Ο Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) αποτελεί έναν αυξανόμενο πρόβλημα δημόσιο υγείας που συνδέεται στενά με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η υπερβολική κατανάλωση ζάχαρης, επεξεργασμένων τροφίμων, η έλλειψη φυσικής άσκησης και η παχυσαρκία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου.
Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα Σακχαρώδη διαβήτη, που ήταν στις 14 Νοεμβρίου, αλλά και την περίοδο της νηστείας που ξεκίνησε στις 15 Νοεμβρίου και η Εκκλησία μας την αποκαλεί μικρή Σαρακοστή, σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανασκόπηση των τελευταίων επιστημονικών δεδομένων που αφορούν την επίδραση της Χριστιανικής Ορθόδοξης νηστείας (ΧΟΝ) στο μεταβολικό προφίλ των διαβητικών ασθενών.
Ερευνητικά δεδομένα του Τμήματος Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης έδειξαν ότι όσοι ακολουθούν τη Χριστιανική Ορθόδοξη Νηστεία παρουσιάζουν αξιοσημείωτη μείωση των επιπέδων χοληστερόλης. Η ορθόδοξη νηστεία λειτουργεί ιδιαίτερα ευεργετικά στη μείωση της «κακής» (LDL) χοληστερόλης και στην αύξηση της «καλής» (HDL). Αυτή η θετική επίδραση αποδίδεται στην κατανάλωση τροφών κατά τη διάρκεια της νηστείας, όπως οι ξηροί καρποί, το ταχίνι τα χόρτα, τα λαχανικά, η βρώμη και τα φρούτα. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι τα θαλασσινά, περιέχουν διαιτητική χοληστερόλη, όπως έχει αποδειχθεί δεν φαίνεται να αυξάνουν τα επίπεδά της στο αίμα.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, μελέτες του Τμήματος Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού της Α’ Παθολογικής Κλινικής του ΑΠΘ έδειξαν ότι όσοι ακολουθούν τις διατροφικά πρότυπα που προβάλει η Ορθόδοξη νηστείας, τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα «καλών» αδιποκινών, όπως της αδιπονεκτίνης. Τα μειωμένα επίπεδα αδιπονεκτίνης θεωρείται ότι διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, της παχυσαρκίας και των καρδιαγγειακών παθήσεων. Παράλληλα κατά τις περιόδους νηστείας σημειώθηκε μείωση της ολικής και LDL (κακής) χοληστερόλης κατά 17.8% και 15.9%, αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί πως οι διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι μετά την ολοκλήρωση της περιόδου νηστείας, τα επίπεδα των λιπιδίων του ορού επανέρχονται στα προηγούμενα επίπεδα.
Αναφορικά με το σωματικό βάρος φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της ορθόδοξης νηστείας υπάρχει μία μείωση κατά περίπου 2%, ενώ άλλες μελέτες είναι ενδεικτικές μείωσης του Δείκτη Μάζας Σώματος κατά 0.4 kg/m2.
Η περίοδος της Ορθόδοξης νηστείας προϋποθέτει ένα διαιτολόγιο χαμηλό σε κορεσμένα και trans λιπαρά οξέα και πλούσιο σε μονοακόρεστα (ελιές και λάδι ελιάς) αλλά και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (θαλασσινά, ξηροί καρποί, σουσάμι και ταχίνι), αντιοξειδωτικά συστατικά και βιταμίνες.
Ταυτόχρονα, αποτελεί μία διατροφή πλούσια σε αμυλούχα τρόφιμα. Για το λόγο αυτό, τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να προσέχουν το μέγεθος της μερίδας στα λαδερά φαγητά (φασολάκια, μπάμιες, μπριάμ, αγκινάρες, μελιτζάνες, τα γεμιστά με ρύζι) διότι αποτελούν πλούσιες πηγές υδατανθράκων. Τα γεύματα αυτά πρέπει να καταναλώνονται χωρίς ψωμί ή με μικρή ποσότητα ψωμιού ή φρυγανιές.
Προσοχή απαιτείται σε τρόφιμα που είναι πλούσια σε πουρίνες οι οποίες αυξάνουν τα επίπεδα του ουρικού οξέος. Επομένως, τα άτομα με υπερουριχαιμία πρέπει να αποφεύγουν θαλασσινά και οστρακοειδή (μύδια, χτένια, καβούρια, στρείδια).
Συμπερασματικά, όλο και περισσότερες μελέτες τα τελευταία χρόνια υποστηρίζουν τις ευεργετικές επιπτώσεις της ορθόδοξης νηστείας στην υγεία και στο μεταβολικό προφιλ των διαβητικών ασθενών. Με τους κατάλληλους συνδυασμούς τροφίμων, την αποφυγή υπερβολικής πρόσληψης αμύλου, την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και την προσαρμογή της θεραπείας, τα άτομα με διαβήτη μπορούν να ενσωματώσουν στις διατροφικές τους συνήθειες την Ορθόδοξη νηστεία, καθιστώντας την έναν διατροφικό σύμμαχο στη διαχείριση του Σακχαρώδη Διαβήτη και επιτυγχάνοντας ακόμα και μία πιο αποτελεσματική γλυκαιμική ρύθμιση.
Όπως έλεγε συχνά και ο παππούς της Κρήτης, ο Μακαριστός Μητροπολίτης Κισάμου & Σελίνου Ειρηναίος, η περίοδος της νηστείας είναι ένα πνευματικό αγώνισμα, το οποίο το οποίο περιλαμβάνει τρεις ζωτικές διαστάσεις : την
ενίσχυση της σωματικής ευεξίας, την καλλιέργεια της πνευματικής ανάπτυξης και την ενίσχυση της κοινωνικής συνείδησης και ευσπλαχνίας:
(…) Η νηστεία είναι περισσότερο γνωστή στους ανθρώπους, σε σχέση με τα φαγητά, με ετούτο, με εκείνο… απέχουμε από το κρέας και από διάφορα άλλα πράγματα, με τα οποία η Εκκλησία προσπαθεί να δώσει υγιεινούς κανόνες στη ζωή των ανθρώπων. Μια δίαιτα υγιεινή (…). Ο ένας σκοπός της νηστείας είναι αυτός της υγείας, ο άλλος είναι, ας το πω, ψυχολογικός. Να περιορίζει ο άνθρωπος τον εαυτό του, να μπορεί να επιβάλλεται στον εαυτό του, να ορίζει κανείς τον εαυτό του (…). Ο άλλος λόγος της νηστείας είναι κοινωνικός. Η εκκλησία λέγει: Κόψτε κάτι, περιορίστε κάτι από τον εαυτό σας, για να δώσετε και στους άλλους ανθρώπους. Περιορίστε λίγο τον εαυτό σας, όχι τα απαραίτητα, αλλά την υπερβολή, την κατάχρηση (…).
Αυτό με λίγα λόγια, χριστιανοί μου, είναι η νηστεία, να μπορέσουμε να επιβάλλουμε στον εαυτό μας να περικόψουμε τα περιττά πράγματα και να μπορούμε να ορίζουμε τον εαυτό μας, να τον κυβερνούμε.
*Ο Δημήτρης Ανυφαντάκης είναι διευθυντής του Κέντρου Υγείας Κισσάμου
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
1. Karras SN, Koufakis T, Adamidou L, Dimakopoulos G, Karalazou P, Thisiadou K, Makedou K, Zebekakis P, Kotsa K. Implementation of Christian Orthodox fasting improves plasma adiponectin concentrations compared with time-restricted eating in overweight premenopausal women. Int J Food Sci Nutr. 2022 Mar;73(2):210-220. 2. Koufakis T, Karras SN, Zebekakis P, Kotsa K. 2018. Orthodox religious fasting as a medical nutrition therapy for dyslipidemia: where do we stand and how far can we go? Eur J Clin Nutr. 72(4):474–479. 3. Koufakis T, Karras SΝ, Antonopoulou V, Angeloudi E, Zebekakis P, Kotsa K. Effects of Orthodox religious fasting on human health: a systematic review. Eur J Nutr. 2017 Dec;56(8):2439-2455. 4. Sarri K.O., Tzanakis N.E., Linardakis M.K., Mamalakis G.D., Kafatos A.G. Effects of Greek orthodox christian church fasting on serum lipids and obesity. BMC Public Health 2003, 3:16.
5. Βακάκης, Α.(Επιμ.), (2019). Ρήματα Ζωής. Κίσαμος: Ιερά Μητρόπολη Κισάμου & Σελίνου.
6. Παναγιώτου, Δ., & Παπαδόπουλος, Ν. (2021). Τα Οφέλη της Ορθοδόξης Νηστείας στον Έλεγχο του Σακχαρώδους Διαβήτη. Ιατρική Επιθεώρηση, 13(2), 91-99.
7. Σταματίου, Κ., & Κυριακίδης, Α. (2022). Ορθόδοξη Νηστεία και Σακχαρώδης Διαβήτης: Επιστημονικά Ευρήματα. Διατροφή & Υγεία, 45(1), 33-40.
