[…]Ταξιδεύουν τα μάτια βιδωμένα στο σώμα
η ταχύτητά του τα παρασέρνει αντιστέκονται λίγο
μα ύστερα ακολουθούν και κοιτάν άλλα καινούργια ..»1
Κατερίνα Αγγελάκη –Ρουκ /«Ιστορίες ματιών»
Η αφίσα επενδύει στο γλωσσάρι της οπτικής επικοινωνίας. Η ιδέα είναι το δυνατό της σημείο, αλλά χρειάζεται και η επίδραση του χρώματος και των μορφικών στοιχείων της εικαστικής γλώσσας προκειμένου να επιτελέσει τη λειτουργία της. Το δημοφιλές εθνικά και παγκόσμια Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη έχει καθιερώσει και εξελίσσει με συνέπεια και σεβασμό κάθε χρόνο τον θεσμό του διεθνούς διαγωνισμού αφίσας. Ο διαγωνισμός –θεσμός τιμά το κοινό του, τους καλλιτέχνες και εν δυνάμει καλλιτέχνες, την κοινότητα και φυσικά το βασικό επικοινωνιακό μέσο που μας εισήγαγε στον κόσμο των γραφικών τεχνών, την αφίσα .
Κάθε φορά ο διεθνής διαγωνισμός αφίσας του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη στρέφει το βλέμμα των φίλων του στη δύναμη, την αισθητική και στο επιβεβλημένο άμεσο και ταυτόχρονα απλό μήνυμα της καλής αφίσας που εκπληρώνει τον στόχο της ύπαρξης της. με καθαρό «τυπογραφικό λόγο», αλλά και κοινωνικό λόγο.
Ένα αντίστοιχο δυναμικό οικολογικό μήνυμα για την ανάγκη προστασίας του πλανήτη και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης έστειλαν 1007 γραφίστες – καλλιτέχνες από 60 χώρες του κόσμου που συμμετείχαν φέτος στον 7ο Διεθνή Διαγωνισμό Αφίσας του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη και ο οποίος είχε θέμα “Ο Πλανήτης Γη στο οικολογικό σταυροδρόμι”. Η Κριτική Επιτροπή απαρτίζονταν από τους Γιάννη Φίλη, πρώην πρύτανη του Πολυτεχνείου Κρήτης, Γιάννη Μαρκαντωνάκη, εικαστικό, και Αντώνη Παπαντωνόπουλο, λιθογράφο – τυπογράφο. Το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη & Ελένης Γαρεδάκη ανακοίνωσε και τίμησε τους νικητές του 7ου Διεθνούς Διαγωνισμού Αφίσας με μια άρτια διοργάνωση που προσέλκυσε το ενδιαφέρον του κοινού, αφού συμπεριέλαβε εκτός της εξαιρετικής φιλοξενίας, την δυνατότητα της αλληλεπίδρασης όλων όσοι παρευρέθηκαν. Μια διεργασία γόνιμου διαλόγου με την κριτική επιτροπή ξεδιπλώθηκε στην τελετή βράβευσης, με σημεία αναφοράς τα χαρακτηριστικά που μια αφίσα φέρει ,τους σκοπούς που επιτελεί, την προστιθέμενη αξία που οφείλει να υποστηρίζει , προκειμένου συνεισφέρει αποτελεσματικά και πολλαπλασιαστικά στην επικοινωνία του μηνύματος. Επίσης η τελετή της βράβευσης έδωσε την ευκαιρία και της θέασης και ακρόασης του σκεπτικού των δημιουργών μέσω του ψηφιακού τοπίου και των εφαρμογών των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας.
Ο διαγωνισμός- θεσμός του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη σηματοδοτεί μια παρακαταθήκη οπτικού πολιτισμού, η οποία διαμορφώνει κάθε χρόνο καθώς ο διαγωνισμός ανθίζει, μια πλούσια τράπεζα πρωτότυπων έργων από όλο τον κόσμο. Έργα τέχνης με κοινωνική αποστολή χαρτογραφούν με έναν αξιοσημείωτο εμπνευσμένο πλουραλισμό τις πολλαπλές οπτικές της θεματικής για την οποία δημιουργήθηκαν. Επιπλέον διαμορφώνουν ένα ανεκτίμητο εκπαιδευτικό υλικό που υπενθυμίζει την ανάγκη της παιδαγωγικής του οπτικού πολιτισμού σε μια εποχή που κυριαρχεί η εικόνα και είναι επιτακτική ανάγκη η άσκηση όλων μας στη διαδικασία της πρόσληψης και απόκρισης στον οπτικό κώδικα. Στην εικόνα την έντυπη αλλά και στην κινούμενη, αλλά και στους πολυγραμματισμούς. Αυτή η άσκηση δεν συντελείται τυχαία ή αποσπασματικά. Χρήζει βιωμάτων με τακτικό συνεπή ρυθμό και εμψυχωτές ειδικά εκπαιδευμένους στη δυναμική διαφορετικών ομάδων και στην παιδαγωγική του οπτικού πολιτισμού
Φέτος θα εκτίθενται στο Μουσείο Τυπογραφίας για έναν χρόνο 32 έργα αφισών που δημιουργήθηκαν ειδικά για τον διαγωνισμό –θεσμό. Θα είχε ενδιαφέρον σε όλη τη διάρκεια του έτους πέρα από την πρώτη θέαση του έργου που συντελέστηκε στην απονομή, να υπάρξει στη συνέχεια μια σπουδή σε όλα τα έργα σε καθένα χωριστά, αλλά και μια συγκριτική μελέτη που θα οδηγεί κάθε φορά και στην σύνθεση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών όλων των αφισών
Ως επιστημονική μεθοδολογία ο οπτικός πολιτισμός συνδυάζει παλαιότερα και εισάγει νέα εργαλεία ανάλυσης του ορατού κόσμου, σε μια εστίαση από το αντικείμενο και τα χαρακτηριστικά του, στο υποκείμενο και τις συνθήκες προσωπικές κοινωνικές πολιτισμικές, πολιτικές ,οικονομικές, ιστορικές, της θέασης Γι αυτό και η παιδαγωγική του οπτικού πολιτισμού ενθαρρύνει πολλαπλές αναγνώσεις και αντίστοιχα πολλαπλές ερμηνείες και επιζητά την εμβάθυνση σε όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές νοηματος με απώτερο σκοπό τη συνειδητοποίηση του συνολικού πολιτισμικού και κοιωνικού συγκείμενου.
Με όρους λοιπόν οπτικής σημειωτικής που χαρακτηρίζει την παιδαγωγική του οπτικού πολιτισμού θα επιχειρήσω μια σημειωτική ανάλυση στην 1η αφίσα του φετινού διαγωνισμού, αλλά και σε μια αφίσα που δεν βραβεύτηκε. Η αναφορά στην αφίσας που δεν επιλέχτηκε ενδεικτικά και συμβολικά με επιδίωξη την ανάδειξη άλλης μιας πτυχής της σημαντικής συμβολής του συγκεκριμένου θεσμό διαγωνισμό. Γιατί το ότι δεν βραβεύτηκαν οι υπόλοιπες αφίσες δεν μειώνει καθόλου τις αισθητικές και αξιακές τους ποιότητες και τη συνεισφορά τους ως οπτικών κειμένων στο σύγχρονο επικοινωνιακό κοινωνικό γίγνεσθαι. Η δημιουργός της Γεωργίνα Λελεδάκη βίωσε τη διαδικασία της συμμετοχής της στο διαγωνισμό ως μια ανοιχτή δημιουργική δυνατότητα-πρόκληση να μετουσιώσει μια ιδέα σε εικόνα που θα ευαισθητοποιήσει συμβάλλοντας με την δική της τροπικότητα μαζί με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες, σε μια ενεργητική και συνειδητοποιημένη απόκριση στον σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό
Για λόγους οικονομίας χώρου η ανάλυση των δύο αφισών πραγματοποιείται επιγραμματικά με βάση 3 κύριους άξονες: την εννοιολογική προσέγγιση, τους αφηγηματικούς συνειρμούς και την αναπαραστατική λειτουργία
1ο Βραβείο: Τζαχόρας Επς (ΗΠΑ)
Δεν υπάρχουν γλωσσικά σημαίνοντα στο έργο του δημιουργού Jahorace Epps (USA) γιατί το έργο παρουσιάζει ένα περιβάλλον σουρεαλιστικό εξωπραγματικό που όμως με μια δεύτερη παρατήρηση εκπέμπει αμφισημία. Είναι εφιάλτης ή πραγματικότητα άραγε? Η αφίσα προτάσσει το παράδοξο αισθητικό μήνυμα του καλλιτέχνη, αλλά ίσως και το πραγματιστικό μήνυμα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Ο δημιουργός αποσκοπώντας να σοκάρει με το μήνυμα του, είτε αυτό ερμηνεύεται ως πολιτικό, ιδεολογικό, αισθητικό, πολιτιστικό, αδιαμφισβήτητα το πετυχαίνει απόλυτα. Η σουρεαλιστική έκφραση αξιοποιείται δυναμικά , αιφνίδια , σε αυτή την λογική ,εμπλέκοντας την απαραίτητη σύνδεση μεταξύ υποσυνειδήτου και βιωματικότητας.
Η φιγούρα του μικρού κοριτσιού στο κέντρο της εικόνας, η χρωματική κλίμακα, και ο υποβλητικός φωτισμός συνιστούν δείκτες που συγκλίνουν προς την υψηλή τροπικότητα της φωτογραφίας. Προσφέρεται στο θεατή μια οπτική πραγματικότητα» που απηχεί ωμά ,αλλά και συμβολικά το «σκοτεινό» μήνυμα για το περιβάλλον . Το ημίφως συνηγορεί στην αποτρόπαια κατάσταση, ουσιαστικά στην απαράδεκτη αμέλεια των ενηλίκων για την ύπαρξη του παιδιού σε ένα ακατάλληλο και θνησιγενές περιβάλλον Όσο πιο πολύ σκουραίνει η εικόνα, τόσο πιο αποπνικτική και ανέλπιδη γίνεται…. Δονεί συγκινησιακά τον αποδέκτη ενεργοποιώντας δέος, φόβο, αγωνία, ενοχές, αλλά και ανάγκη να αντιδράσει άμεσα.
Η δημιουργός Γεωργίνα Λελεδάκη μας προτρέπει να (ανά)συντάξουμε έναν νοηματοδοτούμενο προβληματισμό για το οικολογικό ζήτημα μέσω της λιτής γεωμετρικής οπτικής σύνταξης, χωρίς λεκτικά στοιχεία. Οι μέλισσες και τα μανιτάρια επιλέγονται ως μορφές και διακριτές οντότητες στην οπτική σύνθεση για να ενεργοποιήσουν την προσοχή του αποδέκτη και για να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ερμηνεία του κάδρου που παραμένει συνειδητά ανοιχτό.Όχι μόνο για το πέταγμα της μέλισσας αλλά και για την ανοικτή ερμηνεία του οπτικού κώδικα που παρατίθεται. Οι μέλισσες είναι υπεύθυνες για την γονιμοποίηση και την αναγέννηση της φύσης ενώ τα μανιτάρια- μύκητες είναι πηγή ζωής ανακυκλώνοντας την, συμβάλλοντας έτσι καθοριστικά στον κύκλο της έμβιας ύλης. Η ανοιχτή πλαισίωση με το γήινο χρώμα υποδηλώνει τις κρίσιμες δικές μας επιλογές για τη διαφύλαξη της ζωής και την αναγέννηση της φύσης ή την αυτοκαταστροφή μας με την ενσυνείδητη- ασυνείδητη αποστασιοποίηση–αποχή στο σοβαρό πρόβλημα. Τα ψυχρά χρώματα της αφίσας συμβολικά φορτισμένα, εντείνουν τον προβληματισμό του αποδέκτη, σε αντιπαράθεση με την αρμονική σύνθεση των μορφών και την γαλήνια γεωμέτρηση που εκπέμπεται από τις κινούμενες φόρμες των μανιταριών πάνω στον πλανήτη γη. Η επιλογή των ψυχρών χρωμάτων υπογραμμίζει εύστοχα την παθητική στάση του θεατή στο οικολογικό ζήτημα
Ο διαγωνισμός αφίσας που καθιέρωσε και αναπτύσσει αποτελεσματικά το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη προσφέρει στο κοινό του, αλλά και ευρύτερα στη διεθνή κοινότητα, ένα βήμα παιδείας και γόνιμου διαλόγου για τη δύναμη και τη λειτουργικότητα της αφίσας και όχι μόνο. Είναι σημαντικό όμως οι συλλογές των αφισών του ως συνθετικές εικόνες να ερμηνεύονται και να κατανοούνται με την αναγκαία διαμεσολάβηση μιας συστηματικής βιωματικής εκπαίδευσης. Με στόχο την απόκτηση δεξιοτήτων πολιτισμικού γραμματισμού και με βάση τις βαθύτερες ποιότητες που αντανακλούν τη σχέση του ανθρώπου και κοινωνίας.
1. [Πηγή: www.doctv.gr]
Αναλυτικότερα στον ιστότοπο του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη:
http://www.typography-museum.gr/
*Η Μαρία Δρακάκη είναι Επιμελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, Παιδαγωγός, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων
email: politismos.drakaki@gmail.com
