“Για να πατάς στέρεα στη γη, πρέπει το ένα πόδι σου να είναι έξω από τη γη”
Οδυσσέας Ελύτης/ “Μαρία Νεφέλη”
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) επιλέγει κάθε χρόνο για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου) ένα θέμα που βρίσκεται στο επίκεντρο των κοινωνικών αναζητήσεων.
Με αφορμή τις καίριες λέξεις που έχουν τεθεί φέτος στο θέμα του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (αναστοχασμός, επανεκκίνηση, μέλλον) και με το άνοιγμα σε λίγες μέρες των Μουσείων που έμειναν όμως τελευταία στην κάλυψη αναγκών του κοινού στον σχεδιασμό των μέτρων διαχείρισης της πανδημίας, κάποιες σκέψεις μου για τον ρόλο των Μουσείων παρακάτω, μετά την παράθεση της ανάλυσης από το ICOM του εορτασμού των Μουσείων για το 2021:
«Με το φετινό θέμα «Το Μέλλον των Μουσείων: Αναστοχασμός και Επανεκκίνηση» το ICOM προσκαλεί τα μουσεία, τους επαγγελματίες των μουσείων και τις τοπικές κοινωνίες, να σχεδιάσουν, να οργανώσουν και να μοιραστούν νέες δημιουργικές δράσεις και καινοτόμες λύσεις για την αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων της εποχής μας.
Το 2020 η κρίση του Covid-19 αιφνιδίασε και έπληξε με πρωτοφανή και βίαιο τρόπο ολόκληρο τον πλανήτη, επηρεάζοντας κάθε πτυχή της ζωής μας, τις σχέσεις με τους συνανθρώπους μας, καθώς και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους χώρους κατοικίας και εργασίας. Παράλληλα, διογκώθηκαν προβλήματα που ήδη υπήρχαν, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη δομή των κοινωνιών μας.
Έτσι σήμερα η ανάγκη για ισότητα είναι περισσότερο επιτακτική από ποτέ.
Η λειτουργία των μουσείων έχει επηρεαστεί βαθύτατα από όλες τις παραπάνω αλλαγές, αλλά και γενικότερα ο χώρος του πολιτισμού έχει πληγεί περισσότερο από κάθε άλλον τομέα, με σοβαρότατες οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες.
Από την άλλη πλευρά, η παγκόσμια κρίση λειτουργεί και ως καταλύτης για την προώθηση σημαντικών αλλαγών που είχαν ήδη δρομολογηθεί και αφορούν ιδιαίτερα την ψηφιοποίηση των μουσειακών συλλογών και την αναζήτηση νέων μεθόδων για την απόκτηση εμπειριών και τη διάχυση της πολιτισμικής δημιουργίας.Σε μια ιδιαίτερα σημαντική καμπή για την κοινωνία μας, τα μουσεία καλούνται να γίνουν πρωτοπόροι στη νέα εποχή. Είναι η πλέον κατάλληλη στιγμή να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με το κοινό, να αναζητήσουν νέους ορίζοντες και να επιβεβαιώσουν με αποφασιστικό τρόπο τον ουσιαστικό και καθοριστικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν για ένα δίκαιο και βιώσιμο μέλλον»
Τα Μουσεία δυστυχώς παραμένουν στη χώρα μας μια αναξιοποίητη επένδυση. Eίναι επιβαρυμένα με μια εσφαλμένη στερεότυπη αντίληψη ότι αφορούν λίγους και κάποιους αιθεροβάμονες, φιλόδοξους ίσως ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΕΣ. Δυστυχώς τα Μουσεία που δεν είναι ιδιωτικά, αλλά η νομική τους υπόσταση συνδέεται με δημόσιες αρχές, γίνονται είτε θύματα παθογενειών της μικροκλίμακας της τοπικής κοινωνίας, είτε πειραματισμών και αποσπασματικών πολιτικών, χωρίς όραμα και στρατηγική, αλλά με μια κοντόφθαλμη προσέγγιση των δημόσιων αρχών που στοχεύει συνήθως σε εξυπηρέτηση συμφερόντων προβολής και ψηφοθηρικών διαβουλεύσεων…
Τα Μουσεία όμως δημιουργούνται, υφίστανται, δρουν και δύνανται να έχουν κρίσιμο ρόλο στην πολιτιστική πολιτική , στην εκπαιδευτική πολιτική, στην περιφερειακή πολιτική, στην ανάπτυξη της χώρας και της τοπικής κοινωνίας, στην επικοινωνία του πολιτισμού, στην πολιτισμική δημοκρατία, στην προστασία και τη γόνιμη διαχείριση του πολιτιστικού τοπίου. Γι’ αυτό τον λόγο η κινητήρια δύναμη τους δεν μπορεί να είναι αποκλειστικά ο εθελοντισμός. Ο εθελοντισμός είναι επενδυμένος με μεράκι και εσωτερικά κίνητρα, όμως ενίοτε είναι δυνατό να περιέλθει και σε κορεσμό διαθεσιμότητας για προσφορά, αν αυτή υποτιμάται και ματαιώνεται, με ή χωρίς σκοπιμότητα, από την αρχή που έχει την ευθύνη λειτουργίας του οργανισμού.
Ο αναστοχασμός συντελείται ανά μουσείο από την ανθρώπινη δύναμη του, αλλά για να έχει τους βέλτιστους καρπούς, οφείλει να είναι συστηματικός και συλλογικός με την ευθύνη του αρμόδιου θεσμικού οργάνου, όπου ανήκει το Μουσείο. Το θεσμικό όργανό έχει διοικητική λειτουργία, αλλά είναι αναγκαίο να υποστηρίζεται από Διεπιστημονική Ομάδα. Γιατί δεν διαθέτει την απαιτούμενη εξειδικευμένη γνώση η δημοτική αρχή, η περιφερειακή αρχή, οι εθελοντές, ο ιδιώτης ιδρυτής, ο παθιασμένος Φίλος. Τα Μουσεία με την προϋπόθεση ότι εκλαμβάνονται ως αναπτυξιακοί πυλώνες και δημόσια αξία και επένδυση για ένα βιώσιμο μέλλον, είναι αναγκαίο πλέον να επιστρατεύουν αρχές και πολιτικές μουσειακού marketing επιχειρηματικότητας, management, πολιτισμικής τεχνολογίας, μουσειολογίας, μουσειοπαιδαγωγικής
Κύριος σκοπός της διοίκησης ενός μουσειακού οργανισμού, η υποστήριξη συνεργειών των χώρων πολιτισμού με την ανάδειξη του συγκριτικού πλεονεκτήματος κάθε Μουσείου, με διαφάνεια, με ισότιμη και δίκαιη κατανομή των υποστηρικτικών πόρων, με σπουδή στο παρεχόμενο πολιτισμικό παιδευτικό έργο, με θεσμοθετημένες διαδικασίες που προστατεύουν, ενδυναμώνουν, και εξελίσσουν την ανθρώπινη δύναμη τα οργανισμού. Γιατί το επαγγελματικό προφίλ του ανθρώπινου δυναμικού του αντανακλάται και διοχετεύεται στην ποιότητα της δια βίου σχέσης που χτίζει το Μουσείο με το διαφοροποιημένο κοινό του.
Η επανεκκίνηση ενός Μουσείου προκειμένου να οδηγήσει σε βιώσιμο μέλλον προϋποθέτει προγραμματισμό με μικρής και μεγάλης κλίμακας έργα από την Διεπιστημονική ομάδα . Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των έργων πραγματοποιείται με κριτήριο τη διεπιστημονικότητα και τις τρέχουσες εξελίξεις σε όλα τα επιστημονικά πεδία που σχετίζονται με τα Μουσεία.
Αναγκαία είναι η συστηματική αξιολόγηση της διαδικασίας στην αρχική, ενδιάμεση και τελική φάση του σχεδιασμού, αλλά και της εφαρμογής των παρεμβάσεων.
Η επανεκκίνηση δεν γίνεται ανοίγοντας απλά τους χώρους και προφανώς δεν θα οδηγήσει σε βιώσιμο μέλλον μετά από ένα τόσο βαρύ πλήγμα, αν δεν συνδεθεί στρατηγικά με την εκπαίδευση , την ψυχαγωγία και την ερμηνεία με λειτουργία αντάξια του οράματος και της αποστολής του κάθε Μουσείου. Δυο κλειδιά για τη λειτουργία και βιωσιμότητα των Μουσείων είναι οι εκπαιδευτικές επισκέψεις από τους μαθητές της τυπικής εκπαίδευσης, αλλά και η προσφορά από τα Μουσεία αγαθών και υπηρεσιών για τη διαχείριση ελεύθερου χρόνου όλων των ηλικιακών ομάδων και ειδικά των οικογενειών.
Και επειδή τα παραπάνω αποτυπώνονται ως σύντομες σκέψεις μου παραθέτω ενδεικτικά και την τεκμηρίωση τους σταχυολογώντας σχετικές διαπιστώσεις από τη σύγχρονη ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. Επιπλέον παραθέτω τον υπερσύνδεσμο από το άρθρο μου στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Elsevier από το 2014 με τίτλο: «Ο επαγγελματίας διαχειριστής πολιτιστικού οργανισμού και ο ρόλος του στη δημιουργία, ανάπτυξη και βιωσιμότητα ενός Μουσείου. Η περίπτωση του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων»
Ενδεικτικά λοιπόν:
«Αυτό που επικοινωνεί ένα μουσείο είναι κυρίως ένα συμβολικό πλαίσιο. Είναι κώδικες και σύμβολα που έχουν δημιουργήσει τόσο παρελθοντικοί πολιτισμοί , όσο και σύγχρονοι. Οι κώδικες και τα σύμβολα αυτά εμπεριέχονται και εγγράφονται μέσα στην εκάστοτε καλλιτεχνική έκφραση, η οποία προβάλλεται μέσω των εκθέσεων με έναν ανάλογο συμβολικό τρόπο και αντίστοιχα των επιδιώξεων του πολιτιστικού οργανισμού» ( Βλασοπούλου, 2011)
«Οι επιλογές και προτεραιότητες των πολιτών και των επαγγελματιών του πολιτισμού τις περισσότερες φορές διαφέρουν από αυτές των πολιτικών και έτσι το «πολιτιστικό σύστημα» που διαμορφώνεται συχνά δυσλειτουργεί και η πρόκληση για μια πιο ουσιαστική και δημοκρατική σχέση μεταξύ αυτών των τριών κοινωνικών πόλων παραμένει» (Μούλιου,2014)
«Τα Μουσεία λειτουργούν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο ανταγωνιστικό και ασταθές περιβάλλον, το οποίο ενέχει τόσο ευκαιρίες, όσο και απειλές για τους μουσειακούς φορείς, τις οποίες αν τις εντοπίσουν έγκαιρα μπορούν να τις εκμεταλλευτούν ή να τις αποφύγουν. Έτσι πρέπει να έχουν καλή γνώση της συνολικής εικόνας του εξωτερικού περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιούνται, ώστε λαμβάνοντας την υπόψη να διαμορφώνουν τόσον τον βραχυπρόθεσμο, όσο και τον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό τους (Kolter P& Keller 2008)
«Βασική προϋπόθεση για να αξιολογήσει κανείς την αξία ενός μουσείου είναι η αναζήτηση του πώς η μουσειακή εμπειρία επιδρά θετικά και αναμορφωτικά στη ζωή ατόμων και κοινοτήτων (Weil, 2002)
*Oι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο της γράφουσας η οποία είναι ιδρυτικό μέλος του Μουσείου Σχολικής Ζωής Χανίων και Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων του από το 2005 έως σήμερα με μεταπτυχιακή ειδίκευση στο Cultural Management και Phd candidate στην Πολιτισμική Τεχνολογία και Επικοινωνία
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις
http://icom-greece.mini.icom.museum
The Role of the Professional Culture Manager in the Creation …
https://www.sciencedirect.com › science › article › pii
by M Drakaki · 2014
Βιβλιογραφία-Πηγές
Βλασοπούλου,Α (2011) Μέθοδοι επικοινωνίας ενός πολιτιστικού οργανισμού με το κοινό: Το παράδειγμα της ιστοσελίδας του Βρετανικού Μουσείου, ΕΑΠ, διαθέσιμο στο https://academia.edu
Μούλιου, M (2014) Tα Μουσεία στον 21ο αιώνα: Προκλήσεις , Αξίες, Ρόλοι, Πρακτικές σς 77-111 στο Γ Μπίκος Γ και Α. Κανιάρη (2014) (επιμ) Μουσειολογία, Πολιτιστική Διαχείριση και Εκπαίδευση, εκδ. Πολιτεία, Aθήνα
Kolter, P&Keller, K (2008) Μάρκτετινγκ Μάνατζμεντ, Δωδέκατη Αμερικανική Έκδοση, Επιστημονική επιμέλεια,Γιώργος Μιχαήλ Κλήμης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, εκδ. Κλειδάριθμος
Weil, S.E (2002) Making Museums Matter, Book
Αξιεπαινη κι ακρως κατατοπιστικη και συναμα συνθετη επιστημονικη εργασια της αγαπητης μας κ. Μαριας Δρακακη κι ελπιζουμε να ληφθουν υποψη ολες οι λεπτομερεις κι αξιοπροσεκτες επισημανσεις και προτασεις της απο το αρμοδιο Υπουργειο Πολιτισμου κι αλλων συναρμοδιων φορεων, ωστε να επιτευχτουν οσημεραι οι στοχοι, επ ωφελεια της συνολικης πολιτιστικης, κοινωνικης και οικονοικης ζωης της ομορφης Πατριδας μας. Τα θερμα μας συγχαρητηρια στην σπουδαια συνεγατιδα των Χ.Ν. ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ. Καλη υγεια. Με φιλικη εκτιμηση κι αγαπη. Γιωργος Καραγεωργιου, συντχος νομικος, κοινωνιολογος ΧΑΝΙΑ.