«Προσπάθησε να οδηγήσεις την τεχνική τελειότητα στη φυσική της κατάσταση!»
Οδυσσέας Ελύτης
Η ανάδειξη της βιομηχανικής κληρονομιάς τα τελευταία χρόνια αποτελεί ζητούμενο για τις σύγχρονες πόλεις με επιδίωξη την ισορροπία ανάμεσα στην ιστορική ταυτότητα του κτίσματος, τις πολιτιστικές αξίες που περικλείει και τη σύγχρονη λειτουργία του Αποτελεί στοίχημα και πρόκληση ταυτόχρονα, η εισαγωγή νέων χρήσεων στο βιομηχανικό μνημείο με τέτοιο τρόπο ώστε να μην απειληθούν και αλλοιωθούν οι αρχιτεκτονικές του αρετές, οι ιστορικοί του συσχετισμοί, η δομική του εικόνα, τα αντικείμενα που πιθανά διασώζονται εντός του και τεκμηριώνουν τις λειτουργίες του στο παρελθόν.
Η αξιοποίηση ενός βιομηχανικού τοπόσημου σε όποια κλίμακα και να συντελεστεί, θα πρέπει να συνδυάσει τη μεταβολή και τη διατήρηση με εμφανή σε κάθε σημείο παρέμβασης την επιδίωξη της διαφύλαξης του πολιτισμικού κεφαλαίου πρώτιστα, με σεβασμό, συνέπεια και ευφυή λειτουργικότητα στις σύγχρονες απαιτήσεις.
Ο υπεραστικός σταθμός ΚΤΕΛ Ηρακλείου που εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 2018 αποτελεί πρότυπο καλής πρακτικής ανάδειξης βιομηχανικής κληρονομιάς με πολλές προοπτικές ανάπτυξης και χρήσεων και με πολλά καινοτόμα στοιχεία .Ο νέος σταθμός λεωφορείων σηματοδοτεί μια απόλυτα επιτυχημένη αξιοποίηση του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος «ΑΘΗΝΑ» σε ένα σύγχρονο πολυχώρο, όπου η καθημερινή ζωή θα μπορεί να συναντά την τέχνη και τον πολιτισμό σε διάφορες εκφάνσεις.
Αξίζει να διαβάσουμε αυτούσια όσα καταθέτει ο κ. Γιώργης Πετράκης Αρχιτέκτονας-Μηχανικός-Χωροτάκτης για την πορεία του σχεδιασμού και της υλοποίησης του έργου , την ιστορία του μνημείου και το σκεπτικό της μελέτης:
«Χρειάστηκε σκληρή δουλειά περίπου 4 χρόνων για να ολοκληρωθούν οι αναγκαίες μελέτες, εγκρίσεις και αδειοδοτήσεις και στην συνέχεια οι αναγκαίες εργασίες αποκατάστασης για να μεταμορφωθεί ένα μεγάλο τμήμα του εγκαταλελειμμένου ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος «ΑΘΗΝΑ» σ΄ έναν σύγχρονο Επιβατικό Σταθμό Υπεραστικών Λεωφορείων και ένα αστικό Πολυχώρο ποικίλων δραστηριοτήτων που θα συμβάλει στην αναζωογόνηση της περιοχής καθώς και στην αναβάθμιση των λειτουργιών της πόλης και της ποιότητας της καθημερινής ζωής των κατοίκων της.
Στόχος ήταν η δημιουργία μιας υποδομής που θα εμπνέει και θα κινητοποιεί τις δημιουργικές δυνάμεις της πόλης μας και θα συγκινεί, τους επισκέπτες. Στην βάση αυτού του στόχου υπήρχε η δημιουργία ενός σύγχρονου Σταθμού Λεωφορείων ο οποίος θα συμπληρώνεται με μια σειρά από χώρους όπου το εμπόριο τοπικών παραδοσιακών προϊόντων, η τέχνη, ο πολιτισμός και η αναψυχή θα συνυπάρχουν αρμονικά με την ιστορικότητα του συγκροτήματος και ….με θέα την εμβληματική για την ευρύτερη περιοχή του λιμανιού υψικάμινο των 36 μέτρων.
Το συγκρότημα «ΑΘΗΝΑ» έχει συμβάλει σημαντικά στην βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης του Ηρακλείου. Ο αρχικός πυρήνας του συγκροτήματος κατασκευάστηκε τα τέλη του 19ου αιώνα και λειτούργησε ως παραγωγική μονάδα, Σαπωνοποιείο – Πυρηνελαιουργείο υπό την ιδιοκτησία Μ. Βασιλάκη, Ν. Λιαπάκη, Ταλιάνη και Αλεπουδέλη πατέρα του Οδυσσέα Ελύτη.
Με το τέλος της βιομηχανικής λειτουργίας του συγκροτήματος, μετά την δεκαετία του ΄70 τα κτίρια εγκαταλελειμμένα πλέον δέχτηκαν σοβαρές επεμβάσεις που αλλοίωσαν σε πολλές περιπτώσεις την αρχική μορφή του συγκροτήματος με αποτελέσματα καταστροφικά για την μορφολογία και σε ορισμένες περιπτώσεις την στατική επάρκεια των κτιρίων.
Επίσης την ίδια περίοδο με την εγκατάσταση των νέων χρήσεων αφαιρέθηκε και καταστράφηκε ο μηχανολογικός εξοπλισμός του εργοστασίου, με αποτέλεσμα να χαθεί ένα σημαντικό κομμάτι της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης.
Τα διατηρητέα κτίρια του συγκροτήματος, αλλά και τα κτίρια συνοδείας παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και σαν σύνολο αποτελούν αξιόλογο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ου αιώνα. Επιπλέον, θεωρούνται πολύτιμη ιστορική αναφορά για τη μελέτη της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της Κρήτης, η όποια αναμφισβήτητα διαμορφώθηκε παράλληλα με τις γενικότερες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις της σύγχρονης ιστορίας της.
Το κτιριακό συγκρότημα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις ιστορικές μνήμες της πόλης του Ηρακλείου, που στο μεγαλύτερο διάστημα του 20ου αιώνα αποτέλεσε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο στο τομέα της μεταποίησης και επεξεργασίας των τοπικών γεωργικών προϊόντων.
Μέρος από το κτιριακό σύνολο χαρακτηρίστηκε τον Ιούλιο του 2002 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο,(ΦΕΚ 813/Β 1-7-2002).
Στην βάση των περιορισμών και του θεσμικού πλαισίου που επέβαλε η κήρυξη του συγκροτήματος βασίστηκαν και οι προβλέψεις της μελέτης αποκατάστασης η οποία αφορά στην δομική και αισθητική αποκατάσταση του ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος υλοποιώντας ένα κτιριολογικό πρόγραμμα το οποίο θα εξυπηρετεί λειτουργικές ανάγκες της πόλης, με παράλληλη τήρηση των πολεοδομικών δεσμεύσεων που απορρέουν από την ένταξη του στο Ανατολικό Πολεοδομικό Κέντρο (ΑΠΚ) Ηρακλείου, καθώς και των δεδομένων που συνεπάγεται ο χαρακτηρισμός τμημάτων του συγκροτήματος σαν διατηρητέων μνημείων της νεώτερης ιστορίας του τόπου.
Η διαχρονικότητα των δομών, της ύλης και των λειτουργιών που συνδέονται με το κτιριακό συγκρότημα καθώς και η παρουσία της υψηλής και επιμελημένης κατασκευής καπνοδόχου εκ των πραγμάτων επέβαλαν τις βασικές σχεδιαστικές αρχές.
Οι επιμέρους σκέψεις και συναισθήματα από την φάση της αποτύπωσης, καθώς και οι χειρισμοί στην φάση της αρχικής σχεδίασης, έως και τις τελικές επιλογές στην μελέτη εφαρμογής κυριαρχούνταν από την μνήμη του χώρου, την απλή χωρική του δομή, τη περίκλειστη μορφολογία και την αυστηρή υλικότητά του και αναζητούσαν να αποκτήσουν μια σύγχρονη αφηγηματική δύναμη.
Στην βάση αυτής της λογικής επιλέχθηκαν σχεδιαστικές λύσεις και χειρισμοί λιτοί, ευέλικτοι, αναστρέψιμοι. Τα υφιστάμενα κτίσματα, η σχέση των κτισμάτων με το κενό υπαίθριο περιβάλλοντα χώρο τα αδρά υλικά όπως είναι η πέτρα, το εμφανές μπετόν, το μέταλλο και το ξύλο προσεγγίστηκαν ως μια συνέχεια της ιστορικής μνήμης και έτσι το κτιριολογικό πρόγραμμα και ο τρόπος παρέμβασης και αποκατάστασης του συγκροτήματος ουσιαστικά «γεννήθηκε» σαν μια φυσιολογική συνέχεια τους.
Αυτό σημαίνει πρώτιστα ότι από την φάση της μελέτης προσδιορίστηκαν και αναδείχτηκαν τα διαχρονικά λειτουργικά χαρακτηριστικά του συγκροτήματος και έγινε προσπάθεια να ενταχθούν σε μια ενιαία λειτουργική ενότητα.
Με την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του συγκροτήματος και τη λειτουργία του και σαν πολιτιστικό – ψυχαγωγικό κέντρο και φυσικά τη σύνδεσή του με ποικίλες και πολύμορφες εκπαιδευτικές, ερευνητικές, και ψυχαγωγικές δραστηριότητες θα συντελέσει αποφασιστικά στη αναβάθμιση και της ευρύτερης περιοχή του Ανατολικού Πολεοδομικού Κέντρου και του λιμένος Ηρακλείου»
Αξίζει να σημειωθεί ότι χρησιμοποιήθηκε το 1/3 της έκτασης των 9 στρεμμάτων που καταλαμβάνει το ακίνητο. Πρόκειται για το μοναδικό διατηρητέο κτίσμα ΚΤΕΛ στην Ελλάδα, η κατασκευή, διαμόρφωση και δημιουργία του οποίου έγινε με βάση τις υποδείξεις της Εφορίας Νεωτέρων Μνημείων. Η επένδυση έγινε εξ’ ολοκλήρου από το ΚΤΕΛ Ηρακλείου και στον μακρόχρονο σχεδιασμό εντάσσεται η δημιουργία του Μουσείου «Οδυσσέα Ελύτη», αλλά και ξενοδοχείου.
Οι επισκέπτες – επιβάτες έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Στον χώρο έχουν δημιουργηθεί 15 τέρμιναλ άφιξης-αναχώρησης για λεωφορεία, αίθουσες αναμονής, γραφεία διοίκησης, αποθήκες, διάφορες υπηρεσίες, κυλικείο, εστιατόρια και καταστήματα για τις ανάγκες των επιβατών.
Η προσεγμένη οπτική ταυτότητα (λογότυπο) του οργανισμού είναι αρμονικά τοποθετημένη σε εύστοχα σημεία επικοινωνίας με τους χρήστες επισκέπτες, ενώ το συγκριτικό πλεονέκτημα της επιτυχημένης αποκατάστασης του μνημείου προσδίδουν οι ψηφιακές εφαρμογές του Εργαστηρίου Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου – Υπολογιστή, που ιδρύθηκε από τον Επικεφαλής του Προγράμματος Διάχυτης Νοημοσύνης Καθηγητή κ.Κωνσταντίνο Στεφανίδη, του Ινστιτούτου Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Τις πολλαπλές δυνατότητες των εφαρμογών του ΙΤΕ πλαισιώνουν αισθητικά τα χαρακτηριστικά εικαστικά έργα του δημιουργού Μανώλη Αποστολάκη που εναρμονίζονται απόλυτα με το νέο περιβάλλον, σηματοδοτώντας τη ιστορικότητα του κτηρίου τα βασικά δομικά υλικά του, αλλά και την ερμηνευτική δυναμική της σύγχρονης καλλιτεχνικής έκφρασης Άλλο ένα καινοτόμο στοιχείο του έργου, η δυνατότητα οικειοποίησης των παροχών του χώρου από τους επισκέπτες, είτε είναι επιβάτες, είτε όχι, με προσωπικές συνδέσεις και επιλογές συμμετοχής στις εμπειρίες που παρέχει οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας .
Με δεδομένο έτσι ότι κάθε σημείο του συγκροτήματος σχεδιάστηκε και αναπαλαιώθηκε με μια ειδική στόχευση, αλλά και υπερσύγχρονο εξοπλισμό και πολλές δυνατότητες έκφρασης και επικοινωνίας με διάφορες ομάδες κοινού που μπορούν να λειτουργήσουν και αυτόνομα, αλλά και ενοποιητικά, το ΚΤΕΛ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ συνθέτει έναν ανεπανάληπτο δυναμικό πυρήνα πολιτισμού και τουριστικής προβολής αποτέλεσμα συνεργειών από διάφορα επαγγελματικά πεδία με υψηλές παροχές υπηρεσιών και πολλαπλές προοπτικές ανάπτυξης στη βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου. .Η συνετή με επαγγελματισμό υποστήριξη του από το ανθρώπινο δυναμικό των εργαζόμενων, σε συνδυασμό με όλα όσα περιγράφηκαν παραπάνω, κατατάσσει το έργο σε ένα παράδειγμα καλής πρακτικής που ανταγωνίζεται επάξια στην Ευρώπη περιπτώσεις ιδανικής αξιοποίησης μνημείων βιομηχανικής κληρονομιάς και επανένταξης στον αστικό ιστό με νέα χρήση.
**Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του Γ. Πετράκη
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις :
HYPERLINK “https://www.cretalive.gr/crete/pos-to-egkataleleimmeno-biomhchaniko-sygkrothma-egine-kosmhma-gia-to-hrakleio” https://www.cretalive.gr/crete/pos-to-egkataleleimmeno-biomhchaniko-sygkrothma-egine-kosmhma-gia-to-hrakleio
HYPERLINK “https://www.cretalive.gr/crete/egkainiazetai-to-kthrio-kosmhma-toy-neoy-ktel” https://www.cretalive.gr/crete/egkainiazetai-to-kthrio-kosmhma-toy-neoy-ktel
HYPERLINK “https://menshouse.gr/extras/111921/apo-ektroma-stolidi-o-ellinikos-stathmos-ktel-poy-prokalei-politismiko-sok” https://menshouse.gr/extras/111921/apo-ektroma-stolidi-o-ellinikos-stathmos-ktel-poy-prokalei-politismiko-sok
