Καθώς διεξήχθησαν οι θερινοί Ολυµπιακοί Αγώνες του Παρισιού (33η διοργάνωση από την αναβίωσή τους), το αυξανόµενο ενδιαφέρον για τις επιδόσεις αθλητών και αθλητριών µάς προτρέπει να επιχειρήσουµε µια µικρή, επιλεκτική αναδροµή στην αφετηρία και στην εξέλιξη του θεσµού. Εστιάζουµε σε ορισµένες µόνο πλευρές της ιστορίας των Ολυµπιακών Αγώνων, κυρίως αυτές που αφορούν στη γυναικεία συµµετοχή.
Οι Ολυµπιακοί Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα
Κατά τη διάρκεια της Κλασικής περιόδου, στους Ολυµπιακούς Αγώνες µπορούσαν να συµµετέχουν όλοι οι Έλληνες, αρκεί να µην είχαν διαπράξει εγκλήµατα και να µην έκλεψαν κάποιο ναό. Ως Έλληνες θεωρούνταν οι ελεύθεροι κάτοικοι των πόλεων – κρατών της κυρίως Ελλάδας και των αποικιών της. Απαγορευόταν αυστηρά η συµµετοχή των «βαρβάρων» και, βέβαια, των δούλων.
Την Ελληνιστική περίοδο οι αγώνες έγιναν διεθνείς. Οι Έλληνες που συµµετείχαν ήταν κυρίως επαγγελµατίες αθλητές, που µετακινούνταν από πόλη σε πόλη, στοχεύοντας στα µεγάλα χρηµατικά έπαθλα.
Στη Ρωµαϊκή περίοδο άρχισε να επιτρέπεται και η συµµετοχή των δούλων, αλλά µόνο οι Ρωµαίοι αυτοκράτορες αγωνίζονταν στην Ολυµπία. Οι δούλοι µπορούσαν να πάρουν µέρος στους αγώνες που γίνονταν σε άλλες πόλεις.
Εκείνες που δεν συµµετείχαν καθόλου ήταν οι γυναίκες, ούτε ως αθλήτριες ούτε ως θεατές. Σύµφωνα µε έναν αυστηρότατο κανόνα, που ίσχυε για όλη τη διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων, η είσοδός τους στο στάδιο απαγορευόταν απολύτως. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η παραβίαση αυτού του κανόνα είχε ως αποτέλεσµα την κατακρήµνιση των γυναικών που τον αψηφούσαν από το Τυπαίο όρος! Το Τυπαίο, βραχώδες βουνό της αρχαίας Ηλείας, βρισκόταν στην αρχαία οδό προς την Ολυµπία, κοντά στον Αλφειό ποταµό.
Εξαιρέσεις (που επιβεβαιώνουν τον κανόνα!)…
Η µοναδική γυναίκα στην οποία επιτρεπόταν η είσοδος ήταν η ιέρεια της ∆ήµητρας, Χαµύνης. Το Ιερό της βρίσκεται σε απόσταση 150 µέτρων ανατολικά του αρχαίου Σταδίου στην Αρχαία Ολυµπία (ανακαλύφθηκε το 2006). Η Χαµύνη ήταν τοπική προϊστορική θεότητα της βλάστησης και της αναπαραγωγής. Το επίθετο προέρχεται από το «χαµαί+ευνή» (σηµαίνει αυτός που κείτεται ή κοιµάται στο έδαφος). Αργότερα η ∆ήµητρα δανείστηκε το προσωνύµιο αυτό και έγινε ∆ήµητρα Χαµύνη. Η ιέρειά της παρακολουθούσε τους αγώνες καθισµένη στον βωµό της θεάς, απέναντι από τις θέσεις των κριτών. Στους Ρωµαϊκούς χρόνους αυτή την τιµητική θέση κατείχε η Ρήγιλλα, µακρινή συγγενής αρκετών Ρωµαίων αυτοκρατόρων και σύζυγος του µορφωµένου και πάµπλουτου Αθηναίου Ηρώδη του Αττικού.
Η Καλλιπάτειρα από τη Ρόδο ήταν η πρώτη γυναίκα που µπήκε στο στάδιο και παρακολούθησε τους Ολυµπιακούς Αγώνες (396 π.Χ.) χωρίς να της επιβληθεί θανατική ποινή. Κόρη του ∆ιαγόρα του Ρόδιου και χήρα του Καλλιάνακτος, ανήκε σε οικογένεια Ολυµπιονικών. Θέλοντας να δει τον γιο της να αγωνίζεται, τόλµησε την απαγορευµένη είσοδο, ντυµένη µε αντρικά ρούχα γυµναστή. Ο ενθουσιασµός της για τη νίκη του Πεισίρροδου αποκάλυψε το φύλο της. Εξαιρέθηκε από την ποινή λόγω του µεγάλου αριθµού αθλητών που είχε προσφέρει η οικογένειά της (ήταν κόρη, αδελφή και µητέρα Ολυµπιονικών), µένοντας στην Ιστορία ως µοναδική περίπτωση ατιµωρησίας για την παράβαση των αυστηρότατων ολυµπιακών κανόνων. Από τότε πάντως επιβλήθηκε η γυµνότητα σε όλους όσοι εισέρχονταν στον στίβο, και όχι µόνο στους αθλητές.
Τα Ηραία ήταν ειδικοί αγώνες δρόµου για τις νέες κοπέλες. ∆ιεξάγονταν στην Ολυµπία προς τιµήν της θεάς Ήρας κάθε τέσσερα χρόνια, στο ίδιο στάδιο αλλά σε διαφορετική ηµεροµηνία από τις Ολυµπιάδες (συνέπιπταν µε τη γιορτή των Ηραίων). Σε αυτούς έπαιρναν µέρος οι Ηλείες παρθένες, χωρισµένες ηλικιακά σε κορασίδες, νεάνιδες και γυναίκες. Φορούσαν χιτώνα κοντό και είχαν γυµνό τον δεξιό ώµο µέχρι το στήθος. Η νικήτρια στεφανωνόταν µε κλαδί ελιάς, αποκτούσε το δικαίωµα να αναθέσει γλυπτή εικόνα µε το όνοµά της στο Ηραίο και της προσφερόταν µερίδιο από την αγελάδα που είχε θυσιαστεί στην Ήρα. Οι συγκεκριµένοι αγώνες είχαν καθιερωθεί είτε από την Ιπποδάµεια (προς τιµήν του συζύγου της Πέλοπα και της νίκης του επί του πατέρα της, Οινοµάου) είτε από τις δεκαέξι γυναίκες της Ηλιδας που ύφαιναν τον πέπλο της θεάς.
Στους Ολυµπιακούς Αγώνες οι γυναίκες είχαν δικαίωµα συµµετοχής µόνο ως ιδιοκτήτριες αλόγων στα ιππικά αγωνίσµατα, διότι το βραβείο δινόταν όχι στον αναβάτη, αλλά στον ιδιοκτήτη του αλόγου. Χάρη σε αυτόν τον θεσµό, πολλές γυναίκες ανακηρύχθηκαν Ολυµπιονίκες. Ως πρώτη γυναίκα Ολυµπιονίκης αναφέρεται η Κυνίσκα, κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχιδάµου, της οποίας τα άλογα νίκησαν στο τέθριππο (396 π.Χ.). Η Βελεστίχη από τη Μακεδονία, η Τιµαρέτα και η Θεοδότα από την Ηλεία νίκησαν επίσης σε ιππικά αγωνίσµατα.
Η αναβίωση των Ολυµπιακών Αγώνων – Σταµάτα Ρεβίθη
Το 1896 διοργανώθηκαν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυµπιακοί Αγώνες. Η διεξαγωγή τους έγινε στην Αθήνα, αλλά δεν επιτράπηκε σε καµία γυναίκα να πάρει µέρος σε αυτούς. Ο βαρόνος Πιερ ντε Κουµπερτέν, οραµατιστής στους «αναβίωσής» στους και πρόεδρος στους ∆ιεθνούς Ολυµπιακής Επιτροπής, έβρισκε πως η γυναικεία συµµετοχή σε αυτά τα αθλήµατα ήταν «µη πρακτική, χωρίς ενδιαφέρον, αντιαισθητική και λανθασµένη…». Πίστευε πως «η επαφή µε τον γυναικείο αθλητισµό είναι κακή (για τον άντρα αθλητή)» και ότι «αυτού του είδους ο αθλητισµός δεν πρέπει να συµπεριλαµβάνεται στο Ολυµπιακό πρόγραµµα». Η άποψη περί κατωτερότητας των γυναικών ήταν ισχυρότατη στη Βικτωριανή εποχή. Ο βαρόνος ήταν αντίθετος στη συµµετοχή των γυναικών στον αθλητισµό γενικά, επηρεασµένος και από τον θαυµασµό του για στους Ολυµπιακούς Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, όπου µόνο οι άντρες είχαν δικαίωµα να πάρουν µέρος: «Μια αποστολή έχουν οι γυναίκες: Να στεφανώνουν τους νικητές,όπως στην αρχαία Ελλάδα»!…
Υπήρξε, ωστόσο, µία Ελληνίδα δροµέας, η οποία διένυσε τη µαραθώνια διαδροµή των 40 χιλιοµέτρων στους Ολυµπιακούς Αγώνες του 1896. Ετρεξε µία ηµέρα µετά τον επίσηµο αγώνα, αλλά, παρά το ότι ολοκλήρωσε τη διαδροµή σε 5 ώρες και 30 λεπτά, εξασφαλίζοντας και µάρτυρες που επιβεβαίωσαν εγγράφως τη συµµετοχή στους και τον χρόνο τερµατισµού, δεν στους επιτράπηκε να εισέλθει στο Παναθηναϊκό Στάδιο και να τερµατίσει επίσηµα.
Η Σταµάτα Ρεβίθη, µε καταγωγή από τη Σύρο, ήταν 30 χρονών το 1896. Πηγές αναφέρουν ότι υπήρξε µητέρα δύο παιδιών, ενός αγοριού το οποίο είχε ήδη αποβιώσει, και ενός νηπίου 17 µηνών. Η µικρή οικογένεια (κατά πάσα πιθανότητα η Ρεβίθη ήταν χήρα) ζούσε στον Πειραιά σε συνθήκες φτώχειας. Πηγαίνοντας στην Αθήνα µε τα πόδια για να δουλέψει, συνάντησε έναν δροµέα που την συµβούλεψε να λάβει µέρος στον µαραθώνιο, ώστε να γίνει διάσηµη και να εξασφαλίσει πιο εύκολα εργασία. Συνηθισµένη από παιδί να τρέχει µεγάλες αποστάσεις, η Ρεβίθη πήρε πράγµατι αυτή την απόφαση και έφτασε στην τοποθεσία στους εκκίνησης την Πέµπτη 9 Απριλίου (28 Μαρτίου µε το Γρηγοριανό ηµερολόγιο), όπου οι αθλητές είχαν ήδη συγκεντρωθεί για τον αγώνα στους επόµενης µέρας.
Στον Μαραθώνα την υποδέχτηκε θερµά ο δήµαρχος και την φιλοξένησε στο σπίτι του. Πάντως, η οργανωτική επιτροπή αρνήθηκε τη συµµετοχή στους στον αγώνα, µε την επίσηµη δικαιολογία ότι είχε λήξει η προθεσµία υποβολής. Αλλά το πραγµατικό εµπόδιο (σύµφωνα µε στους ιστορικούς David Martin και Roger Gynn) ήταν το φύλο της. Ο ιστορικός των Ολυµπιακών Αγώνων Αθανάσιος Ταρασουλέας αναφέρει πως οι διοργανωτές τής υποσχέθηκαν ότι θα αγωνιζόταν µε µια οµάδα γυναικών από την Αµερική σε άλλον αγώνα στην Αθήνα, ο οποίος ουδέποτε πραγµατοποιήθηκε.
Τελικά, η Ρεβίθη ξεκίνησε να διανύσει µόνη στους τη µαραθώνια διαδροµή µία µέρα µετά στους επίσηµους αγώνες, στους 8 το πρωί. Φτάνοντας στα Παραπήγµατα (στη θέση αυτή σήµερα βρίσκεται το νοσοκοµείο «Ευαγγελισµός»), την σταµάτησαν κάποιοι αξιωµατικοί. Η δροµέας δήλωσε στους δηµοσιογράφους ότι ήθελε να συναντήσει τον Τιµολέοντα Φιλήµονα, γενικό γραµµατέα στους Ελληνικής Ολυµπιακής Επιτροπής, σκοπεύοντας (κατά στους ιστορικούς) να καταθέσει τα αποδεικτικά έγγραφα στην Επιτροπή, µε την ελπίδα ότι θα αναγνωριζόταν η συµµετοχή της. ∆εν ανακαλύφθηκε όµως ποτέ ούτε δικό της ούτε άλλο σχετικό έγγραφο, ως επιβεβαίωση ότι υλοποίησε τα σχέδιά της. Τελείως άγνωστη είναι και η µετέπειτα ζωή της.
Η Violet Piercy (Ηνωµένο Βασίλειο) ήταν η πρώτη γυναίκα που τερµάτισε σε επίσηµα χρονοµετρηµένη µαραθώνια διαδροµή (3 Οκτωβρίου 1926, Μεγάλη Βρετανία), µε χρόνο 3 ώρες και 40 λεπτά. Στους η επίσηµη συµµετοχή γυναικών σε Ολυµπιακό Μαραθώνιο επιτράπηκε µόλις στους Αγώνες του 1984, µε νικήτρια την Joan Benoit (2 ώρες και 24 λεπτά).
Ένας µακρύς δρόµος…
Ο δρόµος για την ολοκλήρωση της γυναικείας συµµετοχής στους Ολυµπιακούς Αγώνες ήταν µακρύς και δύσκολος.
Οι γυναίκες µπήκαν στα αγωνίσµατα στίβου µόλις το 1928 (Άµστερνταµ). Είχαν ήδη πάρει µέρος σε όλα τα άλλα αθλήµατα εκτός από τον στίβο (η Βρετανίδα Σάρλοτ Κούπερ έγινε η πρώτη γυναίκα στην Ιστορία που κατέκτησε χρυσό Ολυµπιακό µετάλλιο στο τένις το 1900). Μετά από ψηφοφορία της ∆ΟΕ (15 ψήφοι υπέρ, 6 κατά) τα αθλήµατα του στίβου επιτράπηκαν και για τις γυναίκες. Στο Άµστερνταµ, η Αµερικανίδα Μπέτι Ρόµπινσον, σε ηλικία 17 ετών, ήταν η πρώτη γυναίκα Ολυµπιονίκης που κατέκτησε χρυσό µετάλλιο στον στίβο, στην κούρσα των 100 µέτρων, µε χρόνο 12.2’. Εκτός από τα 100 µ., οι γυναίκες πήραν µέρος στα 4×100 µ., στα 800 µ., στο ύψος, στη δισκοβολία. Το γεγονός αυτό ήταν η αιτία για την παραίτηση του Πιέρ Ντε Κουµπερτέν από τη θέση του Προέδρου της ∆ιεθνούς Ολυµπιακής Επιτροπής. Επειδή παρατηρήθηκαν αρκετά λιποθυµικά επεισόδια των αθλητριών που συµµετείχαν στον δρόµο των 800 µ., πάρθηκε η απόφαση να µην επαναληφθεί για τις γυναίκες το συγκεκριµένο αγώνισµα. Η απόφαση αυτή ακυρώθηκε µόλις το 1960.
Από τα µέσα του ‘90 και µέσα σε µία δεκαετία, στον στίβο οι γυναίκες µπήκαν σταδιακά στο τριπλούν, στο επί κοντώ, στη σφυροβολία και στο στιπλ. Στο βάδην συµµετέχουν (ύστερα από την τροποποίηση του 2022) στο κοινό – για άντρες και γυναίκες – αγώνισµα των 35 χιλιοµέτρων. Στα σύνθετα αγωνίσµατα, οι γυναίκες αγωνίζονται στο έπταθλο, ενώ οι άντρες στο δέκαθλο.
Πηγές:
Αντλήθηκαν από στοιχεία του τµήµατος Ισοτιµίας και Χειραφέτησης των Γυναικών του ΚΚΕ.
14/08/24
Πρώην Σπύρος ∆αράκης πρόεδρος µαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
Πρώην ∆ήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ.
του ∆ικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 41΄- 45΄
(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
Τηλ. Επικοιν. 6984324735
