αποδοχή, την παιδαγωγικότητα και την αγάπη με τις οποίες περιβάλλετε τους μαθητές σας, ιδιαίτερα τους στερημένους κοινωνικά, είτε αυτοί είναι ιδρυματικά παιδιά είτε προέρχονται από κοινωνικές μειονότητες (Ρομά κ.α.). Η χαρά με την οποία τους αποδέχεστε στο Σχολείο και στις τάξεις σας, η συμμετοχή σας στην ενσωμάτωσή τους στο μαθητικό σύνολο και οι φανερές και αφανείς προσπάθειες υποστήριξής τους δείχνουν ότι είστε όχι μόνο παιδαγωγοί αλλά και κοινωνικά ευαίσθητοι άνθρωποι. Ο Σχολικός Σύμβουλος» κ.λπ.
Ένα άλλο παράδειγμα που ανέτρεπε τον κανόνα της επέλασης (γιουρούσι το ονόμασαν άλλοι) στα ευρωπαϊκά προγράμματα στον τομέα των Ρομά και γενικότερα των ευάλωτων πολιτών ήταν το 7ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων, ένα σχολείο που δεν ανήκε στη δική μου εκπαιδευτική περιφέρεια. Η τότε διευθύντρια, με την οποία είχαμε διατελέσει συμμαθητές στην ΑΣΕΤΕΜ/ΣΕΛΕΤΕ, με είχε πληροφορήσει με περηφάνια ότι, εκτός από το φαγητό που προσέφεραν σε πολλά τέτοια παιδιά που φοιτούσαν στο σχολείο τους, τους έδιναν επίσης τη δυνατότητα να βελτιώσουν το μουσικό τους ταλέντο, -αδιαμφισβήτητο στους Ρομά-, προσφέροντάς τους απογευματινά μαθήματα μουσικής και ντεφιού. Ήξερε καλά ότι τα βράδια θα τριγυρνούσαν στους χώρους εστίασης και διασκέδασης καταχτυπώντας τα ντέφια τους και ζητιανεύοντας για ένα κέρμα, και τους παρείχε τη δυνατότητα να το κάνουν με αξιοπρέπεια, με καλό τραγούδι και μουσική, δηλαδή ανταποδοτικά.
Είμαι σίγουρος ότι όλοι έχουμε καλές εμπειρίες, όπως άλλωστε και κακές, σαν αυτές που περίγραψα στην αρχή του άρθρου. Είμαι επίσης σίγουρος ότι όσοι έχουμε επισκεφθεί καταυλισμούς, όπως τους κεντρικούς της Κρήτης στη Νέα Αλικαρνασσό Ηρακλείου, στον Τσεσμέ Ρεθύμνου και στα Νεροκούρου Χανίων, έχουμε απορήσει πώς οι ένοικοί τους δεν έχουν εξεγερθεί μέχρι σήμερα, ζώντας σε μια χώρα που παινεύεται ότι εισήλθε δέκατη κατά σειράν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε μια χώρα δηλαδή στην οποία τα σχετικά κονδύλια έπεφταν σαν το χαλάζι, καταλήγοντας σε διάφορες επιτήδειες τσέπες και όχι στην εξυπηρέτηση και ενσωμάτωση εκείνων, στο όνομα των οποίων εγκρίνονταν.
Αλήθεια, τι έχει κάνει ο Δήμος Ηρακλείου, σ’ αυτόν τον τομέα; Δημιούργησε δίκτυο αποχέτευσης στον δικό του χώρο στον οποίο είναι εγκατεστημένοι εδώ και τέσσερις δεκαετίες 160 οικογένειες Ρομά; Τους έκανε δημόσια λουτρά, για τη συντριπτική πλειοψηφία των καταυλιζόμενων που δεν μπορούν να έχουν λουτρό στα τσαντίρια τους; Τους ηλεκτροφώτισε στοιχειωδώς την περιοχή; Και τώρα θέλει να τους διώξει κι από εκεί; Για να πάνε πού, χωρίς καν να προστατεύονται από παράγκες, τσίγκους και πισσόχαρτα; Για να κατασκευάσει το mega shopping center της Κρήτης κοντά στο αεροδρόμιο, ζηλεύοντας τις δόξες του αντίστοιχου στα Σπάτα; Και για τους άλλους 330 του Πόρου, μήπως έκανε κάτι από τα παραπάνω; Για τους 80 της Αγίας Τριάδας;
Τι απ’ αυτά έκανε ο Δήμος Ρεθύμνης για τους εγκατεστημένους σε ιδιωτικό χώρο, επί ενοικίω, από το 1985 στον Τσεσμέ Πλατανιά, σ’ έναν αναπλασμένο χώρο παλιότερης εναπόθεσης σκουπιδιών; Τους πρόσφερε βέβαια μία και μοναδική παροχή νερού. Όμως τι γίνεται με τα λύματά τους; Και δεν δικαιούνται κι αυτοί έναν στοιχειώδη φωτισμό; Γιατί πρέπει να διαμένουν εκεί με γεννήτριες και να ζεσταίνονται με ξυλόσομπες, με κίνδυνο πυρκαγιάς και θανάτου από μονοξείδιο του άνθρακα στα τσαντίρια και στα παραπήγματα που διαμένουν;
Ο Δήμος Χανίων τι έκανε με τη σειρά του για τους 50 δικούς του, τους εγκαταστημένους από το 1996 στα Νεροκούρου; Τους βοήθησε οικονομικά στις δύσκολες μέρες των πανδημιών, οπότε δεν μπορούσαν να πληρώσουν το ενοίκιο στον ιδιώτη που τους έχει παραχωρήσει τον χώρο και απειλούνταν με έξωση; Μήπως από μόνοι τους απέκτησαν μία γραμμή ηλεκτροδότησης, όντας τυπικοί στην πληρωμή των λογαριασμών; Ευτυχώς βέβαια η δημοτική επιχείρηση ύδρευσης τους έχει συνδέσει στο δίκτυό της, με ατομικά ρολόγια μέτρησης. Όμως, το πρόβλημα του αποχετευτικού δικτύου παραμένει. Προς τιμήν της η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση το 2012 εγκατέστησε στον καταυλισμό ένα κοντέινερ, ως αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Αλλά, στο θεό τους, πόσο αληθινές κι όχι προεκλογικές μπορεί να είναι οι πρόσφατες υποσχέσεις για επιδοτήσεις ενοικίων (με ποιο ποσόν, άραγε;), παραχώρηση δημόσιου χώρου (ποιου;) τοποθέτηση οικίσκων (πόσων, οι οποίοι θα αποκτηθούν πώς;) και πρόταξη των Ρομά στις προκηρύξεις για θέσεις στο δημόσιο (!!!); Εδώ γελάμε ή κλαίμε, όπως το πάρουμε.
Δε θέλω να μιλήσω σήμερα για το κεντρικό κράτος, το ανύπαρκτο εκεί που πραγματικά χρειάζεται, που τη δύσκολη εποχή των πανδημιών δεν ξέχασε ευτυχώς τα εκατομμύρια πολιτών που δεν εργάζονταν, αλλά και δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή τους επίσης ανενεργούς Ρομά. Ξέχασε, όπως πάντα άλλωστε, τους ανθρώπους που έπρεπε να θρέψουν τα παιδιά τους υπό μεσαιωνικούς όρους και που δεν είχαν άλλη δυνατότητα να το κάνουν, εφόσον οι μετακινήσεις και το εμπόριό τους απαγορεύονταν, από το να κλέψουν ή να διανείμουν ναρκωτικά. Όμως, οι Ρομά δεν ψηφίζουν κι η παροχή στοιχειωδών υποδομών ζωής σ’ αυτούς δεν φέρνει ψήφους από την υπόλοιπη κοινωνία…
Σήμερα απορούμε πώς μπορεί να εξεγείρονται οι κοινότητες των Ρομά στην Ελλάδα, όταν το ανύπαρκτο κατά τα άλλα γι’ αυτούς κράτος δολοφονεί κάθε τόσο ένα παιδί τους, με την ίδια ευκολία μ’ εκείνη που στις ΗΠΑ η αστυνομία δολοφονεί τους μαύρους: για 20ευρώ ντίζελ.
Φίλοι αναγνώστες, την επόμενη φορά που θα συναντηθείτε, αγοράστε μια σακούλα πορτοκάλια από τους γονείς των παιδιών που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Αγοράστε μια γλάστρα, αν μπορείτε, ή ένα καρπέτο. Μπορεί να σας τα πλασάρουν ακριβότερα, μπορεί κάποιες φορές να έχουν ελαττώματα, μπορεί να σας «κλέψουν» στο ζύγι, όμως κάνετέ το για να μην ακολουθήσουν τα παιδιά τους τον δρόμο της εγκληματικότητας, τον μόνο που τους αφήνει ανοιχτό το πολιτισμένο μας κράτος. Και στα παιδάκια με τα γαρύφαλλα, τα τριαντάφυλλα και τα ντέφια, μην προσφέρετε, παρακαλώ, χρήματα, γιατί θα τα παραδώσουν όπως είναι φυσικό και λογικό στους γονείς τους. Ο οικογενειακός τους προϋπολογισμός στηρίζεται και στις δικές τους εισφορές, όπως άλλωστε γινόταν και στα χωριά μας μέχρι και τη δεκαετία του 1960, όταν γονείς και παιδιά ρίχνονταν στον θερισμό και στην ελαιοσυλλογή. Αντί για χρήματα, καλύτερα κεράστε τα παιδιά αυτά ένα τοστ, ένα παγωτό ή μια μπανάνα. Αν θέλετε, μπορείτε να τους δώσετε και κάποιο τρόφιμο απ’ το καλάθι σας στο σούπερ μάρκετ για το μεσημεριανό τους τραπέζι. Κι όταν σας δοθεί η δυνατότητα, δώστε στους άρχοντές μας να καταλάβουν, με τη δική σας ψήφο, ότι οι Ρομά της περιοχής τους μπορεί να μη διαθέτουν ψήφο αλλά είναι άνθρωποι κι αυτοί, με τα κατεξοχήν ανθρώπινα δικαιώματα της στέγης, της επαρκούς τροφής και του νερού. Δείξτε τους ότι δεν είναι αδιάφορη για σας η κατάσταση στους καταυλισμούς, στις φαβέλες αυτές του πρώτου κόσμου. Έχουν κι αυτοί, όπως όλοι, δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά. Όπως οι ίδιοι τη λένε στη γλώσσα τους, στην «μανουσιπέ»…
Μπράβο σας για το άρθρο αυτό.