Ορέστης Λάσκος (1907-1992)

1 από 5

Ένας μεγάλος σκηνοθέτης -ποιητής από την Ελευσίνα

Πράξεις Ποιητών και πλησιάζει το 2021, χρονιά για την οποία ορίστηκε ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης η Ελευσίνα. Η γράφουσα συνδέεται με την πόλη με άρρηκτους δεσμούς, αφού είναι η γενέτειρά της. Η Ελευσίνα παρουσιάζει ξεχωριστό πολιτιστικό ενδιαφέρον. Η βιομηχανική επιβολή δεν μπόρεσε να εκτοπίσει την ιστορία της. Ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει ο πυρήνας της σύγχρονης εικόνας της και το αστικό της τοπίο με τα νεοκλασικά του, αλλά και τον συνοικισμό των Μικρασιατών αναπαράγει ευαίσθητες μνήμες ανθρώπων και περιστάσεων. Συγχρόνως το εμπορικό λιμάνι και το στρατιωτικό αεροδρόμιο είναι σημεία ξεχωριστής αναφοράς του βίου της. Κάποιοι διατηρούμε μνήμες και από τη διέλευση του τρένου μέσα από την πόλη. Η πόλη κρατά τα μυστικά της αιώνιας αξίας της, εκεί στο τέλος της Ιεράς Οδού…

Ο σημερινός ποιητής μας είναι Ελευσίνιος, ο αγαπητός σκηνοθέτης Ορέστης Λάσκος. Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν από τις ταινίες του -54 καταγεγραμμένες – όλες πολύ γνωστές που σημείωσαν εισπρακτική επιτυχία. Η αλήθεια όμως είναι ότι στα σαράντα χρόνια κινηματογραφικής δημιουργίας του, ο Λάσκος έχει να αντιπαραθέσει 51 χρόνια ποιητικής αφού δημοσίευε από έφηβος.

Ο Ορέστης Λάσκος επηρεασμένος από τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη υιοθετεί την ομοιοκαταληξία ανάμεσα στον πρώτο και τρίτο στίχο της στροφής αποδίδοντας έναν εσωτερικό ρυθμό πρόσφορο για τραγούδι. Ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό εντόπισε πρώτος ο Διονύσης Σαββόπουλος και μελοποίησε τις τρεις ακόλουθες στροφές που ακούστηκαν στην ταινία “Χάππυ Νταίη” του Παντελή Βούλγαρη το 1976.8
«Ήρθ’ ο καιρός, που ο Ουρανός σαν Τροβατόρε αλλοτινός,// Θλιμμένος φόρεσε ξανά τη σκοτεινή του μπέρτα,// Και παίζει ατέρμονα σολίστ μια κάποια σύνθεση του Λίστ,// Ο βιρτουόζος ο άνεμος στα βραδινά κονσέρτα!// Ήρθ’ ο καιρός, που αναρριγεί σαν μια τρελή μαρμαρυγή/ τ’ άρρωστο φως των λαμπιονιών μες στα νερά του δρόμου/ κι ακούς των δέντρων τα κλαδιά στην κατασκότεινη βραδιά,/ μια τραγωδία να παίζουνε της φρίκης και του τρόμου! …./ Κι ήρθ’ ο καιρός Νινόν που λες, που απ’ τις οδύνες τις πολλές/ Συντρίμμι μένω στη γωνιά μες στον βαρύ χειμώνα,/ Κι ώρες να’ ρθης παρακαλώ καμιά βραδιά με το καλό,/ μες την καρδιά μου μια μικρή να φέρεις μου ανεμώνα!’ (απόσπασμα από το ποίημα “ Ήρθ΄ ο καιρός” από τον κύκλο “Νινόν” που αποτελείται από επτά ποιήματα της συλλογής “Το φίλμ της ζωής” -Εκδόσεις Τα Χρονικά, Αθήνα 1934)’

Ο Λάσκος δεν αντιμετώπισε τις οικονομικές δυσκολίες της σύγχρονης ποιητικής γενιάς του. Προερχόταν από οικογένεια κτηματιών με μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Αυτό όμως δεν του αφαίρεσε την ικανότητα του να διατηρεί τα ευαίσθητα κοινωνικά αντανακλαστικά που οφείλει κάθε καλλιτέχνης για την εποχή του. Συχνάζοντας στο φιλολογικό καφέ Μπάγκειον της Ομόνοιας έζησε από κοντά τους ποιητές του Μεσοπολέμου και στο ποίημα του “Το Μπάγκειον” σκιαγραφεί τις συνθήκες και κάποιους με αδρές πινελιές, δίχως να παραλείπει με παρρησία να ξεγυμνώσει εαυτόν, με τους στίχους του. Κι ίσως στο ποίημα αυτό εξηγεί τους λόγους για τους οποίους «ήταν ένας ποιητής που κρυβόταν θεληματικά πίσω από τον θεατρίνο»9 γιατί συμμετείχε και σε πολλούς θιάσους, διηύθυνε βαριετέ κι ασχολήθηκε εντέλει με τη σκηνοθεσία:
«Κάτω απ’ τα τόξα του υπογείου με τις τεφρές σκιές των,/ και μες στην κούφια ατμόσφαιρα που μια σιγή αντηχεί,/ της Κοινωνίας οι άχρηστοι
κηφήνες, μοναχοί,/ στο περιθώριον της ζωής διαγράφουν τις τροχιές των.// Και να, εκειδά στον καναπέ ο Μαρτίνος λυπημένος/ για της Γιολάντας τον καημό χαμογελάει πικρά./ Ενώ ο Μπολέτσης σκυθρωπός, με τα όνειρα νεκρά, στο τραπεζάκι αναγερτός καπνίζει αφηρημένος.// Ο Μπέζος, ο ήρεμος κι ωχρός, κι άλλοι δυο τρεις ζωγράφοι,/ μες στο καρνέ τους μολυβιές τραβούν μηχανικώς./ Κι όμοια σαν μούμια αιγυπτιακή ο Βαγιάνος σοβαρός/ μιαν απ’ τις μύριες κριτικές περί Καβάφη γράφει.// Ο Ζώτος, ο άρρωστος ποιητής με τη θλιμμένη φάτσα,/ κάποιο τραγούδι σιγανά απαγγέλει με λυγμούς./ Ενώ ο Μαράκης δίπλα του μουντός μες στους καπνούς/χαράζει αδρά στο μούτρο του κάποια στυγνή γκριμάτσα.// Εκεί πιο πέρα ο Θοδωρής ο σαρκαστής, κι ο αστείος,/ βήχοντας φτύνει αδιάφορος μια αιμάτινη σταλιά./ Κι ο Ανθίας10 ο αιθερομανής ποιητής σε μια γωνιά,/ με μάτια κόκκινα, θολά, μονολογεί ηλιθίως.// Κι εγώ, που ως μες στα κύτταρα χωρίς να υπάρχει λόγος,/ μια πλήξη απροσδιόριστη με κυβερνάει καιρό,/ με την τρανήν αμφιβολία ενός Άμλετ στο μυαλό/ τοποθετούμαι μες σ’ αυτό το πλαίσιον… αναλόγως».

Η ποίηση του Λάσκου όσον αφορά τη μορφή της ακολουθεί το παραδοσιακό σχήμα του ομοιοκατάληκτου στίχου όπως προαναφέρθηκε. Το περιεχόμενο όμως του ποιητικού του λόγου διατρέχεται από ένα ρίγος σκεπτικισμού, μια υποδόρια ειρωνεία, κι ένα αίσθημα ματαιότητας που δεν πέρασε ποτέ στη σκηνοθετική του άποψη. Στο σημείο αυτό ας πάρουμε μια γεύση από τα “Επιτάφια Επιγράμματα Αρχαίων Εταίρων”. Δεκαέξι τετράστιχα, αφιερωμένα το καθένα σε μια εταίρα της αρχαιότητας. Επιλέγω το παρακάτω: “ΦΥΛΛΙΣ Εδώ αναπαύεται η Φυλλίς, η ωραία εταίρα η προσφιλής,/ που ως ίσκιον έσερνε αμαυρό το πλήθος το “Κενταύρειο”/ και τώρα, στον βαθουλωτό, τον πριν ασύγκριτο λωτό,/ σμήνος σκουλίκια οργιοκοπούν σ’ ένα χορό μακάβριο!…».

Από διαφορετικές οπτικές γωνίες αντιμετωπίζει τα δυο πεδία δημιουργίας του, τον κινηματογράφο και την ποίηση. Ο Λάσκος πατάει γερά με τα πόδια στη γη ,αλλά κοιτάζει και προς τον ουρανό. Ανδρώνεται μέσα σε δυο πολέμους και οπωσδήποτε τον καθόρισε ο ηρωικός θάνατος του αδελφού του Βασίλη, αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού ο οποίος ήταν αντιπλοίαρχος και ο τελευταίος κυβερνήτης του υποβρυχίου Κατσώνης που καταβυθίσθηκε στη θαλάσσια περιοχή της Σκιάθου το 1943 αφού ενεπλάκη με γερμανικό καταδιωκτικό υποβρυχίων. Η γενναία αναμέτρησή του με τους εχθρούς -μετά από δίωρη καταδίωξη εξαναγκάστηκε σε ανάδυση και εξόρμηση διά πυροβόλου. Ύστερα από σφοδρή ανταλλαγή πυρών εμβολίστηκε- τον ενέταξε στις τάξεις των ηρώων και ενέπνευσαν τον Μ. Καραγάτση να γράψει την έξοχη μυθιστοριογραφία “Βασίλης Λάσκος” (1948). Ο Ορέστης Λάσκος το 1950 συνέθεσε και αφιέρωσε στην μνήμη του αδερφού του την ποιητική συλλογή “Πλοίαρχος Λάσκος κι άλλα ποιήματα”.

Στο μυθιστόρημά του ο Καραγάτσης αναφέρει πως ο Πλοίαρχος επιπλήττει τον Ορέστη για την ενασχόλησή του με την ποίηση. Ο ίδιος όμως έλεγε πως ήταν ένα απλώς ένα εύρημα του συγγραφέα και συμπλήρωνε: «Ο αδελφός μου Βασίλης με λάτρευε όπως τον λάτρευα κι εγώ. Καμάρωνε που έγραφα ποιήματα. Κι ακόμη, όταν παράτησα την Ιατρική Σχολή, στην οποία φοίτησα δύο χρόνια, και ύστερα τη Σχολή Ευελπίδων, στην οποία είχα μπει πρώτος και σε έξι μήνες πήδησα τη μάντρα της Σχολής και έφυγα, ο Βασίλης δε με μάλωσε, αλλά με παρακίνησε ν’ ασχοληθώ με την ποίηση και την καλλιτεχνία».

Το ανήσυχο και κοσμοπολίτικο πνεύμα του Ορέστη Λάσκου αναζητά εμπειρίες και γνώση ταξιδεύοντας σε Αφρική και Ευρώπη. Ως επιμύθιο όμως της αναζήτησης προτάσσει πάντα τη σαγήνη του ανεκπλήρωτου πόθου. Στο ποίημά του “Το Παρίσι” περιγράφει ίσως και τη δική του βάσανο, την εύκολη πλήξη μιας πολυσχιδούς προσωπικότητας:
«Ξέρω έναν κύριο παράξενο πολύ/ που λόγια πάντ’ αλλόκοτα μιλεί/ για το Παρίσι/ στην συντροφιά μας όταν έρθει να καθίσει// …Και να/ που κάποια μέρα στα στερνά/ το κατορθώνει./ Κι ένα πρωί μέσα στου τρένου ένα βαγόνι/ για το Παρίσι μεθυσμένος ξεκινά/ φριχτή μια σκέψη εισόρμησε στην κάμαρα του νου:// Κι ύστερα; Κι ύστερα τι θα γινόταν,/ πως θα μπορούσε πια να ζήσει/ με δίχως τη λαχτάρα αυτή για το Παρίσι;/ Γιατί ένιωθε τώρα καλά πως όταν/ σε λίγο στο Παρίσι θα βρισκόταν/ μέσα σ’ελάχιστο διάστημ’ ασφαλώς, θα το βαριόταν./ Και τότε; /Και τότε/ πήρε μια τεράστια απόφαση/ που ως τώρα δεν ευρέθηκε να του τη συγχωρήσει/ κανείς/ Αντί να προχωρήσει στο Παρίσι/ κατέβηκε σ’ ένα προάστιο/ στο Σαιν Ντενίς./ Και το πρωί απ’ την ίδια οδό/ ξανάρθε εδώ.// Και τώρα, σαν και τότε προτού φύγει πάλι/ με μια λαχτάρα σαν και πριν μεγάλη,/ μιλάει και λέει παντού, πως έχει ορίσει/ μοναδικό/ μες στη ζωή του ιδανικό/ να πάει στο Παρίσι».

Πράξεις Ποιητών και ο Λάσκος εκφράζει την ποιητική του διάσταση και στο κινηματογραφικό έργο του. Η βωβή ταινία του “Δάφνις και Χλόη” (1931) εμπνευσμένη από το ομότιτλο ειδύλλιο του Λόγγου, αποτελεί σταθμό στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου. Ονειρικά πλάνα πλαισιώνουν την πρώτη γυμνή σκηνή που ετόλμησε σκηνοθέτης στην Ευρώπη. Επίσης χρησιμοποίησε τα κοστούμια που είχαν φορεθεί στις Δελφικές γιορτές που είχε οργανώσει ο Άγγελος Σικελιανός. Η ταινία “Γκόλφω” (1955) αλλά και η ταινία “Αστέρω” (1929) δεν είναι μακράν του ποιητικού κώδικα, όμως εδώ ο Λάσκος αντλεί από τη λαΐκή παράδοση και τον απόηχο του δεκαπεντασύλλαβου. Συχνά έγραφε τα σενάρια, πολλές φορές συμμετείχε ως ηθοποιός, άλλοτε ακουγόταν η φωνή του ως αφηγητής και έμειναν αλησμόνητες οι όλο πάθος απαγγελίες του. Πολλές από τις ταινίες του μας ψυχαγωγούν ακόμα γεφυρώνοντας την απόσταση του χρόνου. Σε πάρα πολλές παίζει και η σύζυγός του, η ηθοποιός Μπεάτα Ασημακοπούλου.

Ο ποιητής – σκηνοθέτης Ορέστης Λάσκος απεβίωσε το 1992 και ετάφη στην Ελευσίνα που τόσο πολύ ετίμησε με την καλλιτεχνική προσφορά του.

Ο Ορέστης Λάσκος ανήκει στη γενιά που δεν φοβήθηκε τη ζωή ακόμα και με τη φρίκη των δυο πολέμων που γνώρισε. Δραστήριος, πνευματώδης και πολυτάλαντος ισορρόπησε την τέχνη με τον πρακτικό βίο και με τις ταινίες του έδωσε δουλειά σε πάμπολλους καλλιτέχνες της εποχής του.

Οι Πράξεις Ποιητών θέλοντας να καταδείξουν την απαιτητική αίσθηση της εκρηκτικής δημιουργικής του ορμής επιλέγουν να κλείσουν με μια στροφή από το ποίημά του “Το καλοκαίρι”, όπου με τρόπο τολμηρό επισημαίνει με ένταση τη βαθιά του επιθυμία για τη ζωή και την αθανασία:
«Κι’ είναι οι στιγμές, όπου κι εγώ κάτω απ’ της λαύρας το ζυγό
και μεσ’ στους πύρινους καπνούς της Αιτνικής σαρκός μου
νοιώθω να βράζη κοχλαστά το σπέρμα εντός μου, ως να ζητά
να πλημμυρίση αγέρωχα τη μήτρα όλου του κόσμου..

Σημειώσεις
φωτ. 1. Ο ποιητής Ορέστης Λάσκος
φωτ. 2 και 3: από την ταινία “Δάφνις και Χλόη”
φωτ. 4: με τους ηθοποιούς της ταινίας “Γκόλφω”
φωτ. 5.6.7. εξώφυλλα ποιητικών συλλογών
8: αναζητήστε το στο youtube
9: σχόλιο του Αιμ. Χουρμούζιου
10: Τεύκρος Ανθίας: Κύπριος ποιητής/προτεινόμενο: ΟΡΕΣΤΗΣ ΛΑΣΚΟΣ, μια παρουσίαση από τον Βαγγέλη Κάσσο –Εκδόσεις Γαβριηλίδης

Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή δημιουργών, λιγότερο γνωστών στην ευρύτερη κοινή γνώμη.