H ραγδαία ανάπτυξη της προφορικής ιστορίας στην Ελλάδα κατά την τελευταία πενταετία και ο πολλαπλασιασμός των δημόσιων και ιδιωτικών συλλογών ηχογραφημένων και βιντεοσκοπημένων αφηγήσεων ζωής έθεσαν επί τάπητος το πρόβλημα της ορθής διαχείρισης αυτών των αρχείων, με πλήρη σεβασμό της ιδιαιτερότητας των προφορικών πηγών. Πως διαφέρει η συλλογή, αποθήκευση, ταξινόμηση, συντήρηση και διαχείριση του ηχογραφημένου από ζωντανή πηγή τεκμηρίου από τις καθιερωμένες πρακτικές που ισχύουν για τα “χάρτινα” αρχεία; Πως μπορεί να διαφυλαχθεί με το ασφαλέστερο τρόπο αυτό το σημαντικό τμήμα της συλλογικής μνήμης για τις επόμενες γενιές; Και, εξίσου σημαντικό, πως μπορεί να εγγυηθεί η ευρύτερη δυνατόν πρόσβαση στο υλικό αυτό ώστε να συμβάλει σε νέες και καινοτόμες ερμηνείες της πρόσφατης ιστορίας μας;
Το ζωντανό ενδιαφέρον των πολιτών για την προφορική μνήμη καταγράφεται και από τη δημιουργία μεγάλου αριθμού τοπικών αυτοδιαχειριζόμενων ομάδων προφορικής ιστορίας σε ολόκληρη τη χώρα (γειτονιές της Αθήνας, νησιά του Αιγαίου, Βόλος, Αλεξανδρούπολη, Καστοριά, Καβάλα, Κατερίνη). Το σημαντικό υλικό που συγκεντρώνεται από τις ομάδες αυτές έχει παρουσιαστεί σε αρκετές εκδηλώσεις, κυρίως στην Αθήνα, αλλά η πρόσβαση του κοινού στα αρχεία τους δυσχεραίνεται από την έλλειψη αποθηκευτικού χώρου, υλικού ή ψηφιακού. Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό και ποιός μπορεί να είναι ο ρόλος των υφιστάμενων δημόσιων ή ιδιωτικών ιστορικών αρχείων στον τομέα αυτό;
Τέλος, ποιές είναι οι προκλήσεις που θέτει η ψηφιακή επανάσταση στη διαχείριση αρχείων προφορικών μαρτυριών; Ποιά είναι τα προβλήματα που τίθενται όσον αφορά τα νομικά και δεοντολογικά ζητήματα, την αποθήκευση ψηφιακών αρχείων, την ψηφιοποίηση αναλογικών ηχητικών αρχείων, την παροχή πρόσβασης στο υλικό μέσω του Διαδικτύου, την καταλογογράφηση και ευρετηρίαση ψηφιακών τεκμηρίων;
Προκειμένου να συζητηθούν σε βάθος αυτά τα ζητήματα και να δρομολογηθούν συνεργασίες για το μέλλον, η Ένωση Προφορικής Ιστορίας πήρε την πρωτοβουλία της διοργάνωσης σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ, ενός πολύ κομβικού σεμιναρίου αρχειακής διαχείρισης συλλογών οπτικοακουστικών μαρτυριών, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στο Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ με θέμα «Αρχειακή διαχείριση συλλογών οπτικοακουστικών μαρτυριών» την Παρασκευή 3 και το Σάββατο 4 Νοεμβρίου. Προσκεκλημένος της ΕΠΙ (Ένωση Προφορικής Ιστορίας) μια εξέχουσα προσωπικότητα στο χώρο της προφορικής ιστορίας: ο Robert Perks, κύριος επιμελητής του Αρχείου Προφορικής Ιστορίας της Βρετανικής Βιβλιοθήκης και Διευθυντής της Εθνικής Συλλογής Αφηγήσεων Ζωής του ίδιου Ιδρύματος. Η διάλεξη του πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του σεμιναρίου την πρώτη μέρα και είχε θέμα: «Ακούγοντας την Ιστορία: Αξιοποιώντας την προφορική ιστορία και τη μνήμη στα μουσεία και τους χώρους τέχνης» (“Listening to history: using oral history and memory in museums and galleries”). O κ Rob Perks στην ανοιχτή του διάλεξη στην κατάμεστη αίθουσα του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ φώτισε μερικές από τις θεωρητικές και πρακτικές προκλήσεις που τίθενται από τη σύγχρονη συλλογή, ερμηνεία και παρουσίαση της προσωπικής μνήμης με αναφορά σε παραδείγματα δημόσιων εκθέσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Αξίζει να επισημανθεί ότι ένας από τους βασικούς σκοπούς της ΕΠΙ είναι η διοργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων για τη θεωρία και τη μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας, ώστε να διαδοθούν οι διεθνείς προδιαγραφές σχετικά με τη μεθοδολογία της συνέντευξης, τον τεχνικό εξοπλισμό, την αρχειοθέτηση και τα δεοντολογικά ζητήματα.
Η Ένωση Προφορικής Ιστορίας ιδρύθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2013 και έχει έδρα το Βόλο. Ορόσημο για τη δημιουργία της αποτέλεσε το επιμορφωτικό σεμινάριο 20 εθελοντών που οργανώθηκε από την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, με τη συνεργασία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με στόχο την ίδρυση ενός Μουσείου Προφορικής Ιστορίας. Το σεμινάριο, διαρκείας 40 ωρών, πραγματοποιήθηκε από το Σεπτέμβριο ως το Δεκέμβριο 2009, με διδάσκοντες τα μέλη της επιστημονικής επιτροπής Μαρία Ρεπούση, Τασούλα Βερβενιώτη, Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Γιώργο Τσιώλη και Παύλο Πανταζή. Στη διάρκεια του σεμιναρίου οι εκπαιδευόμενοι πραγματοποίησαν πιλοτική συνέντευξη, η οποία αξιολογήθηκε στη συνέχεια σε ομάδες εργασίας και στο τέλος του προγράμματος, ο κάθε εκπαιδευόμενος πραγματοποίησε και άλλες δύο συνεντεύξεις. Σήμερα λειτουργούν με τη συνεχή εμψύχωση και την επιστημονική καθοδήγηση της κ. Μπούσχοτεν και της κ. Βερβενιώτη 15 ομάδες προφορικής ιστορίας (ΟΠΙ) σε όλη τη χώρα.
Το Μουσείο Προφορικής Ιστορίας στη Ραμνή Αποκορώνου δεν έχει αναπτυχθεί δυστυχώς και η πολύ σημαντική παρακαταθήκη από την επιστημονική δουλειά των εθελοντών αυτού του καινοτόμου σεμιναρίου των Χανίων παραμένει στα αρχεία της Αντιπεριφέρειας Κρήτης αναξιοποίητο προς το παρόν.
Στο Μουσείο Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων η Προφορική Ιστορία απόσταγμα των δράσεων εκείνης της παρέμβασης ζωντανεύει με δύο τρόπους : Ως μέρος της μουσειολογικής πράξης της τρίτης περιοδικής έκθεσης ΜΕΣΑ ΜΑΘΗΣΗΣ συνδέοντας χαρακτηριστικό απόσπασμα της βιογραφικής συνέντευξης του Δασκάλου -Λαογράφου κ. Σταμάτη Αποστολάκη με τον χάρτη των 4 εποχών ως βασικό εποπτικό μέσο διδασκαλίας στην εκπαίδευση των δεκαετιών 60 & 70 στο Δημοτικό Σχολείο. Επιπλέον και ως διαδραστική εφαρμογή με τίτλο “H βιωμένη ιστορία της εκπαίδευσης όπου με τις φωνές της ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΝΕΡΟΚΟΥΡΟΥ ζωντανεύουν μνήμες της σχολικής ζωής που έχουν καταθέσει στην τράπεζα προφορικών μαρτυριών του Μουσείου από τη στιγμή της ίδρυσης του 2006
«Η προφορική ιστορία είναι μια ιστορία που:
• δομείται γύρω από τους ανθρώπους.
• ζωντανεύει την ίδια την ιστορία και διευρύνει τον ορίζοντά της.
• φέρνει την ιστορία μέσα στην κοινότητα και τη βγάζει έξω από αυτήν.
• προσφέρει μια αμφισβήτηση των κοινών τόπων της ιστορίας.
• είναι ένα μέσο ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνικής σημασίας της ιστορίας.»
Paul Thompson, Φωνές από το παρελθόν – Προφορική Ιστορία, 2002, 53
βλ. αναλυτικότερα στην ιστοσελίδα της ΕΠΙ http://www.epi.uth.gr/index.php?page=home
Βίντεο χάρτη 4 εποχών: «Απόσπασμα από τη βιογραφική συνέντευξη του Δασκάλου – Λαογράφου Σταμάτη Αποστολάκη. Δάνειο από το Κέντρο Προφορικής Ιστορίας Ραμνής Αποκορώνου, Πρόγραμμα Προφορικής Ιστορίας που υλοποιήθηκε από την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων 2009, Συνεντεύκτρια: Μαρία Δρακάκη
Η προφορική ιστορία συνεχίζει και σήμερα στο Μουσείο Σχολικής Ζωής να λειτουργεί ως ζωτικό μέρος της μουσειακής πράξης συμβάλλοντας στην έρευνα, την τεκμηρίωση των συλλογών, την οργάνωση των εκθέσεων και την ερμηνεία των εκθεμάτων του με πρωταρχικό μέλημα τη σύνδεσή του με την τοπική κοινότητα και την ενδυνάμωσή της.
Τα μέλη του ΔΣ της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας (ΕΠΙ)
Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν (Πρόεδρος)
Μαρία Καραστεργίου (Γραμματέας)
Ελένη Καλλιμοπούλου (Αντιπρόεδρος)
Μαρία Καβάλα (Ταμίας)
Ελένη Ιωαννίδου (Μέλος)
Βασίλης Δαλκαβούκης (Μέλος)
Παύλος Πανταζής (Μέλος)
Γιάννης Κούκμας (Αναπληρωματικό Μέλος)
• Αναλυτικότερα για την Προφορική Ιστορία ενδεικτικά στους ιστότοπους :
• http://www.epi.uth.gr/index.php?page=home
• Για τις ομάδες της Αθήνας: http://oralhistorygroups.gr
• Για τις δραστηριότητες των ομάδων Προφορικής Ιστορίας http://www.epi.uth.gr/index.php?page=teams
• http://creteoralhistory.org/whoweare/
• Για την έκθεση ΜΕΣΑ ΜΑΘΗΣΗΣ του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων
• http://www.archaiologia.gr/blog/photo/%CE%BC%CE%BF%CF%85% CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B6%CF%89%CE%AE%CF%82/
