» Βασικό κύτταρο της οργανωµένης κοινωνικής συµβίωσης
Για πολλά χρόνια, παρότι οι έρευνες έκαναν λόγο για την επίδραση των γονέων στην ανάπτυξη του παιδιού, αναφέρονταν κυρίως σε ευρήµατα που αφορούσαν τη µητέρα, ενώ ο ρόλος του πατέρα είχε σχεδόν αγνοηθεί. Μέχρι το 1976 πολλοί κοινωνικοί επιστήµονες αµφέβαλαν για το σηµαντικό ρόλο του πατέρα στη ζωή και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών και κυρίως των κοριτσιών. Πίστευαν πως ο πατέρας είχε δευτερεύοντα και έµµεσο ρόλο στην ανάπτυξη τους και αισθανόταν λιγότερο πλήρεις «αν έστρεφαν το βλέµµα τους αλλού» πέρα από την µητέρα, ακόµη και όταν επρόκειτο να µελετήσουν τον πατέρα. Τις τελευταίες, όµως, δεκαετίες τα πράγµατα έχουν αλλάξει. Η πατρότητα, η σχέση πατέρα-παιδιού και ο πατρικός ρόλος µελετώνται σε βάθος και µάλιστα έχει ευρέως υποστηριχθεί ότι ο πατέρας επηρεάζει εξίσου µε την µητέρα την πορεία της ανάπτυξης του παιδιού, τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Ακόµη, ο πατέρας διαδραµατίζει ένα µοναδικό και κρίσιµο ρόλο στην ανατροφή και καθοδήγηση των παιδιών και καθώς το παιδί µεγαλώνει ο µπαµπάς µπορεί να αναλάβει επιπρόσθετους ρόλους στην πνευµατική καθοδήγηση και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.
Ιστορική αναδροµή
Η οικογένεια αποτελεί το βασικό κύτταρο της οργανωµένης κοινωνικής συµβίωσης. Η καθιέρωση του θεσµού αυτού έγινε από τα πρώτα σχεδόν βήµατα της ζωής του ανθρώπου στη γη, και µέχρι σήµερα εξακολουθεί να διαδραµατίζει πρωτεύοντα ρόλο τόσο στο κοινωνικό σύνολο όσο και στη ζωή των µεµονωµένων ατόµων. Η οικογένεια, άσχετα από τις δυσκολίες που αντιµετώπισε κατά καιρούς, σαν θεσµός έχει αναγνωριστεί και λειτουργεί µε τη µία ή την άλλη µορφή σε όλες τις χώρες του κόσµου , είτε αυτές είναι πολιτισµένες είτε είναι απολίτιστες.
Το ίδιο ακριβώς συµβαίνει µε τον ρόλο του άνδρα µέσα στην οικογένεια. Ο ρόλος του άνδρα µέσα στην οικογένεια έχει υποστεί ριζικές αλλαγές στο πέρασµα του χρόνου. Ενώ στην αρχή είχε τον ρόλο του εξουσιαστή στην οικογένεια µετά από πολλά χρόνια φαίνεται να συµµετέχει στις δουλειές του σπιτιού και να βοηθά την γυναίκα του.
Στο άρθρο µας αυτό θα προσπαθήσουµε να αποσαφηνιστεί ο όρος οικογένεια και θα παρουσιαστεί η ιστορική της αναδροµή από την προϊστορική έως την σύγχρονη εποχή αλλά και πως έχει διαµορφωθεί µέσα σε όλους αυτούς τους αιώνες.
Σε άλλο µας άρθρο πρώτα Ο Θεός, θα αναφερθούµε στον ρόλο του πατέρα. Θα δούµε, δηλαδή, πως έχει εξελιχθεί στο πέρασµα του χρόνου εξαιτίας των πολιτισµικών αλλαγών και των κοινωνικών δοµών.
Ο ρόλος της οικογένειας µέσα στον χρόνο
Η οικογένεια είναι µια κοινωνικά αναγνωρισµένη και παραδοσιακά καθιερωµένη µορφή συµβίωσης των µελών της κοινωνίας. Σχηµατίζει την αρχική βιολογική και κοινωνική κοινότητα που συντελεί στην αναπαραγωγή της κοινωνίας. Μέσα στα πλαίσιά της δηµιουργείται µια κοινότητα, όπου τα µέλη της έχουν κοινούς δεσµούς, ψυχικούς και αίµατος, και ζουν κάτω από την ίδια στέγη υποταγµένη στις απαιτήσεις του συζύγου-εξουσιαστή. Έτσι, την ανατροφή τώρα των παιδιών την αναλαµβάνει αποκλειστικά η µητέρα. Κατά την αρχαιότητα, συναντώνται, κυρίως, διευρυµένες οικογένειες, στην πλειοψηφία τους πατριαρχικές, και ο θεσµός της οικογένειας αποκτά ισχύ.
Στην Αρχαία Ελλάδα συναντάται για πρώτη φορά η µονογαµική οικογένεια, δηλαδή η οικογένεια µε την σηµερινή µορφή της. Η οικογένεια αυτή διακρίνεται από την σταθερότητα του γαµήλιου δεσµού, που κατά κανόνα δε λύνεται µε αµοιβαία συναίνεση αλλά µε απόφαση του άνδρα. Είναι η οικογένεια που δεν στηρίζεται σε φυσικούς αλλά σε καθαρά οικονοµικούς όρους. Στην οικογένεια αυτή δεν υπήρχε συναισθηµατικός δεσµός. Αποκλειστικός σκοπός ήταν η παραγωγή κληρονόµων και µόνο η µοιχεία της γυναίκας µπορούσε να διαλύσει τον γάµο. Η θέση της γυναίκας ήταν υποβιβασµένη. Ήταν συνεχώς κλεισµένη στο σπίτι και ασχολούνταν µε τις οικιακές δουλειές. Ανάλογη ήταν και η αγωγή των κοριτσιών, τα οποία µάθαιναν να ράβουν και να γνέθουν, ενώ µάθαιναν ελάχιστα να γράφουν και να διαβάζουν. ∆εν έβγαιναν έξω χωρίς την συνοδεία δούλων. Από την άλλη, τα αγόρια είχαν περισσότερα πλεονεκτήµατα όσον αφορά την διαπαιδαγώγηση. Πολλοί πλούσιοι Αθηναίοι ανέθεταν την ανατροφή των βρεφών τους σε δούλες ή σε παιδαγωγούς.
Στην Αρχαία Σπάρτη, η δοµή της οικογένειας ήταν η ίδια µόνο που οι ρόλοι ήταν τελείως διαφορετικοί από εκείνοι στην Αθήνα. Η θέση της µητέρας-γυναίκας δεν ήταν υποβαθµισµένη και τύγχανε του ίδιου σεβασµού µε τον άντρα-πατέρα. Η ίδια µορφωνόταν, όχι βέβαια όπως ο άντρας, και προσπαθούσε να έχει γνώµη για όλα τα θέµατα ακόµα και για τα πολιτικά. Την ανατροφή των παιδιών την αναλάµβαναν οι γονείς ως τα έξι χρόνια .
Στην αρχαία Ρώµη, ο πατέρας ήταν αρχηγός και ηγεµόνας στην οικογένεια. ∆εν είχε καµία ανάµειξη µε την ανατροφή των παιδιών. Την ανατροφή την αναλάµβανε η γυναίκα που η θέση της ήταν υποβαθµισµένη µέσα στην οικογένεια και δεν είχε κανένα δικαίωµα λόγου.
Στην περίοδο των µεσαιωνικών χρόνων, η οικογένεια ήταν εξαρτώµενη και βαθειά επηρεασµένη από την έντονη θρησκοληψία της εποχής και εδώ ο γάµος εξαρτιόνταν από την περιουσία.
Πριν την βιοµηχανική επανάσταση η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων της υπαίθρου ζούσε από τη γη. Βασική µονάδα παραγωγής ήταν η οικογένεια, η οποία επιβίωνε χάρη στην σχέση αλληλεξάρτησης. Η επιβίωση του κάθε µέλους εξαρτιόνταν από την συνεργασία όλων, αφού έπρεπε να συµµετέχουν όλοι στις δουλειές είτε έξω από το σπίτι (π.χ. στα χωράφια, στην εκτροφή ζώων) είτε µέσα στο σπίτι (π.χ. µε τις δουλειές του σπιτιού). Ήταν αδύνατο κάποιο άτοµο να ζήσει έξω από την οικογένεια.
Με την βιοµηχανική επανάσταση, οι άνθρωποι δούλευαν έξω από το σπίτι σε βιοτεχνίες και εξαιτίας αυτής της κατάστασης τα εργοστάσια µεγάλωναν και απαιτούσαν περισσότερα εργατικά χέρια, µε αποτέλεσµα ο κόσµος να κατευθύνεται στα µεγάλα αστικά κέντρα. Όποιο µέλος της οικογένειας ήθελε µπορούσε, πλέον, να φύγει από την οικογένεια και να επιβιώσει µόνο του, αφού εργαζόταν και πληρωνόταν για την εργασία του και µπορούσε να βρει κατάλυµα, να αγοράσει φαγητό και ρούχα. Η οικογένεια έπαψε να είναι ανεξάρτητη µονάδα παραγωγής, όµως διατηρήθηκε γιατί ήταν σηµαντική για την ισορροπία της νέας κοινωνίας που αναδυόταν. Οι ρόλοι µέσα στην οικογένεια διαφοροποιήθηκαν, καθώς καθιερώνεται ο οικογενειακός µισθός, η γυναίκα ωθείται στο σπίτι και φροντίζει το παιδί της, τον άντρα της και ολόκληρο το νοικοκυριό. Μέσα στην οικογένεια εµφανίζεται ο συναισθηµατισµός και η οικειότητα που έχουν ανώτερη αξία και σηµασία από άλλους δεσµούς.
Η σύγχρονη οικογένεια τροποποιήθηκε όσον αφορά τα κοινωνιολογικά της στοιχεία, δηλαδή οι παλιές αξίες αντικαταστάθηκαν µε νέες. O ρόλος των γυναικών µέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία, γενικότερα, έχει ενδυναµωθεί αφού σήµερα διεκδικούν το δικαίωµα µόρφωσης τους, ένταξης στην αγορά εργασίας, είναι οικονοµικά ανεξάρτητες, διεκδικούν µεγαλύτερη νοµική ισότητα, έχουν περισσότερη ελευθερία στις κοινωνικές και σεξουαλικές τους σχέσεις ενώ παράλληλα µπορούν να ελέγξουν τη γονιµότητα τους µέσω διαφόρων ιατρικών µεθόδων.
Αυτές οι θεµελιακές αλλαγές έχουν ως αποτέλεσµα την αύξηση της ελευθερίας και των προσωπικών επιλογών στις συµπεριφορές τους. Έτσι οι σύγχρονες τάσεις εµπερικλείουν σεξουαλικές εµπειρίες σε µικρότερες ηλικίες, λιγότερους γάµους, καθυστέρηση ή ακόµα και µη πραγµατοποίηση γάµου, λιγότερα παιδιά, αύξηση των γεννήσεων εκτός γάµου, µεγαλύτερα ποσοστά διαζυγίων και κατ’ επέκταση αύξηση των µονογονεϊκών και θετών οικογενειών και αύξηση των δεύτερων και τρίτων γάµων. Οι γονείς έχουν χάσει την εξουσία που κατείχαν στις παραδοσιακές κοινωνίες προς τα παιδιά τους. Η κοινωνία έχει γίνει λιγότερο αυστηρή και δηµοκρατική, κυρίως προς στα νεαρά µέλη της. Στις µοντέρνες κοινωνίες, οι άνθρωποι έχουν τον πρώτο λόγο στην επιλογή συντρόφου. Η ροµαντική αγάπη είναι το πρώτιστο χαρακτηριστικό ενός επιτυχηµένου γάµου και το άτοµο στη σύγχρονη κοινωνία κατευθύνεται στη δηµιουργία ενός γάµου που να ικανοποιεί τις σωµατικές, ψυχολογικές και πνευµατικές του ανάγκες, δίνοντας ταυτόχρονα έµφαση στη µεγαλύτερη προσωπική ευτυχία – δεδοµένο το οποίο είναι ένα γνήσιο προϊόν της βιοµηχανικής κοινωνίας.
Ο κατεξοχήν οικονοµικός ρόλος της οικογένειας µετατράπηκε σε κυρίως ηθικοκοινωνικό. Αποτέλεσµα αυτού ήταν η οικογένεια να αποκτήσει πιο ελαστική και φιλελεύθερη νοµική δοµή. Ακόµη, τα µέλη της οικογένειας απέκτησαν το δικαίωµα της προσωπικής επιλογής και βούλησης πάνω σε θέµατα που αφορούν το σπίτι και στις οικογενειακές υποθέσεις, γεγονός που προώθησε την ανάπτυξη της προσωπικότητας και τις ιδιαιτερότητες του κάθε µέλους. Όπως βλέπουµε µε την πάροδο των αιώνων η δοµή της οικογένειας έχει αλλάξει, προκειµένου να ανταποκριθεί στις κοινωνικές αλλαγές και απαιτήσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα να αλλάξει ο ρόλος των µελών της οικογένειας. Σηµαντική είναι η αλλαγή που έχει συντελεστεί στο ρόλο του πατέρα. Στο επόµενο άρθρο µας θα έχει ως στόχο να παρουσιάσει την εξέλιξη του ρόλου του πατέρα στην οικογένεια σας ευχαριστούµε.
