“Ξημερώματα της 22ας Αυγούστου 1944. Οι Βρύσες και άλλα ομορφοχώρια του Κέντρους έχουν συγχρόνως κυκλωθεί από τους Γερμανούς. Η αφορμή είναι γνωστή. Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε, το πέρασμά του απ’ τα χωριά και η παραμονή του στο Κέντρος, 2 – 3 μερόνυχτα. Κάτι φαίνεται είχε ψιθυριστεί για την επικείμενη καταστροφή, αλλά οι χωριανοί δεν είχαν ειδοποιηθεί και πιάστηκαν στον ύπνο.
Λίγοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Αλλοι γλίστρησαν απ’ τα πόδια των κατακτητών και άλλοι κρύφτηκαν στα σπίτια τους κι έφυγαν όταν νύχτωσε με μεγάλη προφύλαξη. Οι άντρες πιάστηκαν και κλείστηκαν στο σχολείο του χωριού. Τα γυναικόπαιδα και οι γέροι οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο, στο φρούριο Φορτέτζα, “στα σύρματα”, όπως έλεγαν, και ύστερα από πολλές περιπέτειες και ταλαιπωρίες αφέθηκαν ελεύθεροι.
Κατά το μεσημέρι οι Γερμανοί έπαιρναν τους άνδρες δύο – δύο, τους οδηγούσαν λίγο πιο πέρα σ’ ένα σπίτι και τους εκτελούσαν χωρίς να μπορούν να προβάλουν, άοπλοι όπως ήταν, την παραμικρή αντίσταση.
Εριχναν όμως περιφρονητικές ματιές στους κατακτητές και τους έλεγαν με το βλέμμα, αλλά και με λόγια, άνανδρους.
Ολοι τους με περηφάνια, με το κεφάλι ψηλά, αντίκρισαν τον θάνατο. Μετά την εκτέλεση έριξαν πάνω στους νεκρούς εύφλεκτες ύλες και τους έβαλαν φωτιά. Μια φλόγα τινάχτηκε δεκάδες μέτρα ψηλά, σαν ύστατος χαιρετισμός στους ήρωες που σκεπάστηκαν από τα ερείπια.
Η λεηλασία κράτησε 8 ημέρες και καταστράφηκαν όλα τα σπίτια του χωριού (77 συνολικά).
Εκτελέστηκαν 30 και 8 απεστάλθηκαν στο Καρδάκι από τους νεότερους άντρες, ενώ οι υπόλοιποι φυλακίστηκαν στο Ρέθυμνο.
Τα γυναικόπαιδα και οι γέροντες μεταφέρθηκαν προπηλακιζόμενοι στον Μέρωνα, από όπου στη συνέχεια διασκορπίστηκαν στα άλλα χωριά.
Η ίδια ακριβώς καταστροφή έγινε και στους άλλους δύο οικισμούς, στον Σμιλέ και στο Καρδάκι. Τους άντρες του Σμιλέ τους σκότωσαν στις Βρύσες και μετά έκαψαν τον συνοικισμό.
Συνολικά στο Σμιλέ καταστράφηκαν 11 οικίες και εκτελέστηκαν 3 άνδρες.
Στο Καρδάκι, ο συνοικισμός αποτελούνταν από 13 οικίες και αριθμούσε μονάχα 9 άνδρες. (Απ’ αυτούς πρόλαβαν και δραπέτευσαν οι 3).
Ομως, οι Γερμανοί είχαν ορίσει να εκτελέσουν 20 εντός του οικισμού. Για τον σκοπό αυτό προστέθηκαν από τα γύρω χωριά (Γερακάρι, Γουργούθοι, Βρύσες).
Μετά την εκτέλεση έγινε και το Καρδάκι ολοκαύτωμα σαν και τ’ άλλα χωριά.
Τοποθετούσαν εκρηκτικές ύλες στη σειρά σε όλα τα σπίτια και τα ανατίναζαν.
Φρίκη παντού, ερημιά, θάνατος! Η εικόνα που παρουσίαζε το χωριό θύμιζε πραγματικά βιβλική καταστροφή”.
•Επίμετρο: Είκοσι και εφτά του Γενάρη, και, και Διεθνής Ημέρα Μνήμης, για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Το απόσπασμα επελέγη από τον θαυμάσιο τόμο “Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940 – 1945” του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και χωριών. Για να θυμόμαστε, για να αναγνωρίζουμε την προσφορά των αιμάτων.
“Το ολοκαύτωμα των (8) χωριών του Κέντρους στις 22 Αυγούστου 1944 από τους ναζί αποτελεί ένα από τα συγκλονιστικότερα ιστορικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας μας.
…Με το ειδεχθές απίστευτης βαρβαρότητας αυτό έγκλημα, οι Γερμανοί κατακτητές εκδικήθηκαν τους κατοίκους για τον αντιστασιακό αγώνα και την πατριωτική τους στάση.
Η Δημοτική Αρχή του Δήμου Συβρίτου επιδιώκει να κρατηθούν άσβεστες οι μνήμες της θυσίας των 164 θυμάτων στον βωμό της ελευθερίας.
Συνεργάζεται με φορείς και πρόσωπα καθώς και με τους κατοίκους των οκτώ (8) Μαρτυρικών Χωριών για τη συλλογή, την επεξεργασία και την προβολή αντίστοιχου υλικού. Με δρώμενα και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις κάθε χρόνο επιδιώκεται να ξαναζωντανεύουν οι μνήμες στον νου και την καρδιά μας. Το δράμα, η θυσία και η μεγαλοσύνη των προγόνων μας”.
Από τον χαιρετισμό του δημάρχου Συβρίτου Μιχάλη Πετρακάκη
