Α’ ΜΕΡΟΣ
“Αν µπορούσες να ακουστείς
θα σου έδινα την ψυχή µου
να την πας ως την άκρη του κόσµου.
να την κάνεις περιπατητικό αστέρι ή ξύλα
αναµµένα για τα Χριστούγεννα – στο τζάκι του Νέγρου
ή του Έλληνα χωρικού. Να την κάνεις ανθισµένη µηλιά
στα παράθυρα των φυλακισµένων. Εγώ
µπορεί να µην υπάρχω ως αύριο.
Αν µπορούσες να ακουστείς
θα σου έδινα την ψυχή µου
να την κάνεις τις νύχτες
ορατές νότες, έγχρωµες,
στον αέρα του κόσµου.
Να την κάνεις αγάπη….★”
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
“ΤΟ ΠΑΙ∆Ι ΜΕ ΤΗ ΣΑΛΠΙΓΓΑ” (1969)i
O πολιτισµός αποτελεί αναπτυξιακό µοχλό και κινητήρια δύναµη η οποία µπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά για την ενδυνάµωση της ατοµικής και κοινωνικής ευθύνης. Συγκεκριµένα ο πολιτισµός λειτουργεί συνεκτικά, δυναµικά και εξελικτικά, όταν εστιάζει σε µια γνώση προσωποκεντρική που καλλιεργεί άποψη, συµπεριφορά, στάσεις και επενδύει στην ανάγκη για βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου. Οι ποιότητες στη ζωή των πολιτών αντανακλώνται στην ψυχική τους ανθεκτικότητα µε την ευρύτερη πλέον δυναµική της σηµασία, η οποία προσεγγίζει ολιστικά τον άνθρωπο και ενέχει τη θετική προσαρµογή στο πλαίσιο ποικίλων δυσκολιών και απαιτήσεων στη ζωή του.
H Ειρήνη µε τα φωτεινά πράσινα µάτια και τα µαύρα µαλλιά εµφανίστηκε από το πουθενά στο υγρό οµιχλώδες τοπίο της παραλιακής ζώνης της Πάτρας καθώς είχα πλησιάσει να θαυµάσω το ξέµπαρκο ξύλινο καΐκι σε περίοπτο σηµείο. Θέµα απίστευτα καλλιτεχνικό που έκανε το φυσικό τοπίο να µοιάζει απόκοσµο…
Είχα µόλις προσπεράσει ένα σηµείο του ταρσανά, όπου κάτω από ένα παρατηµένο πλεούµενο µέσα σε θάµνους υπήρχε το ξύλινο κουφάρι του καµουφλαρισµένο από τη βλάστηση το οποίο είχε πάρει το ρόλο µιας αυτοσχέδιας καλύβας …Στο εσωτερικό της υπήρχαν σκουπίδια και παλιές κουβέρτες, αλλά και ενδείξεις ανθρώπινης διαβίωσης… Συνέχισα να περπατώ προσπαθώντας να προσεγγίσω το ζωγραφισµένο ξύλινο καΐκι στην ακτή που είχα εντοπίσει από την προηγούµενη µέρα.
[…]
-Θέλετε να βγάλετε φωτογραφία ?Να σας κρατήσω το κινητό;
-Πού βρέθηκες κοριτσάκι εδώ στην ερηµιά;
-Εδώ κοιµάµαι…
-Να σε βγάλω εγώ φωτογραφία;
-Όχι δεν βγάζω ποτέ φωτογραφίες. Ούτε η µαµά µου µε βγάζει ποτέ… Έχω 5 αδέλφια. Με λένε Ειρήνη και η µαµά µου θα γεννήσει τον άλλο µήνα το έκτο µωρό για να µπορέσουµε να αγοράσουµε σπίτι…
-Πηγαίνεις σχολείο;
– Ναι, φυσικά. ∆ευτέρα πάω….
-Ποιος ζωγράφισε αυτό το µικρό καράβι;
-Ο θείος µου. Ξέρει πολλά γράµµατα εκείνος!!
-Εσύ ξέρεις να διαβάζεις; Ναι, µαθαίνω. Μα από που είστε;
-Είµαι από την Κρήτη.
-Α, την ξέρω την Κρήτη. Εκεί µένει ο θείος µου!
-Σε ποια πόλη µένει ο θείος σου ακριβώς, Ειρήνη;
-Αν ρωτήσετε κυρία πού µένουν οι γύφτοι στην Κρήτη, θα καταλάβετε σε ποια περιοχή ζει.
-Εδώ παίζεις κάθε µέρα;
-∆εν είναι πολύ ωραία; Θάλασσα, το καράβι του πειρατή, το µικρό µας ποδηλατάκι και τόσα άλλα που µπορείς να…. κρυφτείς….
-Γιατί να κρυφτείς;
-Ε, δεν µας θέλουν οι άλλοι, γιατί είµαστε γύφτοι.
-Και τι σηµαίνει “γύφτος”; Εγώ ξέρω την φυλή των Ροµά, τους τσιγγάνους, που τραγουδούν ωραία ,που χορεύουν, που αγαπάνε την ελευθερία, που τους αρέσει να ταξιδεύουν…
Είσαι τσιγγάνα;
Εκείνη τη στιγµή µια φωνή ακούστηκε να την καλεί µε το όνοµα της από µακριά από την ξύλινη καλύβα – σκαρί χωρίς όµως να φαίνεται. “Ειρήνη έλα γρήγορα εδώ!!!Πού εξαφανίστηκες;”
Η Ειρήνη φοβισµένη δεν µου απάντησε και έφυγε τρέχοντας…
Η συνοµιλία µας διακόπηκε απότοµα, αλλά είχα κάνει αρκετές λήψεις µε το κινητό στο ζωγραφισµένο καράβι και την Ειρήνη να παρακολουθεί µε ενδιαφέρον. Συνεχίζοντας το περπάτηµα αποφάσισα να φωτογραφίσω ακόµη µια φορά το πλεούµενο µε τον πειρατή, µέσα από την κυκλική οπή του ψηφιδωτού µε το χαρούµενο θέµα που όπως και τα άλλα ήταν εµπνευσµένο από τη φύση και εµφανίστηκε µπροστά µου λίγο πιο πέρα. Μια άλλη οπτική γωνία αυτός ο µικρός κύκλος στην στηµένη κατακόρυφα επιφάνεια του ψηφιδωτού που όµως στερούσε ασφυκτικά από το βλέµµα µου, την “ευρυγώνια ελεύθερη θέαση” …. Σαν παρωπίδα λειτούργησε…αλλά µάλλον ο δηµιουργός του ψηφιδωτού σκέφτηκε να κάνει διαδραστικό το ψηφιδωτό του προκαλώντας τους περαστικούς να βάλουν στον κύκλο το πρόσωπο τους και να πάρουν µαζί τους στην αναµνηστική λήψη και την εικαστική αναπαράσταση του ψηφιδωτού. Εγώ το επιχείρησα αντίθετα… κολληµένη στο ζωγραφισµένο καράβι.
Λίγα βήµατα πιο πέρα καθώς η βροχή δυνάµωνε απειλητικά, ένα άλλο ξέφωτο µου αποκάλυψε ένα µαγικό εικαστικό τοπίο. Ένα υπαίθριο µικρό θέατρο, έρηµο, ντυµένο ολόκληρο µε πολύχρωµα ψηφιδωτά, µε ψηφίδες από όλα τα χρώµατα ,από σπασµένα πλακάκια, βότσαλα και άλλα στοιχεία. Αποσπασµατικά είχα συναντήσει µικρές επιφάνειες ψηφιδωτών κατά τη διάρκεια του περιπάτου µου ανάµεσα στο πράσινο του δηµόσιου χώρου, αλλά τώρα ξεδιπλωνόταν µια ολοκληρωµένη ξεχωριστή σύνθεση. Τα συναρπαστικά χρώµατα των ψηφιδωτών σε όλες του τις επιφάνειες λαµπύριζαν θεαµατικά µε τις αντιθέσεις των χρωµάτων να µε αφήνουν άφωνη µε φόντο τον ουρανό και τη θάλασσα σε απόλυτη ένωση και µε θεατή απλά ένα µοναχικό δέντρο!!!! Θύµιζε GAUDI αυτή η παραµυθένια σύνθεση, αλλά σκεφτόµουν έκπληκτη ότι ήµουν τυχερή τελικά. Παρά την έντονη βροχόπτωση πήρα πολλές λήψεις γιατί δεν περίµενα να συναντήσω αυτή τη θαυµαστή δηµιουργία σε τόσο µεγάλη απόσταση χωρίς ίχνος ανθρώπινης παρουσίας σε όλη την παραλιακή ζώνη, εκτός του µικρού κοριτσιού.
Η µικρή τσιγγάνα, το κοινωνικό στίγµα, τα ψηφιδωτά που θύµιζαν Gaudi και ένας προβληµατισµός που γύριζε επίµονα στη σκέψη µου καθώς επέστρεφα προς τα πίσω για να βρω ταξί
-Κυρία να εκεί στα φανάρια είναι το ταξί…
Πάλι η Ειρήνη ξαφνικά µπροστά µου.
-Από εκεί πάω σχολείο, κυρία, όταν µπορώ…
-Όταν µπορείς;
-Ναι… ∆εν µπορώ κάθε µέρα… Βοηθάω τη µαµά να απλώσουµε τις κουβέρτες. Είναι ισπανικές γι’ αυτό δεν κρυώνουµε ποτέ, όσο και αν φυσάει, όσο και αν βρέχει…
-Ειρήνη βρέχει πολύ τώρα! Πήγαινε στη µαµά σου σε παρακαλώ! Θα κρυώσεις.
-Μα εγώ όταν βρέχει είναι το καλύτερο µου…Μου αρέσει πολύ!
Τα χρώµατα είναι αλλιώς… Όλα είναι αλλιώς …Και έρχοµαι σε αυτό το θεατράκι και χορεύω µε τη µουσική της βροχής… Οι άλλοι δεν µε πιστεύουν ότι µπορώ να κάνω τη βροχή τραγούδι …ΜΠΟΡΩ ΟΜΩΣ!!!! Όταν πατάς σε τόσα χρώµατα πώς να µην θέλεις να χορέψεις?
Τραγουδάω και χορεύω χωρίς… σαγιονάρες… ∆εν µε νοιάζει καθόλου τι λένε οι άλλοι… Εγώ είµαι χαρούµενη σε αυτό το…. µαγικό τοπίο!!!!
-Κυρία όταν δεν µας πιστεύουν οι µεγάλοι, αλλά ΕΜΕΙΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ, τι τους απαντάµε;
Ήρθε το ταξί σας… Μην το χάσετε!
-Να προσέχεις, Ειρήνη µου και µη σταµατήσεις ποτέ να χορεύεις στη βροχή!Τους AΠΑΝΤΑΜΕ ότι ΟΤΑΝ ΕΜΕΙΣ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ, ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ!
Καθώς το ταξί µε οδηγούσε στον χώρο του συνεδρίου βρήκα τη σχετική πληροφορία για τα ιδιαίτερα σύγχρονα ψηφιδωτά από το διαδίκτυο, γιατί ο οδηγός δεν ήξερε κάτι.
«Στην παραλία της Πάτρας από το Θεατράκι, δίπλα στο παλιό λιµάνι και κατά µήκος της µέχρι το Μπαράκι Mare Mare οι εικόνες θυµίζουν Gaudi και Βαρκελώνη. Ο λόγος είναι ο κεραµικός διάκοσµος που έγινε στα πλαίσια της ανάπλασης της λιµενικής ζώνης µεταξύ 1999-2001 από το Λιµενικό Ταµείο Πατρών επί προεδρίας Γιάννη ∆ηµαρά και µε αρχιτεκτονική µελέτη από τον ∆ηµήτρη Αυγουστίνο. Για τον διάκοσµο αυτόν χρησιµοποιήθηκαν κοµµάτια από πλακάκια, έργο του Εργαστηρίου Κεραµικής Μπάλλα της πόλης και που θυµίζουν έντονα τις αντίστοιχες εικόνες στο Πάρκο Guell της Βαρκελώνης, έργο του µεγάλου Καταλανού Αρχιτέκτονα Antoni Gaudí”.ii
“Στη Βαρκελώνη ο Αντόνι Γκαουντί (Antoni Gaudi) µαζί µε τον Γιοσέπ Μαρία Γιουγιόλ (Josep Maria Jujol) φιλοτέχνησαν εντυπωσιακά κεραµικά ψηφιδωτά στο Πάρκο Γκουέλ (Guell Park) στις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ου αι. Χρησιµοποίησαν µια τεχνική γνωστή ως trencadis για να καλύψουν τις επιφάνειες των κτηρίων. Ενσωµάτωσαν, επίσης, στην τεχνική τους υλικά που προέρχονταν από σπασµένα κεραµικά και άλλα αντικείµενα, µια επαναστατική ιδέα για την τέχνη και την αρχιτεκτονική. Στη σύγχρονη εποχή το ψηφιδωτό αγκάλιασε, επίσης, το κίνηµα της νέας τέχνης, που το αποκαλούµε(Art Nouveau).” iii
Στα πλαίσια της ίδιας ανάπλασης είναι και η παιδική χαρά δίπλα στο Φάρο στην άλλη µεριά του παλιού λιµανιού. iν
Ο διάλογος µας µε την Ειρήνη δεν είναι µυθοπλασία! Είναι πραγµατικό γεγονός, χωρίς καµιά παρέµβαση εξωραϊσµού. Μια “συνέντευξη” µε µια επτάχρονη µαχήτρια της τέχνης, αλλά και της ζωής (για ευνόητους λόγους) που βιώνει το κοινωνικό στίγµα από νωρίς, αλλά αντιστέκεται µε τη δύναµη της πίστης στηριζόµενη στις δικές της δυνάµεις.
Ένας τρόπος για να σκεφτούµε στην ανατολή της νέας χρονιάς τι σηµαίνει άραγε “κοινωνικό στίγµα”. Ποιος είναι ο θύτης και ποιος το θύµα και πώς η κοινωνική ταυτότητα του ανθρώπου καταστρέφεται αλλοιώνεται επιβαρύνεται µε στερεότυπα και προκαταλήψεις. Ποιες διεργασίες µέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο έχουν ως αποτέλεσµα τον “κοινωνικό στιγµατισµό”, την “κοινωνική περιθωριοποίηση”, τον “κοινωνικό αποκλεισµό”;
* Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων
** Οι φωτογραφίες είναι ερασιτεχνικές λήψεις
της γράφουσας από κινητό
Βιβλιογραφικές αναφορές -υποσηµειώσεις παρακάτω:
i. efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.1gymchal.gr/wp-content/uploads/2015/12/%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B9%CE%AC%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%B9%CE%BF.pdf
ii. https://beeinart.gr/gaudi/
iii. https://smaltimosaics.com/history/
iv. https://www.patrasevents.gr/article/202489-patra-i-istoria-piso-apo-tis-bales-tis-marinas-pics#google_vignette
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
– http://www.ballas.com.gr/index.htm
– https://www.facebook.com/BallaF.Ceram icArt/?locale=el_GR
– https://beeinart.gr/gaudi/
– https://www.patrasevents.gr/article/202489-patra-i-istoria-piso-apo-tis-bales-tis-marinas-pics#google_vignette
Βιβλιογραφία-Πηγές
Ιωάννης Καραδόπουλος, ( 2022 ) Κοινωνικό στίγµα και παρεµβάσεις εξάλειψης στην περίπτωση της ψυχικής ασθένειας: Η ελληνική εµπειρία, Πτυχιακή εργασία, τµήµα Κοινωνιολογίας, Επιβλέπουσα Καθηγήτρια, Αναστασία Ζήση, Πανεπιστήµιο Αιγαίου
Freixa, Mireia, and Saliné, M., (2018), “From Güell Pavilions to Torre Bellesguard,” in: Gaudí and Modernist “Trencadís,” Triangle Postals, Barcelona, pp. 39-67.
ΦΙΛΟΙ Ι∆ΡΥΜΑΤΟΣ ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ, ( 2001) Μέρες Έκφρασης και ∆ηµιουργίας, ∆ιαπολιτισµική Εκπαίδευση, Οµάδες µε πολιτισµικές ιδιαιτερότητες, Θεσσαλονίκη ( Συλλογή Μουσείου Σχολικής Ζωής )
Παίζης Ν. ( 2001) στο Φίλοι Ιδρύµατος ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ, εισήγηση “ Ο πολιτισµικός πλουραλισµός ως κατακλείδα της πολιτισµικής αγωγής, σ.40-43
