«Ένα σηµείο, ένα σηµείο και σ’ αυτό πάνω ισορροπείς και υπάρχεις…1»
Οδυσσέας Ελύτης, «ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ»
Έχει αξία πάντα µια δεύτερη ανάγνωση, µια δεύτερη µατιά, µια δεύτερη σκέψη. Όπως έχει νόηµα να επιστρέφεις σε κάθε τι που έχεις συναντήσει και έχει καταφέρει, έστω και φευγαλέα, να κινητοποιήσει την περιέργεια σου, το ενδιαφέρον, το θαυµασµό, την έκπληξη, την απορία, να προκαλέσει ένα οποιοδήποτε (συν)αίσθηµα σου ενεργό….
Η δεύτερη ανάγνωση θα οδηγήσει σε µια άλλη ερµηνεία και θα γεννήσει µια άλλη θέαση, µια νέα ευκαιρία για µέθεξη διαλόγου… Στην καθηµερινότητα της σχολικής πράξης η τέχνη είναι το δυναµικό µέσο που δίνει ανεξάντλητες ευκαιρίες για δεύτερη ανάγνωση. Όλες οι µορφές τέχνης προσφέρουν αυτή τη δυνατότητα, εάν εκλαµβάνονται ως µέσα έκφρασης και επικοινωνίας όλων των συµµετεχόντων στη σχολική πράξη και αν η αρχή της παιδαγωγικής προσέγγισης είναι ότι όλοι, ανεξάρτητα από το χάρισµα τους, έχουν το δικαίωµα να συγκινούνται και να ανακαλύπτουν τις δικές τους συνδέσεις µε ένα αγαθό του πολιτισµού.
Το βίωµα της τέχνης προϋποθέτει παρατήρηση, στοχασµό και δεύτερη, τρίτη, τέταρτη ανάγνωση µε τη έννοια της θέασης ή της ακρόασης, συνοµιλία συστηµατική και πολυαισθητηριακή… Κυρίως µια διαδικασία µε συνέπεια, που διαπερνά τα γνωστικά αντικείµενα, καθηµερινά, ευρηµατικά, χωρίς να επενδύεται µε υποχρέωση και κανονικότητα, αλλά µε τον στόχο «να καλλιεργήσει στους µαθητές τη νοοτροπία του στοχασµού µε αφορµή ένα οπτικό ερέθισµα πλούσιο σε πολιτισµικές συµβολικές και ερµηνευτικές αναφορές δλδ ένα έργο τέχνης».( Perkins,1994)
Αφορµή για τη δική µου δεύτερη ανάγνωση µια άσκηση εικαστικών σε ένα σηµείωµα µιας κόλλας Α4, η οποία υπογράφεται από τις κ. Χαρίκλεια Μυταρά και κ.Ε. Τσαλδίρη. Η άσκηση απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς πρώτης τάξης το σχολικό έτος 1995-1996, φέρει τον τίτλο «∆ΙΑΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Οµαδικές ασκήσεις κατάλληλες για µαθητές Α΄ ∆ηµοτικού» και ανήκει στη συλλογή του εκπαιδευτικού υλικού του προγράµµατος «ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισµός» του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων.
Έχει τεράστιο ενδιαφέρον o τρόπος µε τον οποίο οι αρχές της Σχολής Μπαουχάους (γερµ. Staatliches Bauhaus ή Bauhaus)² ενσωµατώνονται από τις εµψυχώτριες µε έναν εξαιρετικά απλό γοητευτικό και περιεκτικό τρόπο στην πρόταση της άσκησης για τη διδασκαλία του κεφαλαίου των συνόλων στα Μαθηµατικά της Α΄ τάξης : «Εµείς πληροφοριακά σας αναφέρουµε πως µια από τις πιο σηµαντικές σχολές Τέχνης των αρχών του αιώνα µας , το Bauhaus, εκφράστηκε µέσα από το τετράγωνο, το τρίγωνο το κύκλο. ∆ηµιούργησε αριστουργήµατα καθαρής τέχνης. Ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, αρχιτεκτονικής. Άλλαξε το design των εφαρµοσµένων τεχνών µε το πιστεύω της πως η φόρµα πρέπει να ακολουθεί τη λειτουργία. Επίσης πως η ίδια σχολή µετά από σηµαντικότατες συζητήσεις ανάµεσα στους ιδιοφυείς δασκάλους της, αποφάσισε πώς θα προσδιόριζε χρωµατικά τον χαρακτήρα των τριών βασικών γεωµετρικών σχηµάτων, τον κύκλο, το τετράγωνο, το τρίγωνο µε τα τρία βασικά χρώµατα. Το κίτρινο, το κόκκινο, το µπλε. Ο κύκλος ονειρικός από τη φύση του άλλοτε σταθερός και άλλοτε ασταθής θα µπορούσε να χρωµατιστεί µε το µπλε της νύχτας, του ονείρου το τυπικά ουράνιο χρώµα. Το τετράγωνο, ευθύγραµµο, ισόπλευρο σταθερό και αρσενικό µε το κόκκινο που είναι θερµό και προβάλλεται. Το τρίγωνο, οξύ ενεργητικό, µέσα από την οξύτητα των γωνιών του µε την πνευµατικότητα του κίτρινου» (Μυταρά &Τσαλδίρη, 1995).
Η ανακάλυψη του χρώµατος αναδεικνύεται κοµβική µε την αυτενέργεια και το βίωµα : «Μια από τις πιο σηµαντικές προσπάθειες των Εικαστικών του ΜΕΛΙΝΑ είναι οι µαθητές σας από τις πρώτες τάξεις του ∆ηµοτικού να ανακαλύψουν το χρώµα ατοµικά και οµαδικά, αυτενεργώντας και µε διάφορες παραµέτρους. Επιστηµονικά, καλλιτεχνικά, ψυχολογικά. Η διαφάνεια του χρώµατος είναι ένας ακόµη γοητευτικός τρόπος να συνδυάσετε την επιστήµη και την τέχνη»
Η άσκηση ορίζει τα κριτήρια για να δηµιουργήσουν τα σύνολα στις επιφάνειες χαρτονιού, αξιοποιώντας ως εκφραστικό µέσο για το χρώµα ζελατίνες ζαχαροπλαστείου: «Η κάθε οµάδα αποφασίζει αν θα δηµιουργήσει ένα πανό µε ένα από τα τρία βασικά γεωµετρικά σχήµατα (παράδειγµα κύκλος) που θα έχει διαφορετικά χρώµατα και θα διαφέρει στο µέγεθος, ή ένα πανό και µε τα τρία βασικά σχήµατα διαφορετικά σε χρώµα και σε µέγεθος, ή ένα από τα τρία βασικά σχήµατα που θα έχουν το ίδιο µέγεθος αλλά θα είναι διαφορετικά στο χρώµα…»
Η ατοµική έκφραση δεν παραλείπεται στο οµαδικό έργο που προτείνεται και το κάθε παιδί ενθαρρύνεται να βιώσει τη γεωµετρική φόρµα σχεδιάζοντας την. «Ο κάθε µαθητής µε ένα χοντρό µαρκαδόρο σχεδιάζει µερικά από τα σχήµατα που επιλέχτηκαν για την οµαδική έκφραση. Είναι τα σχήµατα που στην πορεία της άσκησης δηλαδή όταν θα αντιµετωπίσουν το πρόβληµα της δοµής και της σύνθεσης µπορεί και να αγνοηθούν»
Η διαφάνεια διαµορφώνει τις αποχρώσεις στο χρώµα : «Κόβουν ζελατίνες στα σχήµατα, τα χρώµατα, τα µεγέθη που έχει αποφασίσει η οµάδα και τις κολλούν µε ρευστή κόλλα φροντίζοντας να καλύπτουν τις ζελατίνες άλλες εν µέρει , άλλες εντελώς και άλλες καθόλου..»
Η έννοια του συνόλου διερευνάται και τεκµηριώνεται µε την παρατήρηση από όλη την τάξη του συλλογικού έργου πριν την ολοκλήρωση και µε την ευρηµατική επιλογή του επιθέτου «αποφασισµένα» για να χαρακτηρίσει τα σύνολα «Αποφασισµένα» είναι τα σύνολα που είναι µε σαφήνεια οριοθετηµένα και τηρούν το κριτήριο της οµαδοποίησης τους:
«Πριν να τελειώσουν τα πανό ο δάσκαλος ζητάει από τους µαθητές να τοποθετήσουν στο πάτωµα της τάξης ή να τα κρεµάσουν στον τοίχο και όλοι µαζί να παρατηρήσουν αν διακρίνονται χρωµατικά σύνολα και αν δεν είναι, αν δεν µοιάζουν για αποφασισµένα, όπως είναι στα µαθηµατικά τους τα σύνολα µε το γνωστό τους σκοινάκι ,να προσθέσουν και άλλα σχήµατα –χρώµατα»
Η οικοδόµηση της σύνθεσης, σύµφωνα µε τις αρχές της σχολής Bauhaus πάντα, εκτός από τα παραπάνω που σχολιάστηκαν στη ροή των βηµάτων της άσκησης, ενθαρρύνεται λίγο πριν το τέλος, να διαπιστωθεί µε µια κριτική στοχαστική παρατήρηση από τους µαθητές. Αυτό το βήµα θα αναδείξει τον «πρωταγωνιστή», δλδ το σχήµα ή το χρώµα που υπερτερεί και διαµορφώνει το βασικό δοµικό συστατικό του συλλογικού έργου: «Αν κάποιο σχήµα χρώµα ή µέγεθος κυριαρχεί (πολλές φορές δηµιουργείται µια ενδιαφέρουσα γραµµή –ραχοκοκαλιά ) ας το ανακηρύξουν πρωταγωνιστή και ας προσθέσουν όποια σχήµατα και χρώµατα χρειάζονται για να είναι φανερός ο αρχηγός. Είναι η ώρα που ο δάσκαλος µπορεί να εξηγήσει στους µαθητές πώς κάθε έργο τέχνης έχει µια ραχοκοκαλιά , ακριβώς όπως ο άνθρωπος και πως αν αυτή η ραχοκοκαλιά δεν υπάρχει , καταρρέει το έργο όπως και ο άνθρωπος. Η άσκηση τελειώνει µε ανάρτηση των έργων στους τοίχους της τάξης και κριτική µαθητών για το αποτέλεσµα»
Η άσκηση όπως επισηµάνθηκε σχεδιάστηκε για να εφαρµοστεί στα Μαθηµατικά από µαθητές της Α΄τάξης. Η ανάρτηση του οµαδικού έργου συνιστάται απαραίτητα µετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της έκφρασης των µαθητών για να ενθαρρύνει τη δεύτερη µατιά τους που θα διαµορφώσει εν δυνάµει την αισθητική καλλιέργεια, την ευαισθητοιηµένη απόκριση τους στις οπτικές µορφές των έργων τέχνης.
1. Ο∆. ΕΛΥΤΗΣ, ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ, ΙΚΑΡΟΣ, ΑΘΗΝΑ 212011, Σ. 20. στο https://archive.greekamericannewsagency.com/2016/10/19/theiko-stoixeio-elytis/
2. Το όνοµά της προήλθε από αντιστροφή της γερµανικής λέξης Hausbau («οικοδόµηση»). O όρος Bauhaus ή Μπάουχαους (γερµ. Staatliches Bauhaus ή Bauhaus) αναφέρεται στην καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή που ιδρύθηκε το 1919 από τον Βάλτερ Γκρόπιους στη Βαϊµάρη (Γερµανία) Βασικά χαρακτηριστικά του Bauhaus ήταν η απλότητα, η λειτουργικότητα και η χρηστικότητα, µε ιδιαίτερη έµφαση σε γεωµετρικές φόρµες και στο χρώµα. Η σχολή Bauhaus απέρριπτε κάθε περιττό διακοσµητικό στοιχείο, θεωρώντας πως η ίδια η πρώτη ύλη περιέχει ένα είδος φυσικής και εγγενούς διακοσµητικής ικανότητας. Ο απώτερος σκοπός του Bauhaus ήταν να αποτελέσει µια ενιαία σχολή τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στις καλές τέχνες. Το ύφος της σχολής Bauhaus επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης, ειδικότερα στους τοµείς της αρχιτεκτονικής και του βιοµηχανικού σχεδιασµού (design), ενώ τα έργα που παράχθηκαν µέσα από τα εργαστήρια της σχολής έγιναν αντικείµενα εκτεταµένης αναπαραγωγής.
http://graficnotes.blogspot.com/2012/10/bauhaus-1919-1933.html
*ΠΗΓΕΣ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
https://philamuseum.org/calendar/exhibition/paul-klee-works-from-the-bauhaus-years-1921-1931
Πηγή αυτών των έργων τέχνης ΚΛΕΕ
https://www.google.com/search?sca_esv=576103488&sxsrf=AM9HkKlqQ6fNApf2bNLFtYRjobtYWKERuw:1698152984743&q=klee+%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9+%CF%83%CF%84%CE%BF+Bauhaus&tbm=isch&source=lnms&sa=X&ved=2ahUKEwjP4Lfr4I6CAxXLR_EDHau8BOkQ0pQJegQIDRAB&cshid=1698153016737043&biw=683&bih=309&dpr=2
Βιβλιογραφία-Πηγές
Μυταρά Χ. & Τσαλδίρη Ε.(1995), ΦΑΚΕΛΟΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ, «∆ιαφάνεια και Μαθηµατικά» Συλλογή Εκπαιδευτικού υλικού προγράµµατος «ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισµός», Μουσείο Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων
Perkins,D (1994) Τhe Intelligent Eye: Learning to Think by Looking at Art, December, Getty Publications
Πηγές έργων τέχνης που πλαισιώνουν το άρθρο
Bauhaus Art ( οµάδα)
https://www.facebook.com/groups/358394851257450
*Η Μαρία ∆ρακάκη είναι Επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων , Παιδαγωγός, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων
www.school-life.gr
