» Από τους “επίνικους” του Πινδάρου στο “Αρχαίο Πνεύµα Αθάνατο” του Παλαµά
Ένα από τα σηµαντικότερα παγκόσµια γεγονότα, που λαµβάνει χώρα κάθε τέσσερα χρόνια από την αναβίωση των ολυµπιακών αγώνων του 1896,είναι οι ολυµπιακοί αγώνες καθαυτοί αλλά και το ολυµπιακό ιδεώδες που εκφράζουν , µήνυµα ιδιαίτερης αξίας για την πολυνοσούσα και πολύπαθή εποχή µας.
Υπάρχουν υποστηριχτές ότι οι ολυµπιακοί Αγώνες είναι τόσο εµποτισµένοι µε την ελληνική ιστορία αλλά και τόσο πολύ συνδεδεµένοι µε αυτό τον ελληνικό τόπο που θα µπορούσε να ναι δικαιωµατικά µια ελληνική υπόθεση .Μάλιστα είχε διατυπωθεί επίσηµη πρόταση από πρωθυπουργικά χείλη ,(Κων/νος Καραµανλής), για µόνιµη τέλεσής τους στην Ελλάδα.
Επισήµως, έτος χρονολόγησης των εθνικών αγώνων, αυτών των Ελλήνων, ήταν το 776 π.Χ.(έτος που οριοθετεί και τους ιστορικούς χρόνους του αρχαίου ελληνικού κόσµου) και που οργανώθηκαν πρώτη φορά από τον Πέλοπα στην αρχαία Ολυµπία. Τα πρώτα αγωνίσµατα, που συµπεριλήφθηκαν, ήταν αγώνες δρόµου, πεντάθλου, παγκρατίου, δισκοβολίας, τοξοβολίας, αρµατοδροµίας. Το έπαθλο ήταν στεφάνι από κλαδί αγριελιάς,(κότινο),που δινόταν στους αθλητές από τους Ελλανοδίκες. Στη συνέχεια οι αγώνες αυτοί εµπλουτίσθηκαν και µε τη συµµετοχή σοφών για πνευµατικούς αγώνες, αλλά και καλλιτεχνών , ενώ παράλληλα άρχιζαν να τελούνται και σε αλλού γειτονικούς τόπους, όπως στη Νεµέα, (τα Νέµεα), στον Ισθµό ,(τα Ίσθµια), αλλά και στους ∆ελφούς ( οι ∆ελφικοί αγώνες).
Η τέλεση των αγώνων απαιτούσε την ειρηνική παρουσία όλων των Ελλήνων γι’ αυτό το λόγο σπονδοφόροι ευγενείς, Ηλείοι µε επίσηµη ακολουθία , αρκετό χρόνο πριν από τους αγώνες περιόδευαν σε όλες τις ελληνικές πόλεις και κήρυτταν την εκεχειρία, την κατάπαυση δηλαδή κάθε εχθροπραξίας. Οι αγώνες απαιτούσαν το Άρειο πνεύµα να υποκλιθεί απέναντι του Απολλώνιου.
Αλήθεια ποσό ευεργετικό και επίκαιρο να συνέβαινε µε τον ίδιο ζήλο και σήµερα για την παγκόσµια κοινότητα που αλληλοσπαράσσεται από έριδες και συγκρουόµενα συµφέροντα.
Βέβαια, πέραν της προαναφερόµενης υποδειγµατικής ευεργετικής επίδρασης στο κοµµάτι της ειρήνευσης, οι αγώνες εκπληρούσαν και τη φυσική διάθεση των ανθρώπων να αθληθούν και να ασκηθούν, συναγωνίζοντας ο ένας τον άλλο, να ξεχωρίσουν, να διακριθούν και να επαινεθούν διαφηµίζοντας τον τόπο τους, που έβγαζε τόσο ανδρεία πρότυπα.
Αλώστε, ας γίνει υπόµνηση ότι στους αγώνες συµµετείχαν µόνο άντρες και δεν επιτρεπόταν η θέασή τους από το έτερο φύλο και η πολύφηµη Καλλιπάτειρα ήταν µια µοναδική εξαίρεση του κανόνα . Κόρη του Ρόδιου ολυµπιονίκη ∆ιαγόρα, που προσήλθε στο στάδιο µεταµφιεσµένη σε γυµναστή για να εµψυχώσει το γιο της Πεισίροδο,που αγωνιζόταν.
Το πιο σηµαντικό όµως ήταν ότι υψίστη αρετή της εποχής εκείνης ήταν η ανδρεία που σήµαινε άξιοι αγωνιστές, οι οποίοι αποτελούν ιδανικούς φρουρούς της πατρίδας σε κάθε περίπτωση ανάγκης.
Μια πόλη που είχε ολυµπιονίκες δεν είχε ανάγκη τειχών και διατίθετο να γκρεµίσει µέρος των οχυρώσεών της, προκειµένου να εισέλθει ο εκάστοτε ολυµπιονίκης της.
Η πειθαρχία στους κανόνες της άθλησης , το δικαίωµα του ευ αγωνίζεσθαι, καθώς και η αποδέσµευση από κάθε τι ξένο και αλλότριο προ τη φύση του συµµετέχοντος, για να κερδίσει ένα στεφάνι ελιάς, σύµβολο της αιώνιας τιµής και του επαίνου των συνάνθρωπων του, ήταν η επιτοµή της ηθικής δόξας του νικητή Και έπρεπε να καταγραφεί ο ολυµπιονίκης σε ειδικό κατάλογο! Και πολλές φορές να γίνει άγαλµα σε κεντρικό σηµείο της πόλης.
Βέβαια στην Ολυµπία βρισκόταν και µια σειρά αγαλµατίδια αφιερωµένα στον ∆ια, τα οποία είχαν δωρίσει, σαν πρόστιµα, αθλητές που ήταν ένοχοι αντιαθλητικής συµπεριφοράς. Εάν όµως σκεφτούµε πως οι Ολυµπιακοί Αγώνες συνεχίστηκαν σχεδόν χωρίς διακοπή επί δώδεκα αιώνες,δηλαδή µέχρι την εποχή που τους κατάργησε ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος, το 393µ.Χ., ο κατάλογος των ανωµαλιών-παραβάσεων δεν πρέπει να θεωρηθεί σηµαντικός.
Από τα προαναφερόµενα, γίνεται αντιληπτό πόση έµπνευση για δηµιουργία έδωσαν στους γλύπτες της αρχαιότητας οι αγώνες, µιας και τόσο στην παλαίστρα αλλά όσο και στο στάδιο παρατηρούσαν και µελετούσαν την ανατοµία του αθλούµενου σώµατος υπό το φυσικό φως του ήλιου. ∆εν είναι καθόλου τυχαία τα επιτεύγµατα της γλυπτικής, στους κλασσικούς χρόνους, όπως ‘’o δισκοβόλος του Μύρωνα’’, ‘’o δορυφόρος του Πολύκλειτου’’, ‘’ο αποξυόµενος’’, αλλά και το πιο εντυπωσιακό από όλα, ο µπρούτζινος Ηνίοχος, που ανακαλύφθηκε από τους Γάλλους αρχαιολόγους στους ∆ελφούς.
Για τη γύµνωση των αθλητών θα ειπωθούν κατά καιρούς πολλά. Αξιοσηµείωτη είναι η αναφορά του Σωκράτη: ‘’εκείνο που πολλές φορές θεωρεί το µάτι γελοίο, καταπνίγεται από την υπαγόρευση της λογικής , πως µόνος ένας ανόητος µπορεί να θεωρεί οτιδήποτε άλλο γελοίο , εκτός από το κακό’’.
Υµνητής των ολυµπιακών αγώνων υπήρξε ο Πίνδαρος ,ο µεγαλύτερος λυρικός ποιητής της αρχαιότητας µε τους περίφηµους επινίκιους λόγους του για ολυµπιονίκες Γεννήθηκε στα 518 π.Χ. στο χωριό Κυνός Κεφαλαί της Βοιωτίας, κοντά στη ξακουστή Θήβα, και πέθανε πολύ γέρος στο θέατρο του Άργους, γέρνοντας το κεφάλι του στο στήθος ενός νέου παλληκαριού του Θεοξένη που τον είχε υµνήσει για τις νίκες του. Η παράδοση αναφέρει ότι τα πρώτα µαθήµατα ποιητικής τέχνης του τα έδωσε η περίφηµη Θηβαία ποιήτρια Κόριννα. Τον πρώτο του επινίκιο ύµνο έγραψε είκοσι χρονών, εξυµνώντας ένα νεαρό αθλητή νικητή στους Πυθιακούς αγώνες.Είναι αλήθεια ότι ο Πίνδαρος πήγαινε σε διαφορά θρησκευτικά κέντρα όπου γίνονταν αγώνες, όπως στους ∆ελφούς, στην Ολυµπία, στα Νέµεα, για να συνθέσει επινίκιους ύµνους προς τιµήν των νικητών αθλητών που εψάλλοντο,όταν επέστρεφαν τροπαιοφόροι στην πατρίδα τους.
Από τα ποιητικά του έργα, που οι αρχαίοι γραµµατικοί τα είχαν χωρίσει κατά κατηγορίες σε 14 βιβλία, διασωθήκαν µονάχα τα’’Επινίκια’’και από τα άλλα ελάχιστα αποσπάσµατα . Η κατάταξη των επινικίων, που έκαναν οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι, είναι σε 4 βιβλία µε την εξής σειρά α)Ολυµπιονίκες β)Πυθιονίκες γ)Νεµεονίκες δ)Ισθµιονίκες. Όλοι οι επίνικοι είναι ποίηση κατά παραγγελία. Τύραννοι , βασιλείς , επώνυµοι, αξιωµατούχοι, ή απλοί άνθρωποι επιζητούν τα ποιητικά τους εγκώµια. Αλλά αυτό δε σηµαίνει ότι ο Πίνδαρος είναι κατά παραγγελία ποιητής. Οι άθλοι των νικητών είναι απλώς η ευκαιρία, η όλβια παρόρµησή του.Το ύφος του Πινδάρου είναι το εξής: αρχίζει µε µια µεγαλόστοµη εξύµνηση του άθλου αναφέροντας και το όνοµα του αθλητή , εξυµνεί έπειτα την πατρίδα που τον γέννησε, βρίσκει ρίζες στη γενιά του από θεϊκή ή ηρωική και καταλήγει σε φιλοσοφικό διαπαιδαγωγικό δίδαγµα για τις µέλλουσες γενεές,π.χ.
∆ωδέκατος ολυµπιόνικος.(µετ.Μαρκ.Θεοδωράκης)
Στον Ιµεραίο Εργοτέλη δολιχοδρόµο
Γυιέ του Φιλάνορα Εργοτέλη και η δική σου
ταχύποδη δύναµη άδοξη θα φυλλορροούσε,
όπως η διαµάχη του πετεινού στην αυλή του,
αν η εµφύλια επανάσταση δεν σου στερούσε
την Κνώσια πατρίδα. Τώρα στεφανωµένος
στην Ολυµπία,δυο στους ∆ελφούς φορές
και τον Ισθµό, τα θερµά λουτρά των Νυµφών
δοξάζεις και σε χώρα οικεία συχνάζεις.
Ο Πλάτων κατατάσσει τον Πίνδαρο στους κορυφαίους των ποιητών. Ο Οράτιος τον αποκαλεί’’ πληµµυρισµένο ποταµό’’.
Το 335 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος έχοντας γνώση του διαµετρήµατος του Πινδάρου, ενώ κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη των Θηβών, άφησε αλώβητό το σπίτι του µεγαλόπνευστου ποιητή.
Στο αρχαίο πνεύµα του Πινδάρου κινήθηκε και ο εθνικός µας ποιητής Παλαµάς, όταν του ζητήθηκε µε αφορµή την αναβίωση των Ολυµπιακών Αγώνων του 1896, στην πρώτη Ολυµπιάδα στην Αθήνα, να συνθέσει ολυµπιακό ύµνο. Ο πρόεδρος της Ολυµπιακής Επιτροπής ∆. Βικέλας και λογοτέχνης του ‘’Λουκής Λάρας’’ µε τον γραµµατέα της, Τ. Φιλήµονα διαδραµάτισαν καθοριστικό ρόλο, για να ανταποκριθεί ο µεγάλος µας ποιητής Κ. Παλαµάς µε έµπνευση στην πρόσκληση και να γράψει:
Ολυµπιακός Ύµνος
Αρχαίο πνεύµα αθάνατο, αγνέ πατέρα
του ωραίου, του µεγάλου και τ’αληθινού,
κατέβα, φανερώσου κι’ άστραψε εδώ πέρα
στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.
Στο δρόµο και στο πάλεµα και στο λιθάρι,
στων ευγενών Αγώνων λάµψε την ορµή,
Και µε τ’ αµάραντο στεφάνωσε κλωνάρι
και σιδερένιο πλάσε κι’ άξιο το κορµί.
Κάµποι , βουνά και πέλαγα φέγγουν µαζί σου
σαν ένας λευκοπόρφυρος µέγας ναός,
Και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου,
Αρχαίο Πνεύµ’ αθάνατο , κάθε λαός.
Οφείλουµε να σηµειώσουµε ότι οι σηµερινοί Ολυµπιακοί Αγώνες έχουν παγκόσµιο χαρακτήρα σε σχέση µε τους παλαιούς που είχαν µόνο πανελλήνιο. Πρωτεργάτης της αναβίωσης τους υπήρξε ο Γάλλος βαρόνος Πιερ ντε Κουµπερτέν, µε εισήγησή του στο Πανεπιστήµιό της Σορβόννης το 1894.
Η έναρξη των σύγχρονων Ολυµπιακών Αγώνων γίνεται πανηγυρικά µε τη µεταφορά της ολυµπιακής φλόγας από την αρχαία Ολυµπία, στην πόλη που τελούνται οι αγώνες κάθε φορά. Η ολυµπιακή λαµπαδηδροµία καθιερώθηκε στους Ολυµπιακούς Αγώνες του 1936 που έγιναν στο Βερολίνο,-τι τραγική ειρωνεία! µε την παρουσία του οικοδεσπότη Χίτλερ-,συµβολίζοντας το πνεύµα της ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών όλου του κόσµου,σε µια εποχή που ο τροχός της ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισµού είχε αρχίσει να γυρίζει ανάποδα….
Ο Ολυµπιακός Ύµνος του Παλαµά, που γράφτηκε και ακούσθηκε για πρώτη φορά στους πρώτους Ολυµπιακούς Αγώνες του 1896 στο Παναθηναϊκό στάδιο, σε µελοποίηση του Κερκυραίου µουσουργού Σπύρου Σαµαρά, καθιερώθηκε ως διαχρονικώς Ολυµπιακός Ύµνος στους Ολυµπιακούς Αγώνες της Ρώµης το 1960. Και έκτοτε µαζί µε την ολυµπιακή φλόγα, που εκπορεύεται από την αρχαία Ολυµπία, και την είσοδο της ελληνικής αθλητικής αποστολής πρώτης στην παρέλασή της στο στάδιο, κάθε φορά που διεξάγονται Ολυµπιακοί Αγώνες, αποτελούν γεγονότα υψίστης διάκριση που τιµούν ιδιαίτερα την πατρίδα µας και µας καθιστούν, ως Έλληνες, υπερήφανους.
*Ο Εµµανουήλ Θεοδωράκης είναι καθηγητής – συγγραφέας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
•ΜΑΡΑΝΤΗ ΑΝΝΑ,’’ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ’’ΕΚ∆. Μ. ΤΟΥΜΠΗΣ Α. Ε.
•ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ ΜΑΡΚΟΣ,’’ΕΠΙΝΙΚΟΙ ΠΙΝ∆ΑΡΟΥ’’,ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2008.
•ΠΕΡΑΝΘΗ ΜΙΧΑΗΛ,’’Ανθολογία, τοµ.3ος νεοελληνικός λυρισµός’’
