Έχουν περάσει 50 χρόνια από το 1973 που ξεκίνησε η µεγάλη αύξηση του πληθωρισµού όπου για να τιθασευτεί ο τότε πληθωρισµός τα επιτόκια ανέβηκαν περίπου στο 14% µέχρι το 1980.
Η τότε πετρελαϊκή κρίση παράτεινε τη διαδικασία τιθάσευσης του πληθωρισµού εξαιτίας του πολέµου των 6 ηµερών στην περιοχή του Ισραήλ. Σήµερα 50 χρόνια µετά, µια ανάφλεξη στην ίδια περιοχή µπορεί να αποβεί επικίνδυνη για την τιθασεύσει του πληθωρισµού και για την κατάσταση τόσο της παγκόσµιας οικονοµίας όσο και των τοπικών οικονοµιών της Μέσης Ανατολής αλλά και για την χώρα µας.
Προς το παρόν υπάρχει ελάχιστος επηρεασµός της τιµής του πετρελαίου καθόσον η Παλαιστίνη δεν παράγει πετρέλαιο και το Ισραήλ κυρίως διυλίζει πετρέλαιο περίπου 3 εκατοµµύρια bpd. Το Ισραήλ όµως έδωσε εντολή στην Chevron να αναστείλει τις εξορύξεις από το κοίτασµα Tαµάρ προφανώς για λόγους ασφαλείας.
Η Ρωσία επέτρεψε τις εξαγωγές πετρελαίου που είχε πρόσφατα αναστείλει και η Σαουδική Αραβία ενδέχεται να αναστείλει τα σχέδιά της για µείωση της παραγωγής πετρελαίου. Οι Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής έχουν τα υψηλότερα αποθέµατα πετρελαίου από το 2022 και επίσης η ζήτηση πετρελαίου από τις ΗΠΑ είναι η µικρότερη από το 1998. Οπότε αυτοί οι παράγοντας ίσως να κρατήσουµε προς το παρόν τις τιµές του πετρελαίου και γενικά της ενέργειας υπό έλεγχο.
Στις αρχές Ιανουαρίου η τιµή ήταν στα $82 ανά βαρέλι πετρελαίου. Το Σεπτέµβριο είχε φτάσει στα $96 και σήµερα βρίσκεται στα $88 αρκετά κάτω από τα $100 που είχε θέσει ως στόχο το καρτέλ του ΟΠΕΚ.
Η ανησυχία των αγορών και των οικονοµιών για τις τιµές του πετρελαίου θα µπορούσε να υπάρξει εάν κλιµακωθεί η κατάσταση στη Μέση Ανατολή και εµπλακούν και άλλα κράτη όπως το Ιράν, η Συρία, το Κατάρ κλπ., πράγµα το οποίο θα οδηγήσει στην εµπλοκή και άλλων κρατών από την πλευρά της ∆ύσης για να υπερασπιστεί το Ισραήλ.
Τυχόν κλιµάκωση των συγκρούσεων θα εξασθενήσει την παγκόσµια ανάπτυξη και θα αυξήσει τις πληθωριστικές πιέσεις. Η εµπλοκή του Ιράν το οποίο απειλεί µε κλείσιµο των στενών του Ορµούζ από όπου διακινείται πάνω από το 25% του πετρελαίου, θα έχει ως συνέπεια τη µείωση της προσφοράς πετρελαίου και θα οδηγήσει στην αύξηση των τιµών το πετρελαίου.
Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει τις συγκρούσεις στην Ουκρανία, την κατάσταση στη Ρωσία, την κατάσταση µεταξύ Κίνας Ταιβάν και φυσικά την παγκόσµια αποσύνδεση από τις µακρινές και ανασφαλείς αλυσίδες εφοδιασµού προϊόντων κυρίως στις άπω ανατολής. Η ενεργειακή ασφάλεια και η επισιτιστική ασφάλεια θα είναι οι άµεσες προτεραιότητες των χωρών.
Η πτωτική αντίδραση των χρηµαταγορών δείχνει ότι οι οικονοµίες ανησυχούν ότι η καθώς αυξάνεται επικείµενη κλιµάκωση, η αβεβαιότητα για το τι πρόκειται να συµβεί στο άµεσο και εγγύς µέλλον θα αυξάνεται προκαταβολικά.
Η αβεβαιότητα αυτή έρχεται να προστεθεί σε µια ταυτόχρονη συνύπαρξη 3 παραγόντων που αποτελούν ένα εκρηκτικό µείγµα για τις παγκόσµιες χρηµαταγορές:
Ο πρώτος παράγοντας είναι η σηµαντική άνοδος στις αποδόσεις των οµολόγων που βλέπουµε το τελευταίο τρίµηνο στην Αµερική και οι οποίες έχουν ξεπεράσει το 4,5%.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η σηµαντική άνοδο στις τιµές του πετρελαίου που είδαµε πρόσφατα σε συνδυασµό µε την µείωση της παραγωγής από το καρτέλ του ΟΠΕΚ συν της Ρωσίας, για να ωθήσουν τις τιµές του πετρελαίου πάνω από τα $100 το βαρέλι.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η άνοδος της ισοτιµίας του δολαρίου το οποίο ολοένα ενισχύεται και περισσότερο.
Και οι 3 αυτοί παράγοντας ενισχύουν την αβεβαιότητα και το σηµαντικό είναι ότι όταν συµβαίνουν ταυτόχρονα συνήθως ακολουθούν επιπτώσεις στις χρηµαταγορές και επηρεάζονται σηµαντικά οι οικονοµίες.
Το χειρότερο είναι ότι οι 3 αυτοί παράγοντες φαίνεται να αυξάνονται ενώ ακόµα δεν έχουµε καταφέρει να τιθασεύσουµε τον πληθωρισµό και κυρίως στον πληθωρισµό των τροφίµων. Η άνοδος των επιτοκίων οδηγεί σε πιστωτικό κίνδυνο καθόσον ολοένα και περισσότεροι δανειολήπτες αντιµετωπίζουν δυσκολίες στην πληρωµή των υψηλών δόσεων λόγω της αύξησης των επιτοκίων.
Εφοδιασµός των αγορών µε πετρέλαιο γίνεται από συγκεκριµένους αγωγούς και συγκεκριµένες διαδροµές και οι οικονοµίες είναι δεσµευµένες να ακολουθήσουν αυτές τις εφοδιαστικές αλυσίδες πετρελαίου χωρίς να έχουν εναλλακτικές επιλογές. Έτσι θα υπάρχει πλήρη εξάρτηση από τους προµηθευτές πετρελαίου και η παραµικρή κλιµάκωση της κατάστασης θα οδηγήσει σε µακροχρόνια αποµάκρυνση από το στόχο του πληθωρισµού από το στόχο του 2%.
Μια αναζωπύρωση του πληθωρισµού φαίνεται περισσότερο πιθανή µε αποτέλεσµα οι πρόσφατες θυσίες των οικονοµιών να µην έχουν αποτέλεσµα. Μια µακρόχρονη παρατεταµένη διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα θα αφαιρέσει σηµαντική ρευστότητα από τις οικονοµίες, θα µειώσει τη ζήτηση και κατά συνέπεια τα κέρδη, θα δυσκολέψει την αναχρηµατοδότηση και τις νέες επενδύσεις των επιχειρήσεων και θα οδηγήσει πολλές οικονοµίες στον κόσµο σε συνθήκες πολύχρονου στασιµοπληθωρισµού.
Φυσικά η κατάσταση στο Ισραήλ δεν είναι όπως το 1973. Σήµερα το Ισραήλ έχει αρκετές ειρηνευτικές συµφωνίες µε αραβικές χώρες όπως Σαουδική Αραβία. Παρόλα αυτά µια κλιµάκωση της έντασης στην περιοχή θα οδηγήσει σε υψηλή µεταβλητότητα τις αγορές του πετρελαίου, των µετόχων, των µετάλλων, και των εµπορευµάτων καθώς ο γεωπολιτικός κίνδυνος θα αυξάνεται. Είναι αναµενόµενο να δούµε πτώση του νοµίσµατος του Ισραήλ καθώς και των ισραηλινών οµολόγων, παρόλο τις επεµβάσεις της κεντρικής τράπεζας του Ισραήλ να συγκρατήσει την πτωτική πορεία.
Κίνδυνοι ελλοχεύουν για την εξέλιξη των ενεργειακών έργων στην περιοχή. Το Ισραήλ δεν µπορεί αυτή τη στιγµή να συµβάλλει στην εξέλιξη οποιουδήποτε ενεργειακού έργου στην περιοχή. Συµφωνίες µε σηµαντικές εταιρείες που είχαν προγραµµατίσει επενδύσεις στο Ισραήλ όπως η TSM, Samsung, Nvidia κλπ. θα αναβληθούν. Σίγουρα ο αγωγός για τη διοχέτευση της ενέργειας από το Ισραήλ µέσω Τουρκίας στην Ευρώπη αποµακρύνεται, αντίθετα αυξάνεται η πιθανότητα ενίσχυσης του East Med µέσω Ελλάδας καθώς η χώρα µας αποτελεί περιοχή σταθερότητας. ∆υσκολίες παρουσιάζονται στην διασύνδεση Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας για τη µεταφορά της ενέργειας. Παρ όλα αυτά η διασύνδεση Ελλάδας Κύπρου έχει χρηµατοδοτηθεί µε 658 εκατοµµύρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Α∆ΜΗΕ ανέλαβε πρόσφατα το έργο της υλοποίησης. Η συµµετοχή των ισραηλινών θα καθυστερήσει σε αυτή την διασύνδεση.
Επιπλέον καθυστερήσεις θα υπάρξουν στον πρόσφατα ανακοινωθέντα διάδροµο Ινδίας Μέσης Ανατολής, Ευρώπης για τη µεταφορά των εµπορευµάτων της Ινδίας στην ευρωπαϊκή αγορά («Ινδικός ∆ρόµος του Μεταξιού»). Αυτό θα επηρεάσει και την χώρα µας.
Οι παραπάνω βεβαιότητες ήδη άρχισαν να αυξάνουν την τιµή του χρυσού, ο οποίος αποτελεί το καταφύγιο όλων των οικονοµικών αναταράξεων.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονοµολόγος
Αναπλ. Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο ανάλυσης δεδοµένων και πρόβλεψης
