Οραματική πρόταση για τα Νεώρια

» Μνημεία ανοικτά, προσβάσιμα στον πολίτη, ζωντανό πολιτισμικό κύτταρο υπερτοπικής ακτινοβολίας

■ Αναλυτικά όσα προβλέπει η προμελέτη που έχει στα χέρια του ο Δήμος Χανίων από τις 5 Μαρτίου

­­Νεώρια ανοικτά, προσβάσιμα στον πολίτη, ζωντανό πολιτισμικό κύτταρο υπερτοπικής ακτινοβολίας. Αυτό προβλέπει η Α΄ φάση – προμελέτη του Πολυτεχνείου Κρήτης για το μνημείο των Χανίων που θα συζητηθεί σήμερα το μεσημέρι στο Δημοτικό Συμβούλιο Χανίων, το οποίο συνεδριάζει με τηλεδιάσκεψη.

Η προμελέτη που βρίσκεται στα χέρια των υπηρεσιών του Δήμου Χανίων από τις 5 Μαρτίου υπογράφεται από τους καθηγητές Νίκο Σκουτέλη και Κλήμη Ασλανίδη, για λογαριασμό της μελετητικής ομάδας του Πολυτεχνείου Κρήτης που την συνέταξε.
Το πιο σημαντικό σημείο της μελέτης είναι οι χρήσεις που προτείνει για τα 7 Νεώρια (από δυτικά 1ο, 2ο, 3ο, 4ο Νεώριο εκδηλώσεις, εκθέσεις κ.λπ. 5ο – 6ο Νεώριο ανοικτά από τη βόρεια πλευρά για επίσκεψη, εκδηλώσεις, λειτουργία αναψυκτηρίου, 7ο Νεώριο θεατρικές παραστάσεις – συναυλίες για 200 άτομα κ.ά.)

ΑΣΥΝΤΗΡΗΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

1 από 2

Στην προμελέτη οι μηχανικοί του Πολυτεχνείο σημειώνουν πως «η πρόταση αποκατάστασης του συγκροτήματος των Νεωρίων αποβλέπει πρωτίστως στην προστασία και διάσωση του μνημειακού συνόλου, καθώς, όπως φάνηκε, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Το μνημείο, παρά τη σημασία του, δεν έχει αποτελέσει ποτέ αντικείμενο συστηματικής επέμβασης συντήρησης και παρουσιάζει εν πολλοίς εικόνα εγκατάλειψης, ενώ πολλές από τις αποσπασματικές επεμβάσεις που έχει δεχθεί έχουν αποδειχθεί άστοχες ή και επιβλαβείς. Αν και η σημασία του συγκροτήματος είναι τέτοια που θα δικαιολογούσε τη διατήρησή του ως επισκέψιμου μνημείου, το μεγάλο του μέγεθος και η θέση του στο παλιό λιμάνι των Χανίων καθιστούν την ένταξη νέας χρήσης ιδανική λύση, η οποία θα συμβάλει στην περαιτέρω ανάδειξή του συγκροτήματος, ως μεγίστης σημασίας μνημείου της ιστορικής πόλης των Χανίων και στην ένταξή του στην σύγχρονη ζωή της πόλης. Η τελευταία θα επιτευχθεί με την ένταξη συμβατών πολιτιστικών χρήσεων, οι οποίες θα απευθύνονται στο ευρύ κοινό των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών. Τόσο η ένταξη νέας χρήσης όσο και η ίδια η συντήρηση και αποκατάσταση του συγκροτήματος επιβάλλεται να γίνουν με τρόπο που θα διατηρήσουν τη φυσιογνωμία του μνημείου. Βασική αρχή των προτεινόμενων επεμβάσεων αποτελεί, επομένως, η διατήρηση της ».

ΕΝΙΑΙΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ

Η όλη μελέτη βασίζεται σε τρεις άξονες σύμφωνα πάντα με τους μελετητές:

1. Διατήρηση του ενιαίου χαρακτήρα του συγκροτήματος και του ενιαίου χώρου σε κάθε ένα από τα επτά Νεώρια. Η επιδίωξη αυτή θεωρείται πρωταρχικής σημασίας καθώς ο κατακερματισμός του χώρου θα απέκρυπτε την αρχική του λειτουργία, υποβαθμίζοντας σημαντικά το μνημείο. Οι απαιτούμενες κατασκευές που είναι απαραίτητες για την υποστήριξη της νέας χρήσης σχεδιάζονται ώστε να μην κατακερματίζεται ο χώρος και να μην συγχέονται με τις ιστορικές κατασκευές. Οι προσθήκες περιορίζονται στις απαραίτητες, ώστε ορισμένα από τα Νεώρια να παραμείνουν ως ενιαίοι χώροι χωρίς καμία σύγχρονη επέμβαση. Ο ενιαίος χαρακτήρας του συγκροτήματος αγγίζει και ζητήματα που αφορούν στη θέση του και στους συσχετισμούς του με το άμεσο περιβάλλον του. Επομένως, η υπόδειξη του αρχικού μεγέθους και των σχέσεων με τα τέσσερα μέτωπα αποτελούν επιπλέον κριτήρια που λαμβάνονται υπ’ όψιν στον σχεδιασμό.

2. Διατήρηση του αποτυπώματος του χρόνου. Το αποτύπωμα αυτό, ιδιαίτερης σημασίας για την αυθεντικότητα του μνημείου αλλά και της ίδιας της ιστορικής φυσιογνωμίας της πόλης, αφορά στη φυσική γήρανση και φθορά των δομικών υλικών, στις επεμβάσεις που έχει δεχθεί το μνημείο στη διάρκεια της ιστορίας του αλλά και σε ζημιές που σχετίζονται με τις ιστορικές του περιπέτειες. Η επιδίωξη αυτή προϋποθέτει την αξιολόγηση όλων των παραπάνω στοιχείων, ορισμένα από τα οποία θα αφαιρεθούν εξαιτίας της επέμβασης. Ωστόσο, δεν αποκλείει εκ των προτέρων σημειακές επεμβάσεις αποκατάστασης του κτηρίου στη μορφή που είχε παλαιότερα, καθώς αυτές σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να αναδείξουν περαιτέρω τον αρχαιολογικό πλούτο του μνημείου χωρίς να μειώσουν την αυθεντικότητά του.

3. Επαναπροσδιορισμός της σχέσης του συγκροτήματος των Νεωρίων με το αστικό περιβάλλον, τόσο εκείνο της ιστορικής μνήμης, όσο και εκείνο της σύγχρονης ζωής.

Για τις προτάσεις τους οι μελετητές αξιοποίησαν τις καλές πρακτικές παγκοσμίως αναλύοντας μια σειρά από παραδείγματα στη χρήση Νεωρίων σε πολλές χώρες του κόσμου. Επισης τονίζουν πως οι προτάσεις τους είναι σύμφωνες με το πνεύμα της υπουργικής απόφασης παραχώρησης του μνημείου στο Δήμο Χανίων, ενώ ιδιαίτερη μνεία κάνουν στο κοινό έγγραφο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Χανίων και του Τεχνικού Επιμελητηρίου Τ.Δ.Κ., το οποίο αναφέρει με σαφήνεια τις γενικές αρχές μιας επανάχρησης που θα προσφέρει «χώρο πολυλειτουργικό . . . της μέγιστης πολιτιστικής εμβέλειας . . . διατηρώντας τον χαρακτήρα του χώρου, αποφεύγοντας τον μόνιμο κατακερματισμό του με απόδοση μόνιμων ανεξάρτητων μεταξύ τους χρήσεων . . . » και με τελικό ζητούμενο «να υπάρχει ζωή όσο το δυνατόν περισσότερες ώρες και περισσότερες μέρες κατά τη διάρκεια του χρόνου».

ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ

Τα 7 Νεώρια, που θα είναι ανοικτά προς βορρά (θα καθαιρεθούν οι σημερινοί τοίχοι και θα μπουν υαλοπίνακες με ξύλινο σκελετό) αποτελούν δύο ενότητες σύμφωνα με την προμελέτη.

• Η ενότητα των Νεωρίων Ν1 έως Ν4 μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος περιοδικών εκθέσεων αλλά και να φιλοξενήσει άλλες εκδηλώσεις. Η είσοδος στον χώρο γίνεται τόσο από το 5ο Νεώριο όσο και από τα δυτικά, όπου τα τοιχισμένα σήμερα τοξωτά ανοίγματα μπορούν να ανοίξουν και με τον τρόπο αυτόν να τονιστεί η συνέχεια που είχε το συγκρότημα προς τα δυτικά. Η είσοδος από τα δυτικά εξασφαλίζει επίσης την άμεση επικοινωνία του εκθεσιακού χώρου με το κέντρο της πόλης, το θέατρο Μίκης Θεοδωράκης (παλιό Τελωνείο) καθώς και με την παλιά κεντρική πύλη του συγκροτήματος που βρίσκεται στο τέλος της οδού Δασκαλογιάννη, μίας από τις κύριες οδούς της παλιάς πόλης των Χανίων.

• Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει τα Νεώρια 6 και 7. Το Νεώριο 7, τελευταίο σε σχέση με τους χώρους κίνησης, αλλά τελευταίο και στην κατασκευή του είναι σχεδόν αποκλεισμένο ανάμεσα σε δύο παχείς τοίχους. Είναι, επομένως, κατάλληλο να φιλοξενήσει μια ξεχωριστή χρήση, έναν χώρο ομιλιών και σκηνικών τεχνών 200 ατόμων, καθώς έχει αυτόνομη είσοδο και επικοινωνεί με τα υπόλοιπα νεώρια μόνο με μία τοξωτή δίοδο στον νότο και μικρότερο άνοιγμα στην βορεινή απόληξή του. Σε αυτό μπορούν να αναπτυχθούν κατασκευές που δεν θα επηρεάζουν την ενιαία θεώρηση των χώρων με τα τοξωτά ανοίγματα επικοινωνίας, με καθίσματα υπό κλίση επί ελαφράς κατασκευής, ώστε να εξασφαλιστούν καλές συνθήκες θέασης και ακρόασης, και με ανεξάρτητη είσοδο από το Ν6. Το 6ο νεώριο, επομένως, μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος εισόδου προς το 7ο νεώριο (foyer) αλλά και να στεγάσει βοηθητικές λειτουργίες (αναψυκτήριο, χώροι υγιεινής, αποθήκη, γραφεία) και επίσης μία μικρή μόνιμη έκθεση με θέμα τη ναυπηγική τέχνη και την ιστορία του κτηρίου.
Το 5ο νεώριο μπορεί να λειτουργήσει ως κύρια είσοδος του συγκροτήματος και ταυτόχρονα ως στεγασμένη διάβαση, ανοικτή κατά τις πρωινές και απογευματινές ώρες στους πολίτες και τους επισκέπτες, που μπορεί να λειτουργήσει παράλληλα ως χώρος στάσης-ανάπαυσης και ως χώρος περιστασιακών συγκεντρώσεων και εκδηλώσεων. Ανοικτό προς τον βορρά όπως ήταν αρχικώς όλα τα Νεώρια, με δυνατότητα να κλείνει με υαλοστάσιο σε σημαντική υποχώρηση ως προς το βόρειο μέτωπο, θα αποτελέσει τον χώρο όπου ο επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί την άμεση σχέση των νεωρίων με τη θάλασσα και να βιώσει τις συνθήκες που επικρατούσαν όταν το συγκρότημα λειτουργούσε ως ημιυπαίθριος χώρος ναυπηγείου. Παράλληλα, από τον χώρο αυτόν, ο οποίος επικοινωνεί με τοξωτές διόδους με το 4ο και με το 6ο νεώριο, είναι δυνατόν κανείς να αντιληφθεί την άμεση επικοινωνία που υπήρχε μεταξύ των νεωρίων. Γι’ αυτόν τον λόγο, επιβάλλεται οι τοξωτές δίοδοι να διατηρήσουν τη διαφάνειά τους και τα νέα, αναγκαία κουφώματα να μην αναιρούν τη διαφάνεια αυτή.
Με τον τρόπο που αναλύθηκε, το 5ο και 6ο νεώριο μπορούν να είναι ανοικτά σε καθημερινή βάση ως χώροι επίσκεψης, ενημέρωσης και περιστασιακών εκδηλώσεων αλλά και ως χώροι διέλευσης, στάσης, ανάπαυσης. Τα υπόλοιπα νεώρια μπορούν να λειτουργούν μόνον όταν φιλοξενούν εκδηλώσεις, όλα ταυτοχρόνως ή κατά ενότητες, ακόμα και μεμονωμένα. Η ύπαρξη ανεξάρτητων εισόδων από τον βορρά, τον νότο και τη δύση καθώς και η πρόβλεψη για την ύπαρξη χώρων υγιεινής στο 1ο και το 6ο νεώριο, όπως και η δυνατότητα αποκλεισμού των τοξωτών διόδων μεταξύ των νεωρίων επιτρέπει μεγάλη ευελιξία στον τρόπο λειτουργίας του χώρου. Ιδίως το πρώτο νεώριο, με ανεξάρτητη είσοδο, περιορισμένη οπτική επικοινωνία με τα υπόλοιπα και άμεση σχέση με το κέντρο της παλιάς πόλης καθώς και το Θέατρο Μίκης Θεοδωράκης, μπορεί να λειτουργήσει εντελώς ανεξάρτητα για μικρότερες εκθέσεις και εκδηλώσεις.

ΤΙ ΘΕΛΟΥΝ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ;

Στα πλαίσια της προμελέτης πραγματοποιήθηκε έρευνα στην οποία συμμετείχαν 778 πολίτες των Χανίων που συμπλήρωσαν τα σχετικά ερωτηματολόγια.

• Σε ποσοστό 51,2% των συμμετοχών πρόκειται για κατοίκους της πόλης, από το οποίο το πολύ μικρό ποσοστό περίπου 5% προέρχεται από κατοίκους της παλιάς πόλης. Οι συμμετοχές από χώρους εκτός Δήμου Χανίων περιορίζονται στο 10,4%.

• Στο ερωτηματολόγιο απάντησαν κατά 26,3% πολύ νέοι άνθρωποι και κατά 23,3% ηλικιωμένοι. Σε διπλάσιο σχεδόν ποσοστό η μέση ηλικία των 30 έως 45.

• Οι συμμετέχοντες είναι σε ποσοστό 87% απόφοιτοι πανεπιστημίων, με μετα- πτυχιακό ή και με τίτλο διδάκτορος. Σε αυτό βέβαια βοηθάει η εντρύφηση στην εργασία μέσω υπολογιστή.

• Μεγάλο ποσοστό Χανιωτών θεωρούν ως σημαντικότερο μνημείο τον φάρο, δευτερευόντως το Γιαλί Τζαμί, ενώ τα νεώρια κατακτούν την τρίτη θέση. Αντιλαμβανόμαστε ότι στον κοινό νου εμπλέκεται η έννοια του μνημείου εκείνη του τοπόσημου, όπως επίσης γίνεται οικείο και επανέρχεται στο νου το μνημείο που είναι επισκέψιμο.

• Σε ποσοστό 96,3% οι συμμετέχοντες θεωρούν πολύ σημαντική για την πόλη τη σχεδιαζόμενη επανάχρηση των νεωρίων.

• Το 68,5 % των συμμετοχών δηλώνει ότι η νέα λειτουργία οφείλει να δημιουργήσει ένα ζωντανό κύτταρο στην πόλη, ενώ το 13 % και το 15,2 % προτιμούν να μεταβληθεί σε τουριστικό αξιοθέατο ή σε νέα δομή υπερτοπικής σημασίας.