Καθώς πηγαίνουμε από τα Χανιά στον Ομαλό, θα απολαύσουμε μια πανέμορφη διαδρομή. Αφού διανύσουμε 39 χλμ., βλέπουμε να απλώνεται μπροστά μας το χιλιοτραγουδισμένο Οροπέδιο του Ομαλού. Το υψόμετρο εδώ είναι 1.050 μ. Ο Ομαλός έχει συνδέσει το όνομά του με τους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης. Γι’ αυτό αναφέρεται στα ηρωικά ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης.
Στην αρχή του Οροπεδίου και αριστερά όπως πηγαίνουμε, βρίσκεται το σπίτι και ο τάφος του μεγάλο οπλαρχηγού Χατζημιχάλη Γιάνναρη, καθώς και η μικρή εκκλησία του Αγ. Παντελεήμονος. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης ήταν μία από τις ηρωικότερες μορφές των κρητικών Επαναστατικών αγώνων. Ήταν Γενικός Αρχηγός Κυδωνίας στην εποχή της Τουρκοκρατίας.
Ο Ομαλός, στην εποχή των Ενετών ήταν κέντρο επαναστατών. Έτσι, και στην Τουρκοκρατία το θρυλικό Οροπέδιο ήταν τόπος συγκέντρωσης των οπλαρχηγών επαναστατών. Οι αρχηγοί από τις διάφορες περιοχές ήσαν υποχρεωμένοι να συγκεντρώνονται στον Ομαλό. Έπαιρναν αποφάσεις όλοι μαζί και μετά από οδηγίες και εντολή του Χατζημιχάλη Γιάνναρη έφευγε καθένας για την περιοχή του. Μετά την ανάπαυλα στον Ομαλό, ξεκινούμε ενώ βλέπουμε αριστερά μας πρόχειρα μικρά σπιτάκια, κατασκευασμένα από τους βοσκούς για τις κτηνοτροφικές τους ασχολίες. Εμείς συνεχίζουμε την πορεία μας πάνω στο ιστορικό και εύφορο οροπέδιο, ενώ μπροστά μας υψώνονται τα Λευκά Όρη. Φτάνοντας στο Ξυλόσκαλο, βρισκόμαστεσ στην αρχή για το φοβερό Φαράγγι της Σαμαριάς, που όσο και να προσπαθήσει κανείς να το περιγράψει, σίγουρα θα το αδικήσει. Και για να μπορέσει κανείς να μάθει τι θα πει “Φαράγγι Σαμαριάς”, πρέπει να το γνωρίσει περπατώντας το.
Το 1980, το Συμβούλιο της Ευρώπης έδωσε το βραβείο (δίπλωμα) στο Φαράγγι, κάνοντάς το ακόμη πιο γνωστό στον κόσμο. Αρχίζουμε να κατηφορίζουμε, ενώ στο μονοπάτι μας υπάρχουν ξύλα τοποθετημένα κάθετα και οριζόντια, που διευκολύνουν τους επισκέπτες να κατεβούν στο φαράγγι. Δεξιά βλέπουμε δύο βουνοκορφές τον Γκίγκιλο και τον Βολακιά, ενώ στο βάθος φαίνεται η πιο ψηλή κορυφή των Λευκών Ορέων, Πάχνες (υψόμ. 2.452 μ.). Κατεβαίνοντας, συναντούμε σε 2 χλμ., την μικρή εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Υποστηρίζεται ότι εδώ στη θέση που είναι η εκκλησία, βρισκόταν η αρχαία πόλη Καινώ, όπου γεννήθηκε η θεά Βριτόμαρτις Άρτεμις. Φθάνοντας στην μέση περίπου του φαραγγιού, θα βρεθούμε στο πλατύτερο μέρος της διαδρομής μας. Εδώ βρίσκεται το ακατοίκητο τώρα χωριουδάκι Σαμαριά. Το χωριό αναφέρεται το 1834 με δέκα οικογένειες. Αναφέρεται και στην απογραφή του 1881 σαν χωριό του Δήμου Αγ. Ιωάννου με 67 κατοίκους και 14 οικογένειες.
Οι κάτοικοί της εγκατέλειψαν το χωριό τους, διότι όλη η περιοχή του φαραγγιού αναγνωρίστηκε Εθνικός Δρυμός το 1962. Στο χωριό υπάρχει η εκκλησία της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, με ωραίες βυζαντινές τοιχογραφίες που διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση. Από την Οσία Μαρία (= Σία Μαρία, Σαμαριά) πήρε το όνομά του το χωριό. Στο φαράγγι ζει και πηδά από βράχο σε βράχο ο περίφημος αίγαγρος της Κρήτης, που οι ντόπιοι τον λένε αγρίμι.
Για τους Κρητικούς, το αγρίμι ήταν πάντοτε το σύμβολο της λευτεριάς και των αντρειωμένων. Εκτός από το περίφημο αγρίμι, στο φαράγγι υπάρχουν μεγάλοι αετοί, γεράκια και διάφορα άλλα αρπακτικά και μη πουλιά, καθώς και λαγοί, πέρδικες και άλλα ζώα. Έτσι, μαγεμένοι από την αγριάδα της φύσης, χωρίς να το καταλάβουμε, έχουμε φθάσει στη θέση “Πόρτες”. Εδώ αντικρίζουμε ένα εκπληκτικό, ένα φοβερό θέαμα. Το άνοιγμα (πλάτος) του φαραγγιού είναι 3-4 μέτρα μόνο, ενώ δεξιά και αριστερά υψώνονται οι δύο κάθετες πλευρές του που φτάνουν τα 600 μέτρα στο ύψος. Το θέαμα, ομολογουμένως είναι εκπληκτικό.
Ο άνθρωπος αισθάνεται ασήμαντος μέσα στην απεραντοσύνη του φαραγγιού. Προχωρούμε λίγο κατήφορο ακόμη και ύστερα, σχεδόν απότομα, βλέπουμε στο βάθος την θάλασσα που μας μαρτυρεί ότι η περιπλάνησή μας στα σπλάχνα των Σφακιανών βουνών τελειώνει. Και καθώς έρχονται στο νου μας αυτά, αρχίζουμε να αντικρίζουμε καλλιεργήσιμα χωράφια και ήμερα δέντρα. Επιτέλους, μετά από τόσες ώρες, βλέπουμε πάλι ουρανό.
Αφήνοντας αριστερά μας την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, ενώ στο βάθος (πιο αριστερά) συνεχίζονται τα άγρια Σφακιανά βουνά, φθάνουμε στο όμορφο παραθαλάσσιο χωριό Αγία Ρουμέλη. Εδώ η θάλασσα είναι μαγευτική και η αμμουδιά πεντακάθαρη και ελκυστική. Μετά την ανάπαυλα στην Αγ. Ρουμέλη, το πλοίο θα μάς μεταφέρει στην Χώρα Σφακίων και απ’ εκεί με αυτοκίνητο, θα φύγουμε για το τελικό προορισμό μας. Οι αναμνήσεις μας, όμως, από την μοναδική Σαμαριά, θα μείνουν για πολλά χρόνια, χαραγμένες βαθιά στη μνήμη μας.
