■ Σχεδιάζουν και περιγράφουν αναλυτικά τη λειτουργία ενός Μουσείου αφιερωμένου στην ιστορική μάχη
Την ιστορία στη… θέση της βάζουν δύο απόφοιτες της Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης, η Ευθυμία και η Μαρία Τερζάκη. Με τη διπλωματική τους εργασία “Ηρώων τόπος, Μουσείο για τη Μάχη της Κρήτης στο Μάλεμε Χανίων” οραματίζονται, σχεδιάζουν και περιγράφουν με κάθε λεπτομέρεια τη λειτουργία ενός Μουσείου αφιερωμένου στην ιστορική μάχη.
Η πολύ ενδιαφέρουσα αυτή διπλωματική εργασία παρουσιάστηκε στο Εργαστήριο Τεκμηρίωσης και Αποκατάστασης Ιστορικών Κτηρίων και Συνόλων και είχαμε την ευκαιρία να ξεναγηθούμε από τις δύο απόφοιτες -δίδυμες αδελφές Ευθυμία και Μαρία Τερζάκη– στην πρόταση του που δεν είναι καθόλου ουτοπική αλλά μπορεί να αποτελέσει το “πρόπλασμα” ώστε να γίνει στο μέλλον ακόμα και μελέτη εφαρμογής.
«Πριν καιρό έκανα μια εργασία για τους τόπους μαρτυρίου στα Χανιά και διαπίστωσα πως δεν υπάρχει ένας χώρος προσβάσιμος όπου να παρουσιάζονται όλα τα γεγονότα της εποχής» είναι τα λόγια της Μαρίας που έκρινε πως η κατάλληλη περιοχή ήταν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, ο χώρος όπου είχε τη μεγαλύτερη σημασία στην έκβαση της Μάχης.
«Μελετήσαμε την περιοχή και διαπιστώσαμε πως παρά την ιστορική αξία της δεν έχει αναδειχθεί, ούτε επίσης ο εκθεσιακός χώρος που εγκαινιάσθηκε το 2022 -και η πρόσβαση σε αυτόν δεν είναι πολύ εύκολη- δεν επαρκεί για να καλύψει όλα τα ιστορικά γεγονότα» αναφέρει η Μαρία.
Η όλη εργασία ξεκινάει από τον περιβάλλοντα χώρο του αεροδρομίου. Παρότι η παράκτια ζώνη είναι χαρακτηρισμένη στο δίκτυο Natura 2000 και το ίδιο και η παραποτάμια ζώνη του Ταυρωνίτη αυτό δεν αναδεικνύεται πουθενά.
Τα κορίτσια εργάστηκαν πάνω σε τρεις κατευθύνσεις:
• Σχεδιασμός μουσείου για τη Μάχη της Κρήτης, με σκοπό την ανάδειξη της ιστορικότητας του χώρου, την διατήρηση της μνήμης των γεγονότων, αλλά και την υποστήριξη των επετειακών εορταστικών εκδηλώσεων κάθε Μάιο.
• Δημιουργία τριών περιπατητικών διαδρομών με στόχο την ανάδειξη του φυσικού τοπίου και της ιστορικότητας του χώρου. Επιπλέον θα αποτελέσουν και μέσο σύνδεσης των οικισμών Μάλεμε και Ταυρωνίτη. Στις διαδρομές περιλαμβάνεται ένα μονοπάτι στο φυσικό τοπίο με τρία σημεία στάσης και παρατήρησης, μια ιστορική διαδρομή, που διασχίζει τον ιστορικό αεροδιάδρομο και κατά τη διάρκεια της οποίας οι περιπατητές θα έχουν την δυνατότητα άντλησης πληροφοριών .
• Διαδρομή με κατεύθυνση προς το μουσείο και την υπαίθρια έκθεση ιστορικών αεροσκαφών που διατηρείται και επεκτείνεται.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ
Τα κορίτσια με οδηγό τα σχέδια τους και τη μακέτα τους μας αναλύουν το σχεδιασμό τους. Μπαίνοντας στο χώρο του αεροδρομίου από τη σημερινή είσοδο τοποθετούν ένα υπόγειο χώρο στάθμευσης. Ακολουθεί η πλατεία για την υποστήριξη των εορταστικών εκδηλώσεων στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το μνημείο και κάθε χρόνο πραγματοποιούνται οι εκδηλώσεις, ενώ ανατολικότερα βρίσκεται η είσοδο του Μουσείου.
Εκεί οι αρχιτέκτονες τοποθετούν το έργο του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου, το οποίο είχε σχεδιαστεί το 1991 σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Τομπάζη, για το μνημειακό συγκρότημα της Μάχης της Κρήτης στο Γαλατά Χανίων αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Το έργο ονομάζεται “Μεταλλικά νεφελώματα” και όπως μας επισημαίνει η Ευθυμία «αποτελείται από κατακόρυφες μεταλλικές λάμες με κλίση προς το βορά που παραπέμπουν στην από αέρος απόβαση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Πάνω στις μεταλλικές λάμες κάποια ακανόνιστα μεταλλικά στοιχεία συμβολίζουν με αφαιρετικό τρόπο τους αλεξιπτωτιστές, ενώ αντίθετα στη φορά της κάθε λάμας τοποθετούνται μεταλλικές ράβδοι μικρότερης διατομής που παραπέμπουν στην αντίσταση των Ελλήνων και των Συμμάχων».
Μπαίνοντας στο χώρο του Μουσείου ο επισκέπτης ακολουθεί ένα καθοδικό διάδρομο, με κατεύθυνση δύση – ανατολή που ξεκινάει από την επιφάνεια του εδάφους, συνεχίζεται υπόσκαφα και καταλήγει και πάλι στην επιφάνεια όπου τοποθετείται το κενοτάφιο
«Η διαδοχή φως, σκοτάδι, φως συμβολίζει το σκοτάδι που σπείρει ο πόλεμος αλλά και το επερχόμενο φως που φέρνει η απελευθέρωση. Πυρήνας της σύνθεσης αποτελεί μια ανοικτή κωνική δομή που ανοίγεται προς τον ουρανό και γύρω της τοποθετούνται οι εκθεσιακοί χώροι. Ο κύκλος στην κάτοψη συμβολίζει τη ροή του χρόνου γύρω από την οποία εξελίσσονται τα γεγονότα του πολέμου με το κλείσιμο του κύκλου επέρχεται η λύτρωση που συμβολίζεται με το φως από την κωνική δομή. Όλο αυτό βοηθάει στην αίσθηση της λύτρωσης και προσδίδει δραματικότητα στο μουσείο» τονίζει η Μαρία.
ΟΙ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΙ ΧΩΡΟΙ
Οι εκθεσιακοί χώροι έκτασης 400 τ.μ. περίπου οργανώνονται σε 4 ενότητες.
• Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται η άνοδος των ναζί και των SS και εισάγεται ο επισκέπτης στο κλίμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
• Η δεύτερη ενότητα έχει δύο υποενότητες όπου παρουσιάζονται τα γεγονότα της Μάχης της Κρήτης (Επιχείριση Ερμής) και η αντίσταση από Κρητικούς και Συμμάχους.
• Η τρίτη ενότητα έχει πάλι δύο υποενότητες για τις βιαιοπραγίες των κατακτητών και την αντίσταση στην κατοχή.
• Η τέταρτη ενότητα στον διάδρομο που οδηγεί στο κενοτάφιο είναι αφιερωμένη στην απελευθέρωση.
Στον υπόσκαφο χώρο έχουν διαμορφωθεί βιβλιοθήκη, εργαστήρι συντήρησης και άλλοι βοηθητικοί χώροι, ενώ στο ανατολικό τμήμα ο διάδρομος οδηγεί στο κενοτάφιο έναν ιδιαίτερο χώρο. Ρωτάμε τα κορίτσια από που προήλθε η έμπνευση ; «Ενώ υπάρχει Βρετανικό και το Γερμανικό νεκροταφείο δεν υπάρχει κάποιος συλλογικός χώρος για τους Κρήτες και τους Έλληνες πεσόντες . Θεωρήσαμε σωστό να δημιουργήσουμε ένας χώρος μνήμης. Το κενοτάφειο είναι ένας κενός χώρος σκέψης και περισυλλογής , στον οποίο καταλήγει ο επισκέπτης μετά την περιήγησή του στους εκθεσιακούς χώρους. Περιμετρικά στα τοιχία του κενοταφίου αναγράφονται τα ονόματα , ενώ στο δάπεδο περιφερειακά δημιουργείται αυλάκι στο οποίο ρέει νερό και συμβολίζει τη ροή και τη συνέχεια του χρόνου» απαντάει η Μαρία.
Ξεχωριστό συμβολισμό έχει η “πέργκολα” που καλύπτει τον εκθεσιακό χώρο. Κατασκευασμένη με ύφασμα συμβολίζει το αλεξίπτωτο με τη σκιά του να καλύπτει το χώρο όπως τα αλεξίπτωτα των Γερμανών τον Μάιο του 1941.
Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
Η διπλωματική εργασία έγινε κάτω από την επίβλεψη του καθηγητή Αρχιτεκτονικής κ. Νίκου Σκουτέλη. Σε ό,τι αφορά το καθαρά αρχιτεκτονικό μέρος παρατηρεί πως «η αρχιτεκτονική πρόταση των κοριτσιών χαρακτηρίζεται από την κεντρικότητα, την καθαρότητα του χώρου από τη μια πλευρά αλλά και την πολυπλοκότητα στην προσέγγιση του με τους διαδρόμους που παρουσιάζουν την άνοδο του Γ΄ Ράιχ και την επίσκεψη στο κενοτάφιο που αναγράφονται τα ονόματα των πεσόντων των πρώτων ημερών».
Στο συμβολικό μέρος ο καθηγητής υπογραμμίζει πως «μας ενδιαφέρει να δουλέψουμε με υλικό από την ιστορία της Κρήτης και η εργασία αυτή είναι η πρώτη μάλλον που παρουσιάζει η σχολή μας και αφορά την ανάδειξη μέσα από μια κτηριακή δομή της σημασίας της Μάχης της Κρήτης και της αντίστασης των πρώτων ημερών, ειδικά την αυθόρμητη αντίσταση από τους ντόπιους. Όλο αυτό που έζησε εκείνη η γενιά σε αυτά τα 10 χρόνια -αν προσθέσουμε και τον εμφύλιο – στο μυαλό των σύγχρονων είναι ένα “κουβάρι”που δύσκολα ξετυλίγει με σταθμούς και ανατροπές. Ένα μουσείο με εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τα γεγονότα εκείνα και ενίσχυση της αυτογνωσίας γύρω από το τι είναι ο φασισμός είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει στην Κρήτη. Πιθανόν να μας βοηθήσει στο σήμερα έτσι ώστε όπως οι πρόγονοι μας άμεσα εντόπισαν ποιο είναι το κακό την εποχή εκείνη, το ίδιο να κάνουμε και εμείς σήμερα».
