Παρά το γεγονός, ότι η άµυνα, η ασφάλεια και η προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), παραµένει πρωτίστως εθνική υποχρέωση, τελευταία, το ζήτηµα της Ευρωπαϊκής Άµυνας και Ασφάλειας βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων µεταξύ των ηγετών της Ε.Ε..
Συγκεκριµένα, οι ηγέτες της Ε.Ε. µετά την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ανέλαβαν σηµαντικές πρωτοβουλίες για τη διαµόρφωση µιας κοινής Ευρωπαϊκής Άµυνας και Ασφάλειας µε αποκορύφωµα, την έκδοση της Λευκής Βίβλου για την Άµυνα και την απόφασή τους για το σχέδιο επανεξοπλισµού της Ευρώπης (ReArm Europe) ύψους 800 δισ. Ευρώ.
Αξιοσηµείωτο είναι, ότι σε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες καθοριστικός ήταν ο ρόλος της Ελλάδας µε αποτέλεσµα να δικαιωθούν πολλές εθνικές θέσεις.
Συγκεκριµένα, ουσιαστική ήταν η παρέµβαση του Έλληνα Πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη για τη «Στρατηγική Αυτονοµία» της Ε.Ε..
Στο πλαίσιο αυτό, ο Έλληνας Πρωθυπουργός µαζί µε τον Πολωνό Πρωθυπουργό κ. Τούσκ, το Μάιο του 2024 απέστειλαν επιστολή στην κα. Φον ντερ Λάϊεν, µε αίτηµα τη δηµιουργία µιας κοινής «ΑΣΠΙ∆ΑΣ» για την αεράµυνα της Ευρώπης, µε κοινοτική χρηµατοδότηση, ενώ ήταν ανάµεσα στους 19 ηγέτες της Ε.Ε. που υπέγραψαν την επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για αύξηση της χρηµατοδότησης για την ευρωπαϊκή άµυνα.
Στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής που έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες, στις 19/12/2024 επίσης, έπειτα από πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού, συµφωνήθηκε η σύγκληση Έκτακτης Συνόδου της Ε.Ε. στις 3 Φεβρουαρίου 2025, µε αποκλειστικό θέµα την Ευρωπαϊκή Άµυνα.
Λίγες ώρες πριν την έκτακτη Σύνοδο της Ε.Ε. που έλαβε χώρα στις 3/2/2025, ο Έλληνας πρωθυπουργός ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο καλώντας τα κράτη που συµµετέχουν στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόµµα, να στηρίξουν άµεσα τις προτάσεις της Κοµισιόν για αύξηση των αµυντικών δαπανών της Ε.Ε..
Τέλος, παρά τα όσα υποστήριζαν οι γνωστές Κασσάνδρες στο εσωτερικό της Ελλάδας, η Ευρωπαϊκή Λευκή Βίβλος για την Άµυνα δικαιώνει πλήρως τις ελληνικές θέσεις.
Συγκεκριµένα:
∆ηµιουργείται κοινό ευρωπαϊκό ταµείο ύψους 150 δισ. ευρώ για κοινές αµυντικές προµήθειες.
Η Εθνική Ρήτρα ∆ιαφυγής (NEC) παρέχει τη δηµοσιονοµική ευελιξία που ζητούσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός και επιτρέπει στα κράτη µέλη της Ε.Ε. να αυξήσουν τις αµυντικές δαπάνες τους έως 1,5% του ΑΕΠ για τέσσερα χρόνια.
Προωθείται η ιδέα µιας Ευρωπαϊκής Αµυντικής Ένωσης.
Αποκλείεται το ενδεχόµενο συµµετοχής της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα.
Παρά τις ανωτέρω σηµαντικές εξελίξεις, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι οι εν λόγω αποφάσεις ενώ αποσκοπούν στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αµυντικής βιοµηχανίας, δεν συµβάλλουν όσο θα έπρεπε στην ενδυνάµωση της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άµυνας (ΚΠΑΑ) στην Ευρώπη.
Προς επίρρωση της εν λόγω άποψης, αξίζει να επισηµανθούν κάποια στοιχεία για τα οποία δεν υπάρχει καµία πρόνοια στη Λευκή Βίβλο για την Άµυνα που µόλις εκδόθηκε.
Συγκεκριµένα, η Συνθήκη του Άµστερνταµ το 1997, έκανε αναφορά σε µια πιο ενεργή Ευρώπη στον τοµέα της ασφάλειας, ενσωµατώνοντας τα στρατιωτικά καθήκοντα τύπου Petersberg όπου αφορούν:
ανθρωπιστικές αποστολές ή αποστολές για την αποµάκρυνση υπηκόων των κρατών-µελών,
αποστολές πρόληψης συγκρούσεων και ειρηνευτικές αποστολές,
αποστολές µάχιµων µονάδων για τη διαχείριση κρίσεων, όπως επιχειρήσεις για την αποκατάσταση της ειρήνης,
κοινές δράσεις αφοπλισµού,
αποστολές για την παροχή συµβουλών και συνδροµής σε στρατιωτικά θέµατα, και
επιχειρήσεις σταθεροποίησης στο τέλος µίας σύγκρουσης.
Υπό το πλαίσιο αυτό, η υπάρχουσα ΚΠΑΑ δεν καλύπτει τις ανάγκες ασφαλείας της Ε.Ε., αφού αφορά τη διαχείριση κρίσεων και όχι την εµπλοκή της Ευρώπης σε πόλεµο.
Υφίσταται επίσης, το πρόβληµα της ύπαρξης διαφορετικών στρατηγικών προσεγγίσεων µεταξύ των κρατών µελών της Ε.Ε., σχετικά µε το τι αποτελεί απειλή ασφάλειας για την Ευρώπη, καθώς και το ρόλο που θα πρέπει να διαδραµατίσει η Ε.Ε. στον τοµέα της άµυνας.
Για παράδειγµα, για την Ελλάδα η κύρια απειλή ασφαλείας είναι η Τουρκία, ενώ για τη Μεγάλη Βρετανία και τις χώρες της Βαλτικής η Ρωσία. Επίσης, η εργαλειοποίηση της παράνοµης µετανάστευσης αποτελεί απειλή ασφαλείας για την Ελλάδα, ενώ για το Βέλγιο και την Ολλανδία πρόκληση ασφαλείας.
Επιπλέον, ενώ στη νέα Λευκή Βίβλο για την Άµυνα, επισηµαίνεται ότι η Ε.Ε. θα ενεργεί πάντα µε τρόπο που δεν θίγει τον ειδικό χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άµυνας ορισµένων κρατών µελών και λαµβάνοντας υπόψη τα συµφέροντα ασφάλειας και άµυνας όλων των κρατών-µελών της, δεν γίνεται καµία µνεία στη ρήτρα αµοιβαίας συνδροµής (άρθ. 42,7 της Συνθήκης Λισαβόνας, ΣΕΕ).
Η παράλειψη αυτή είναι κοµβικής σηµασίας για την ΚΠΑΑ, διότι βάσει αυτής της ρήτρας, σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης κατά της εδαφικής ακεραιότητας ενός κράτους-µέλους, τα λοιπά κράτη-µέλη της Ε.Ε. οφείλουν να συνδράµουν το κράτος που δέχθηκε επίθεση, σύµφωνα µε το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών.
Επίσης, ενώ στο ίδιο κείµενο γίνεται αναφορά στην ευρωπαϊκή συµβολή στην αποτροπή και τη συλλογική άµυνα του ΝΑΤΟ, δεν αναφέρεται κάτι συγκεκριµένο για το πως θα ενδυναµωθεί η στρατηγική σύµπραξη Ε.Ε. – ΝΑΤΟ.
Τέλος, στη νέα Λευκή Βίβλο για την Άµυνα της Ε.Ε., δεν υπάρχει καµία αναφορά στη δυνατότητα βελτίωσης των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της Ε.Ε. και την υλοποίηση της παλαιότερης ιδέας για τη δηµιουργία ευρωστρατού.
Εν κατακλείδι, δεδοµένου ότι την τρέχουσα περίοδο κυρίαρχη θέση στην ατζέντα των ευρωπαίων ηγετών έχει ο επανασχεδιασµός της ΚΠΑΑ, η Ελλάδα ως χώρα που συµµετέχει ενεργά και µε καθοριστική συµβολή στην επίτευξη ουσιαστικής στρατηγικής αυτονοµίας της Ε.Ε., έχει µια µοναδική ευκαιρία.
Σε συνέχεια των έως τώρα εθνικών επιτυχιών σε σχέση µε το εν λόγω θέµα, η Ελλάδα καλείται να αναλάβει πρωτοβουλίες και να θέσει τα ανωτέρω θέµατα υπό διαπραγµάτευση τόσο στα όργανα της Ε.Ε. όσο και σε διµερές επίπεδο, ώστε να συµβάλει καθοριστικά στην υπό διαµόρφωση νέα ΚΠΑΑ και παράλληλα, να εξασφαλίσει περαιτέρω τα εθνικά συµφέροντα και την εθνική ασφάλεια της πατρίδας µας.
*Ο δρ Κωνσταντίνος Π. ΜπαλωµένοςΝείναι πολιτικός επιστήµονας – διεθνολόγος
πρώην γενικός διευθυντής – Γενικής ∆ιεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Άµυνας και ∆ιεθνών Σχέσεων (Γ∆ΠΕΑ∆Σ) Υπουργείου Εθνικής Άµυνας (ΥΠΕΘΑ)
