“Ο Κόσµος της Κύπρου” στον Γιώργο Σεφέρη. Μνήµη και Αγάπη. Λυπούµαι που δεν πρόλαβα να το κάµω όσο ζούσε ο ποιητής !!”
Αδαµάντιος ∆ιαµαντής, 15 Νοεµβρίου 1974
Η Παγκόσµια Ηµέρα Παιδικού Βιβλίου (ICBD) του 2025, υποστηριζόµενη από το τµήµα της IBBY στην Ολλανδία εστιάζει στην ελευθερία της φαντασίας, µε την προτροπή από το ποίηµα “Η γλώσσα των εικόνων” της Rian Visser:«Φτιάξε εικόνες για το ποίηµά µου και νιώσε ελεύθερος: αυτά τα λόγια σου ανήκουν, παρόλο που προήλθαν από µένα» Το ποίηµα προέρχεται από την εικονογραφηµένη ποιητική συλλογή “Alle wensen van de wereld” (2021) τους και το βιβλίο στο οποίο εµπεριέχεται βραβεύτηκε µε τα βραβεία Zilveren Griffel στην Ολλανδία και (Gouden Poëziemedaille Χρυσό Μετάλλιο Ποίησης) στο Βέλγιο.
Η φετινή αφίσα µε αφορµή δηµιουργήθηκε από τη συγγραφέα Rian Visser και την εικονογράφο Janneke Ipenburg και προσκαλεί τα παιδιά παγκοσµίως να εξερευνήσουν τη δύναµη της φαντασίας µέσω της τέχνης και της ποίησης .
“…Φτιάξε εικόνες
µε το ποίηµά µου,
ελεύθερα να αισθανθείς:
αυτά τα λόγια
πάρ’ τα και κάνε τα δικά σου
από την καρδιά µου στην καρδιά σου.”
Η ελληνική εκδοχή από το ποίηµα σε µετάφραση από τα ολλανδικά της Μαργαρίτας Μπονάτσου:
Μπορείτε να ζωγραφίσετε εικόνες
για τις λέξεις,
για όσα λέω;
Τότε, ζωγραφίστε
ένα µέρος της εικόνας,
το κρύο,
τον άνεµο,
έναν κόµπο στον λαιµό σου
ή κάποια σκληρή τύχη,
ζωγραφίστε έναν βήχα,
έναν αναστεναγµό,
το άρωµα του φρέσκου ψωµιού,
τον χρόνο,
µια στιγµή,
την αρχή ή το τέλος
ενός σχεδίου,
ζωγραφίστε το µέρος όπου παντού
το µέρος όπου ποτέ,
το µέρος όπου σύντοµα
κάτι πρόκειται να συµβεί,
ζωγραφίστε τον πόνο µιας απώθησης,
τη γεύση της θάλασσας.
Υπάρχουν τόσα πολλά
που θέλω να δω,
σαν αγάπη,
µια µέρα,
και ίσως για µένα.
“Στα υψηλής ποιότητας παιδικά βιβλία ανάβει και αναπτύσσεται η φαντασία του αναγνώστη. Αυτά τα βιβλία βοηθούν τα παιδιά να εξερευνήσουν τη φαντασία τους, να αναπτύξουν τη δηµιουργικότητά τους και να δουν τον κόσµο µε έναν νέο τρόπο. Τα καλά βιβλία καλούν τους αναγνώστες να ερµηνεύσουν τις λέξεις µόνοι τους, κάνοντας την ιστορία δική τους”.
Αυτά τα υπέροχα µεταφέρει φέτος η IBBY στο συνοδευτικό σηµείωµά της, ενώ επιπρόσθετα προκηρύσσει και έναν διεθνή διαγωνισµό ζωγραφικής µε τίτλο «Η γλώσσα των εικόνων», καλώντας να συµµετάσχουν όλα τα παιδιά να κάνουν ένα σχέδιο, ζωγραφική ή κάποιο άλλο είδος τέχνης µε βάση το ποίηµα. “Στη συνέχεια, τραβήξτε µια φωτογραφία της τέχνης σας και (προαιρετικά) µια φωτογραφία του εαυτού σας µε το έργο τέχνης σας και στείλτε τη µε email: απευθείας στην IBBY της Ολλανδίας: ibby.secretariaat@gmail.com ή και στην IBBY της χώρας σας. Καλούνται να συµµετάσχουν όλα τα παιδιά σε όλο τον κόσµο που συµµετέχουν στην Παγκόσµια Ηµέρα Παιδικού Βιβλίου! Η IBBY της Ολλανδίας θα εµφανίσει όλες τις συµµετοχές στον ιστότοπό της και θα επιλέξει τους νικητές, οι οποίοι θα ανταµειφθούν µε ένα πακέτο βιβλίων για το σχολείο τους. Αυτή η εικονική έκθεση είναι ο τρόπος µας να γιορτάσουµε την ελευθερία της φαντασίας.
Την Παγκόσµια Ηµέρα Παιδικού Βιβλίου καθιέρωσε το ∆ιεθνές Συµβούλιο Βιβλίων για την Νεότητα (IBBY), το 1966, την ηµέρα των γενεθλίων του µεγάλου ∆ανού παραµυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν.
∆ιαλέξα για την παγκόσµια ηµέρα βιβλιου που φέτος έχει ως µήνυµα την γλώσσα των εικόνων το βιβλίο που υπογράφει η νεαρή Σάντη Αντωνίόυ µε τον τίτλο: “ Πόσα µέτρα είναι ο κόσµος µας?” γιατί από την πρώτη στιγµή τόσο ο λόγος όσο και η εικόνα του βιβλίου για παιδιά ( και για µεγάλους συµπληρώνω εγώ) συνθέτουν ένα «ευρηµατικό οράν» και αντίστοιχα ένα «δυναµικό θεάσθαι» ικανό να απελευθερώσει µια δυνατή έµπνευση και πολυτροπική δράση για εκείνους που το επιλέγουν ως αντίδωρο της καθάριας αγάπης για τον άνθρωπο και τον τόπο τους.
“Στο εργαστήρι του µεγάλου ζωγράφου Αδαµάντιου ∆ιαµαντή επιχειρεί να «εισέλθει» η βραβευµένη συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Σάντη Αντωνίου, µε το νέο της βιβλίο «Πόσα µέτρα είναι ο κόσµος µας;» Με την εικονογραφική συµπόρευση της εικαστικού Έλενας Τσιγαρίδου αποκαλύπτει τις συναντήσεις του σπουδαίου εικαστικού δηµιουργού µε τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη, τον ζωγράφο και χαράκτη Τηλέµαχο Κάνθο, τον αρχαιολόγο Πορφύριο ∆ίκαιο, τον αυτοδίδακτο λαϊκό ζωγράφο Μιχαήλ Κάσιαλο, τους ακριβούς φίλους από τους οποίους εµπνεύστηκε πολυδιάστατα.
Και ο Κόσµος της Κύπρου ξεδιπλώνεται µε µια εµπνευσµένη διάδραση λόγου και εικόνας στις σελίδες του βιβλίου της καθώς ένα µικρό κορίτσι ψάχνει µε τη βοήθεια όλων των ανθρώπων του ζωγραφικού πίνακα να βρει τον καλύτερό του φίλο που χάθηκε.
Η προτροπή στο οπισθόφυλλο του βιβλίου από τις εκδόσεις ΚΑΛΕΙ∆ΟΣΚΟΠΙΟ “Πάµε λοιπόν να γνωρίσουµε αυτόν τον κόσµο, να συναντήσουµε την οµορφιά της ζωής και την αγάπη – να βρούµε και τον χαµένο φίλο!”
Το βιβλίο επιτυγχάνει µια παιχνιδιάρικη ισορροπία που διεγείρει το πνεύµα µε µια συναρπαστική περιπατητική ανάγνωση όπου σε κάθε βήµα του µικρού κοριτσιού ξετυλίγεται µια ακολουθία από εικόνες, ήχους, κινήσεις στον χώρο στον χρόνο. Τα πρόσωπα-πρωταγωνιστές συνοµιλούν προσδίδοντας στην ακοή την προσδοκία του ανθρώπινου ήχου, σε µια συνολική αφηγηµατική ύλη από ανθρώπινες φωνές που καταγράφονται και τεκµηριώνονται αξιοποιώντας αποτελεσµατικά τις αρχές της οπτικής επικοινωνίας.
Ο ζωγράφος Αδαµάντιος ∆ιαµαντής µε το µνηµειώδες ζωγραφικό του έργο δηµιουργεί µια ανεπανάληπτη ζωγραφική αναπαράσταση του βιωµένου τόπου του, όπου η Κύπρος ως κοινωνικός χρονοτόπος συνιστά ένα σταυροδρόµι εµπειριών που προσκαλεί την λογοτεχνική γραφή να καταγράψει την γεωγραφία της, συνδέοντας χρόνο χώρο και ανθρώπους. Η συγγραφέας φωτίζει ευρηµατικά µε την αναζήτηση της µικρής της πρωταγωνίστριας την έµπνευση του ζωγράφου ως συλλέκτη προσώπων. Ο πίνακας του ζωγράφου συνιστά τον θεµέλιο νοηµατικό λίθο του βιβλίου για παιδιά και για µεγάλους σαν µια αρτηρία αισθητική που τροφοδοτεί ακατάπαυστα στον αναγνώστη την περιέργεια και το βλέµµα να µην χάσει τίποτα από όσα συνθέτουν την ΕΙΚΟΝΑ της κάθε σελίδας.
Το καταπληκτικό επίτευγµα του βιβλίου είναι η προσφυγή στις 5 αισθήσεις που εγείρονται από αυτήν την πρωτότυπη περιπατητική ανάγνωση που ενεργοποιεί η εµπνευσµένη γραφή της Σ. Αντωνίου σε σελίδες που βρίθουν οπτικών δηλώσεων και συνδηλώσεων από τα σχέδια της Έλενας Τσιγαρίδου. Η αφή και η όραση σε χώρους καφενείων, αλλά και η γεύση και η όσφρηση στη φύση του νησιού, ενδυναµώνει θαυµαστά την µνηµονική εγγραφή στη διαδικασία πρόσληψης της ποιητικής του λόγου και της εικόνας της έκδοσης.
Σελίδα σελίδα φανερώνεται η προσήλωση και η επένδυση της εικονογράφου Έλενας Τσιγαρίδου στην εικόνα που όµως δεν επιλέγει να εντυπωσιάσει τα παιδιά µε θερµά χρώµατα, αλλά αναδεικνύει µε µαεστρία ένα παιχνίδι ανάµεσα στο γαλάζιο και το καφ και τις τονικότητες τους για να υποδηλώσει το ουράνιο και το γήινο, σε αρµονία µε το ζωγραφικό έργο του Αδαµάντιου Κοραή στο οποίο κυριαρχει το µαύρο και το λευκό.
“Χρώµα MΑΥΡΟ:Πώς […] να ξεφύγω από το µαύρο χρώµα σαν βασικό πράγµα στην όλη υπόθεση? Τα µαύρα ράσα των παπάδων, οι βράκες των ανδρών και κάτι άλλο βασικό, τον καιρό της τούρκικης κατοχής, το µαύρο ήταν το επιβεβληµένο από τον νόµο χρώµα για τους “ραγιάδες” (΅Ελληνοκύπριους)”
Αδαµάντιος ∆ιαµαντής σελ. 41
Κάθε σελίδα και ένας ιδιαίτερος καµβάς που αιφνιδιάζει το βλέµµα, καθώς υποδέχεται γραµµές και σκίτσα µε µολύβι, έργα τέχνης, σηµειώσεις, ρήσεις, σχήµατα, µορφές ασπρόµαυρες φωτογραφίες,σηµεία, φόρµες . Ο ρόλος όλων να αλληλοτροφοδοτούν τον ρυθµό και την σύνθεση της πολύσηµης αποστολής του νοήµατος του βιβλίου. Κάθε σελίδα αυτού του βιβλίου είναι µια µοναδική εικόνα στην οποία έχει σηµασία, η γραµµατοσειρά, η ποιότητα του χαρτιού, η αρίθµηση στα δεξιά , η λεπτοµέρεια ακόµη και στην απόσταση των γραµµάτων στον τίτλο του βιβλίου που υπονοούν την ελευθερία του προσδιορισµού της κλίµακας του ΚΌΣΜΟΥ ΜΑΣ…. Η οπτική αφήγηση και η λεκτική αφήγηση προσδίδουν στο βιβλίο δικαιωµατικά ειδική µνεία για το επίτευγµα της ιδεατής αρµονικής συνύπαρξης τους από την αρχή έως το τέλος, αφού οι αισθητικές ποιότητες των οπτικών µορφών ισορροπούν µε τον γραπτό κώδικα,καθώς αντίστοιχα και εκείνος αποδίδεται οπτικά µε διαφορετικούς τρόπους ανά περίσταση.
Η ανάγνωση του βιβλίου ξεδιπλώνει µια διαδικασία δηµιουργίας και ακολουθίας επάλληλων νοηµάτων Οι νοηµατοδοτήσεις εξελίσσονται σε διαφορετικά επίπεδα και µε διαφορετικά εναύσµατα, καθώς η ανάγνωση προχωρά µε την αφήγηση του µικρού κοριτσιού να ξεκινά σε πρώτο ενικό µε την εικόνα του συγκλονιστικού κάδρου µε δύο κενές καρέκλες.
Η απουσία του ζωγράφου στο βιβλίο έχει το χρώµα του γαλάζιου. Το γαλάζιο σηµατοδοτεί τις συναντήσεις του µε τους φίλους του, τον ουρανό του και υπονοεί την παρουσία του µε πιο αχνό τόνο όταν φιλοξενεί τον λόγο του από γραπτές πηγές και οπτικά ντοκουµέντα της ζωής του. Το γαλάζιο φωτίζει στο εξώφυλλο το οραµατικό βλέµµα του ζωγράφου, αλλά και διχοτοµείται ευρηµατικά στο διπλό οπισθόφυλλο, για να υποδηλώσει το ρήγµα του ιστορικού γεγονότος, της τούρκικης εισβολής στο νησί της Κύπρου. Το σχέδιο της φιγούρας του µικρού κοριτσιού, ενδιάµεσα ως οδοιπόρου, στην συγκινησιακή αναζήτηση του φίλου της σε ένα κενό χώρο σε πολύ ανοιχτό τόνο του καφέ οριοθετείται από το γαλάζιο χρώµα. Το θέτει ως σύνορο και φόντο στο ζωγραφικό έργο “Η κοπέλα µε το πουλί( 1967)” του Α. ∆ιαµαντή για να χρωµατίσει στη συνέχεια κυρίαρχα το εξώφυλλο.
Σε αυτό τον χώρο της διχοτόµησης του φιλοξενείται η περιγραφή του θέµατος του βιβλίου για να επανέλθει στο εσωτερικό του στις σελίδες 38 και 39 µε την απάντηση του ζωγράφου στο ερώτηµα της µικρής του φίλης, στη µια σελίδα: “ ∆ιαµαντή τι λαχταράς πιο πολύ? “Ειρήνη λαχταρώ ….ειρήνη στον κόσµο µας”
Και στην άλλη σελίδα δίπλα, στο έργο του µε την κοπέλα που κρατά το περιστέρι τη σκέψη του:
“Έτσι τέλειωσα την αφήγηση αυτή τον Νοέµβρη του 74. Σήµερα το Μάη του 75 βρίσκω τον εαυτό µου να σκαλίζει ξανά τις ρίζες. Οι χυµοί ήταν πάντα εκεί. Τα δεντράκια και τα λουλούδια που σήκωσαν στις καλύβες τους οι ξεριζωµένοι µας φέρνουν λυγµούς και λαχτάρες. Τα νέα βλαστάρια ανδρώνονται. Ο “Κόσµος της Κύπρου” θεµελιώνει το Κάστρο της Νέας Ζωής.
Α. ∆ιαµαντής , 15 Μαΐου 1975
Το γαλάζιο σε όλο το βιβλίο µε τονικές κλίµακες υπογραµµίζει, υποµνηµατίζει, επισηµαίνει, ταξινοµεί, αναδεικνύει, τους σταθµούς της βιογραφίας του σπουδαίου ζωγράφου, καθώς ενσωµατώνονται αρµονικά τα σχέδια µε µολύβι, οι γραµµατοσειρές, τα έργα τέχνης του, οι γραπτές πηγές- σηµειώσεις του, οι λεπτοµέρειες του συνολικού πίνακα, οι ασπρόµαυρες φωτογραφίες, που σηµατοδοτούν τη συνάντηση του ακάµατου ζωγράφου µε τον Σεφέρη, αλλά και άλλους ακριβούς φίλους του.
Η ποιητική της ζωγραφικής αναπαράστασης του Α. ∆ιαµαντή υπαγορεύει αφ’ εαυτού ένα ξεχωριστό χρώµα, ένα ιδιαίτερο φως µιας ιδιάζουσας περιρρέουσας ατµόσφαιρας σε κάθε σηµείο της και εξάρει την ανάγκη µέσω του λόγου και της εικόνας να βιώσειτο ο αναγνώστης του βιβλίου έργο τέχνης στην Λεβέντειο Πινακοθήκη της Κύπρου που βρίσκεται σήµερα. Κάθε σελίδα είναι µοναδική και καθόλου αναµενόµενη στην δόµηση του νοήµατος και της οπτικής δήλωσης. Μια αισθητική κλίµακα εικόνων αποχρώσεων και φωτοσκιάσεων αγκαλιάζει τα πρόσωπα πρωταγωνιστές που το µικρό κορίτσι συνδιαλέγεται µαζί τους αναζητώντας µε υποµονή και επιµονή τον φίλο της υποκινώντας τη συγκινησιακή συµµετοχή
∆εσµώτης του βλέµµατος η ζωγραφική αλληλουχία των προσώπων, αφυπνίζει στα µάτια του αναγνώστη, αλλά και του δια ζώσης αποδέκτη του µεγαλόπρεπου έργου, την ενόραση ενός ιστορικού παρελθόντος. Αλλά και µια δυναµική αυτοβιογραφία που ιχνηλατεί το άναρχο µπαρόκ της ψυχής σε ένα αρµονικό και γαλήνιο τοπίο Ένα είδος αποκρυπτογράφησης του κόσµου του ζωγράφου που συνδέονται ενδόµυχα και ασυνείδητα µε το «γνῶθι σαὐτόν» . Η περιπατητική ανάγνωση του βιβλίου αναδίδει µια δέσµη αισθητικών ερεθισµάτων που συνθέτουν την “εκούσια µνήµη” σύµφωνα µε τον όρο του Μαρσέλ Προυστ.
“Η εικόνα που το µέγεθος και το σχήµα τα διάλεξα σε 17,50Χ1,75 µέτρα συγκεντρώνει 67 πρόσωπα. Από αυτά τα 61 έχουν παρθεί από σχέδια καµωµένα από το φυσικό. Τα 6 είναι δηµιουργηµένα για να προσαρµοστούν στην ανάγκη της συνθέσεως. Το τοπίο που έβαλα στο βάθος είναι συναρµολογηµένο από 25 περίπου σχέδια τοπίων. Μερικά από αυτά µεταφέρθηκαν αυτούσια, σε άλλες περιπτώσεις κοµµάτια συναρµολογήθηκαν και ενώθηκαν µεάλλα. Εδώ και εκι και πολλές λεπτοµέρειες εµαζεύτηκαν από παντού. Στην εικόνα συγκεντρώθηκαν σχέδια, πρόσωπα και τοπία που εσχεδιάστηκαν από το 1931 µέχρι και το 1959 και προέρχονται από 30 τόπους και χωριά της Κύπρου.”
Α. ∆ιαµαντής, σελ. 25
“Έπρεπε να ζωγραφίσω τον κόσµο της Κύπρου. Πέρασα θυµάµαι νύχτες και µέρες αµφιβολίας, τι θέλω να πω µε την εικόνα αυτή? Είχα να πω τίποτε? Ρωτούσα τον εαυτό µου. Καταπιάστηκα όµως µε αυτή τη δουλειά γιατί για µένα ήταν ανάγκη. Έπρεπε να βγει έξω να λυτρωθώ.
Α. ∆ιαµαντής , σελ. 44
Η περιπλάνηση του βλέµµατος και του πνεύµατος του αναγνώστη του βιβλίου ακολουθεί φυσικά την τροχιά του γαλάζιου, καθώς και τα δύο ασκούνται αβίαστα στο να συνειδητοποιήσουν τη σύλληψη και την κορύφωση, τόσο του έργου του ζωγράφου ∆ιαµαντή όσο και την επίγνωση και αυτοσυνειδησία που χαρακτηρίζει τη συγγραφέα Σάντη Αντωνίου και την εικονογράφο Έλενα Τσιγαρίδου. . Επίγνωση ευθύνης και µέληµα τους να διαµεσολαβήσουν “αποτελεσµατικά και ήσυχα” ένα µοναδικό και ανεπανάληπτο εικαστικό έργο τέχνης ενός σπουδαίου ανθρωποκεντρικού καλλιτέχνη µε πολλαπλούς συµβολισµούς και αναφορές.
Εικονογράφηση µε λεπτοµέρειες σχεδιαστικές, αλλά µε ένα στρατήγηµα αφηγηµατικό για ένα µνηµειώδες εικαστικό έργο ιστορικό ντοκουµέντο που δεν παραθέτει απλά πρόσωπα, αλλά φωτίζει ιστορίες σχέσεις συνδέσεις που καρποφόρησαν, προστάτευσαν, εξέλιξαν ιδέες και την ζωή των προσώπων αναφοράς. Πίσω από το φαινοµενικά απλό κρύβεται µια µεθοδική και κοπιαστική διαδικασία. Ο κόσµος του ζωγράφου µια σκέψη ικανή να θέτει διαχρονικά ατόφια ερωτήµατα….
Αρχικά ο ζωγράφος αποκαλούσε το έργο του “Εικόνα και ∆ηµογραφία”
“ Νοµίζω πως ο Κόσµος της Κύπροu ταιριάζει καλύτερα.
Όπως θα αναγνωρίσετε η διατύπωση αυτή είναι του Γιώργου Σεφέρη. Τον εδανείστηκα. Ο ποιητής ήξερε πώς δούλευα σε κάτι τέτοιο ∆υστυχώς δεν πρόλαβε να την δει όταν τον περιµέναµε τον Αύγουστο του 72. Η σκέψη µου ήταν να αφιερώσω ΩΣ ΑΝΤΙ∆ΩΡΟ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΜΟΥ ΣΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ….”
Α. ∆ιαµαντής, σελ. 46
Ως αντίδωρο λυτρωτικό η έκφραση κάθε µορφής τέχνης, είτε είναι ποίηµα, είτε είναι βιβλίο ,είτε είναι εικόνα, είτε είναι όσα µπορούν να αποδώσουν αντάξια και διαχρονικά οι κώδικες των τεχνών.
* Οι φωτογραφίες προέρχονται από τη σελίδα στο F/B της Σ. Αντωνίου
*Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων µε ειδίκευση στην πολιτισµική επικοινωνία και πολιτιστική διαχείριση.
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.leventisgallery.org/home
https://kaleidoscope.gr/el/
Endnotes
www.rianvisser.nl
https://corneliafunke.com/de/geschichten/magische-bildermacher/janneke-ipenburg/
Πηγή: https://www.sansimera.gr/worldays/13
Το φετινό µήνυµα από την Rian Visser: Η Γλώσσα των Εικόνων.
(µετάφραση στα ελληνικά από την αγγλική µετάφραση: ELNIPLEX)
Το μήνυμα και η αφίσα της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου 2025
https://www.philenews.com/politismos/prosopa/article/1497115/santi-antoniou-zo-anamesa-ston-realismo-ke-ti-fantasia/
https://www.politeianet.gr/books/9789604711680-antoniou-santi-kaleidoskopio-posa-metra-einai-o-kosmos-mas-367479
https://kaleidoscope.gr/el/-/9789604711680-posa-metra-einai-o-kosmos-mas-748.html
