«[…] Tο “πώς” το γνωρίζουμε μόνο μετέχοντας στην πραγμάτωσή του. Όχι με τον νου μόνο, αλλά με την εμπειρία της πραγμάτωσης».
Χρήστος Γιανναράς
Η νέα χρονιά ξεκινά με πολλές ευχές που προτάσσουν την υγεία και την ζωή στο καθημερινό γίγνεσθαι σε ένα περιβάλλον ευνομούμενο ειρηνικό ανθρωποκεντρικό. Ο πρώτος μήνας του χρόνου βρίθει ευχών που εξαντλούν τις δυνατότητες του συμβατικού γραπτού και προφορικού κώδικα. Η στήλη επιστρέφει με τα πολλαπλά «ως» του πολιτισμού με την ευχή να βιώνονται και να προσλαμβάνονται από όλους ισότιμα με την επιδίωξη του ουσιαστικού νοήματος για τον κάθε αποδέκτη. Το πρώτο αφιέρωμα σε έναν δημιουργό- παιδαγωγό της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που υπηρετεί με αφοσίωση την αισθητική παιδεία μέσα από την ειδίκευση του στην γλυπτική και ζωγραφική και κυρίως με κίνητρο τη μεγάλη του αγάπη για τα παιδιά.
Ο Γκάμπριελ Γκράμα δημιουργεί ακατάπαυστα και η έμπνευση του ανατροφοδοτείται από τις ερμηνείες των μαθητών του που πυροδοτούν δημιουργικά την καλλιτεχνική του έκφραση. Τα έργα του εκτείνονται και συσπειρώνονται με ένα εσωτερικό που ξεδιπλώνει αρμονικές αλληλουχίες γλυπτικών μορφών Οι συστοιχίες μιας ανθρώπινης αλυσίδας που σηματοδοτεί μια ποιητική αλήθεια σε ένα δραματικό πλαίσιο ή ευρύτερα σε έναν δυναμικό χωροχρόνο σηματοδοτούν το εικαστικό του αποτύπωμα. Κάθε ανθρώπινη μορφή μετέχει στο πλαίσιο αποκαλύπτοντας με τη φόρμα της μια ιδιαίτερη δυναμική και συμβολή στη νέα παραστατικότητα που επιχειρεί ο καλλιτέχνης. Ο Γκάμπριελ Γκράμα καταφέρνει να εντείνει την εκφραστικότητα των έργων του με τις μορφές που κινούνται στο εσωτερικό του πίνακα του δίνοντας την εντύπωση ενός έντονου και ρυθμικού γίγνεσθαι. Έτσι ο ζωγράφος αριστοτεχνικά υποδηλώνει τη ΣΥΝάντηση, τη ΣΥΝδεση, τη ΣΥΝαλλαγή, τη ΣΥΝεργασία, τη ΣΥ(Ν-Μ) πλοκή, τη ΣΥΝαντίληψη, τη ΣΥΝθεση, τη ΣΥΝεξέλιξη, αλλά και την ΕνΣΥΝαίσθηση και όλα τα επίπονα ΣΥΝ που συνθέτουν το αέναο νοηματοδοτούμενο γίγνεσθαι του πολιτισμού και της παιδείας.
Τα έργα του λειτουργούν ως κρίσιμες οπτικές εμπειρίες πραγμάτωσης του «πώς» για εκείνον και τους μαθητές του, για όλα τα ΣΥΝ της καθημερινής σχολικής πράξης και της ζωής. Γι’ αυτό και συνειδητά ανοίγει τη σελίδα της στήλης μου για το 2023 φέρνοντας με τη συζήτηση μας όλα εκείνα που τεκμηριώνουν την αναγκαιότητα μιας διευρυμένης οπτικής της αισθητικής αγωγής στο δημόσιο σχολείο, με μακροπρόθεσμη προοπτική και με έμφαση στην αισθητική επιλογή, στις αξιακές ποιότητες της καθημερινής ζωής, στην ηθική στάση στις ανθρώπινες σχέσεις:
1. Πώς σύμφωνα με την εμπειρία σας συνδέεται η δημιουργική πράξη με την εικαστική εκπαίδευση στο σχολείο ? Η οπτική πρόσληψη ,η αισθητική, το νόημα και οι συμβολισμοί έχουν θέση στο πρόγραμμα σπουδών της τυπικής εκπαίδευσης
Πρώτα να σας ευχαριστήσω που επιλέξατε ως θέμα συζήτησης την εικαστική εκπαίδευση στα σχολεία. Δεν θα είναι εύκολο να καλύψω με τις απαντήσεις μου ένα τόσο μεγάλο και σημαντικό θέμα. Η δημιουργική πράξη άλλα και η θεωρητική ανάλυση υπάρχει στο πρόγραμμα σπουδών και στα βιβλία εικαστικών για κάθε τάξη από την πρώτη δημοτικού έως και τις τάξεις του Λυκείου. Σε ότι αφορά το πρακτικό κομμάτι , για έναν καλλιτέχνη που διδάσκει , η σχολική αίθουσα είναι μία φυσική επέκταση του ατελιέ του , τα έργα του, άλλα και οι ζωγραφιές των μαθητών του, γίνονται στη συνέχεια και διδακτικό υλικό . Η καθημερινότητα του εικαστικού στην τάξη συμπεριλαμβάνει τις λέξεις χρώματα, συναίσθημα, τέχνη, παιδικότητα, αθωότητα, χαρά, πειράματα, λάθη, σχέδια, χαμόγελό, δημιουργικότητα και πάλι από την αρχή.
2. Διδάσκετε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Με ποιους τρόπους πιστεύετε ότι πραγματοποιείται αποτελεσματικα η επαφή των μαθητών με τις τέχνες και ευρύτερα τον πολιτισμό στην καθημερινότητα τους?
Τα τελευταία 14 χρόνια οι εκπαιδευτικοί εικαστικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν την επιλογή να διδάσκουν και στα δημοτικά σχολεία . Προσωπικά , επιλέγω πάντα αυτή τη δυνατότητα για να βρίσκομαι κοντά στα πιο μικρά παιδιά , τα οποία δεν βλέπουν το μάθημα σαν κάτι υποχρεωτικό ή άχρηστο, άλλα αντίθετα ως κάτι που τους προσφέρει χαρά και ελευθερία . Σίγουρα για αυτά τα παιδιά η ζωγραφική , το σχέδιο, η γλυπτική και η χαρτοκοπτική είναι μια ανάγκη . Πολλές φορές μπαίνοντας στην τάξη οι μαθητές αρχίζουν και ζωγραφίζουν ‘’αυτόματα’’ πριν καν να τους πω εγώ το καινούργιο θέμα ή το ‘’σημερινό μάθημα’’ . Η αγάπη μου για την τέχνη φαίνεται από την πρώτη συνάντηση και οι μαθητές το καταλαβαίνουν, ακολουθούν, γινόμαστε όλοι μια ομάδα, ένα στούντιο . Σχεδόν κάθε φορά προσπαθώ να σχεδιάζω στον πίνακα το καινούργιο θέμα , να δείξω στους μαθητές μου ότι με τα μορφικά στοιχεία , με απλές γραμμές και με εύκολα γεωμετρικά σχήματα μπορούμε να δημιουργήσουμε οτιδήποτε. Η μεγαλύτερή μου χαρά είναι όταν βλέπω τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους , την ικανοποίησή τους και τα χαμογελά όταν ολοκληρώνουν την άσκηση ή την ζωγραφιά.
3. Οι συνδεδεμένες ανθρώπινες μορφές σε κίνηση που χαρακτηρίζουν μοναδικά τα πορτραίτα σας επιδιώκουν να επικοινωνήσουν κοινωνικά μηνύματα?
Η ενότητα ‘’Άνθρωποι , άνοδος ή πτώση;’’ που είχα παρουσιάσει το 2019 στη γκαλερί Kaplanon , παρουσιάζει μια σειρά από έργα όπου μία ‘’ ανθρώπινη δαντέλα’’ βρίσκεται σε συνεχή , καθημερινή κίνηση. Ο άνθρωπος ψάχνει και προσπαθεί να βρει διαδρόμους για έναν καλύτερο μέλλον, βοηθάει και υποστηρίζει. Ίσως κάποιες μορφές θυμίζουν γονείς που μάχονται για την καθημερινότητα των παιδιών τους , άλλες μοιάζουν με ερωτευμένους που έχουν όνειρα, με φίλους και παρέες οι οποίες έχουν κοινά στοιχεία και προσδοκίες . ‘’Τα ανθρωπάκια’’ μου υπάρχουν παντού στα έργα , σε μερικά δημιουργούν εντάσεις, αλλού σπρώχνονται, αλλού υπάρχουν ‘’κακίες’’ αλλά και αλληλοβοήθειες …όπως και στην πραγματικότητα. Συχνά εμφανίζονται και μυθικά πλάσματα , ζώα που ανακατεύονται με τα ανθρώπινα σώματα , φτερωτοί άνθρωποι που προσπαθούν να υπερβαίνουν τη φύση τους.
Οι μαθητές μου , βλέποντας αυτά τα έργα , χαίρονται … καταλαβαίνουν πολλές φορές περισσότερα από τη μπορούμε εμείς να φανταστούμε. Δίνουν δική τους ερμηνεία , δικά τους ονόματα και τίτλους … δημιουργούν σενάρια και παραμύθια γύρο από τις εικόνες που βλέπουν.
4.Είναι εφικτό ο εκπαιδευτικός σήμερα των εικαστικών να προσφέρει στα παιδιά μια μαθησιακή εμπειρία που θα διασφαλίζει την συναισθηματική εμπλοκή την κριτική σκέψη αλλά και την υποκειμενική οπτική?
Η απάντηση στην ερώτησή σας θα είναι ναι και μόνο ναι. Ο εκπαιδευτικός εικαστικών κάνει αυτό που του αρμόζει στη θέση στην οποία βρίσκεται, είτε διδάσκει στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, είτε στη δευτεροβάθμια.
5.Είστε καλλιτέχνης και παιδαγωγός Δυο βασικές πτυχές του εικαστικού φαινομένου είναι η πράξη και αισθητική αντίληψη- απόκριση- πρόσληψη . Ποια από τις δύο θεωρείτε περισσότερο σημαντική για έναν δημιουργό
Πρώτα είμαι εικαστικός , ένας άνθρωπος που ασχολούμαι καθημερινά με το έργο μου(σχέδιο , χρώμα ή γλυπτό). Το αποτέλεσμα από μόνο του είναι μια εικόνα , η οποία μπορεί να είναι με τη σειρά της ένα ολόκληρο μάθημα . Φυσικά ο τρόπος που θα το παρουσιάζω και οι συζητήσεις γύρο από αυτό ολοκληρώνουν με επιτυχία μια παιδαγωγική αποστολή. Έτσι νομίζω και οι δύο πτυχές που αναφέρατε είναι εξίσου σημαντικές .
6.Ποια από τις δύο θεωρείτε περισσότερο σημαντική για έναν δημιουργό που διδάσκει εικαστικά στο σχολείο ?
Στο ατελιέ είσαι μόνος και πρέπει να ‘’ τα βρεις με τον εαυτό σου’’ , στο σχολείο το έργο σου είναι ακόμα πιο περίπλοκο , το προσαρμόζεις , το αλλάζεις ανάλογα με την ηλικία και τις ανάγκες της κάθε τάξη.
7. Έχετε σπουδάσει Ζωγραφική αλλά και Γλυπτική . Πώς η μια τέχνη επιδρά στην άλλη αμφίδρομα κατά τη διεργασία της καλλιτεχνική σας έκφρασης?
Η ‘’βάση’’ μου είναι η γλυπτική. Από μικρή ηλικία , στο καλλιτεχνικό Λύκειο ‘’Victor Brauner’’ της πόλης στην οποία γεννήθηκα (Piatra Neamt), έκανα μαθήματα ειδικότητας γλυπτικής , πέρα από τα υπόλοιπα κλασικά μαθήματα. Μαζί με τα χρόνια της Σχολής Καλών Τεχνών συμπληρώνονται 9 ολόκληρα χρόνια που άφησαν σημεία και μεγάλη επιρροή ακόμα και στη ζωγραφική που κάνω. Όπως καταλαβαίνετε , η φόρμα και το τρισδιάστατο είναι αυτά που κυριαρχούν το έργο μου μέχρι αυτή τη στιγμή.
Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μου δώσατε να μιλήσω για το έργο μου, στην τάξη και στο ατελιέ. Είναι η τιμή μου που υπηρετώ την ελληνική εκπαίδευση και μπορώ να προσφέρω ένα μικρό λιθαράκι στο μεγάλο σύνολο των συναδέλφων.
Και εγώ ευχαριστώ, Γκάμπριελ! Καλή δύναμη στο έργο σου και καλή χρονιά στους αναγνώστες μας ΜΕ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΣΤΑ ΣΥΝ της ανθρώπινης αλυσίδας!!!
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ στον ιστότοπο του δημιουργού-παιδαγωγού:
http://www.gabrielgrama.com/ και στους υπερσυνδέσμους
https://www.art22.gr/gabriel-grama-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CE%AD%CF%86%CE%B5%CF%81%CE%B5-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%84%CE%B7-%CE%B2%CE%B1%CF%83/
https://www.facebook.com/gabriel.grama.9
https://www.alt.gr/paroysiasi-eikastikon-gkrama-gkampr/
* Η Μαρία Δρακάκη είναι eπιμελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, Παιδαγωγός, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων με ειδίκευση στην Πολιτισμική Επικοινωνία και Πολιτιστική Διαχείριση.
*e-mail επικοινωνίας: politismOS.drakaki@gmail.com
Βιβλιογραφία -πηγές
http://gabrielgrama.com/files/GramaExhibition2019.pdf
Γιανναράς, Χρ. (1996), Τα καθ’εαυτόν, εκδ. ΙΚΑΡΟΣ , Γ΄ Έκδοση
