“Φέγγαν οι αλατόπετρες και στη μεγάλη αλαλησιά του μεσημεριανού πελάγου τίποτα.
Μόνον δωσ’ του ο άνεμος …Δωσ’του με το ράντιστρο.
Και δυο ή τρία πουλιά δυνατά κι ελεύθερα σαν ευτυχίες.”
Οδυσσέας Ελύτης /”ΤΑ ΕΤΕΡΟΘΑΛΗ”
Η ελληνική γλώσσα και ο πλούτος της συχνά αξιοποιείται σε όλο τον κόσμο προκειμένου να αναδείξει αξιακά περιεχόμενα , να συνδεθεί με και να εμπλουτίσει με συγκινησιακά νοήματα ένα έργο Κάθε γλώσσα έχει τον δικό της πλούτο και αποτυπώνει τα βιώματα, τα έθιμα, το πραγματολογικό και ιστορικό υπόβαθρο της κοινότητας των ομιλητών της. Ωστόσο η ελληνική γλώσσα διακρίνεται για τη αέναη παρουσία της μέχρι σήμερα αλλά και για την επίδραση της στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες .Στο δοκίμιό του «Εκφραστικά μέσα της ποιήσεως» ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής Κορνήλιος Καστοριάδης αναλύει την πολυσημία της «πρωτογενούς» ελληνικής γλώσσας και με πλήθος παραδειγμάτων αναφέρεται στην εκφραστική ένταση πολλών ελληνικών λέξεων Πράγματι η ελληνική γλώσσα έχει λέξεις για έννοιες οι οποίες παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως λ. χ φιλότιμο , ήθος κ. ά
Η λέξη, λοιπόν, αλισάχνη: (αλς-ός + άχνη), λεπτή κρούστα αλατιού, που προκύπτει από την εξάτμιση αλατόνερων.
Τη συναντάμε για πρώτη φορά στον Όμηρο, χωρισμένη σε δύο μικρές εύηχες λέξεις, να περιγράφει την αφρώδη ορμητικότητα των πολεμιστών: «ἁλὸς ἄχνην»Η λέξη προέρχεται από το αλ(ός)-ι (γεν. της αρχαίας λέξης άλς = αλάτι) + αρχ. άχνη ( = αφρός).Τη φράση αλός άχνη τη συναντούμε στην Οδύσσεια: είλυτο δε πανθ’ άλός άχνη (Ε 403) και στην Ιλιάδα: Ως δ΄ ότε κύμα θαλάσσης. μεγάλα βρέμει, αμφί δε τ`άκρας κυρτόν εόν κορυφούται, αποπτύει δ’ αλός άχνην (Δ 426) Το εύθρυπτο στρώμα λεπτού αλατιού που μένει στα κοιλώματα των βράχων όταν εξατμίζεται το θαλασσινό νερό και η πολύ αλμυρή γεύση: το φαγητό έγινε αλισάχνη
«Αλισάχνη», μια λέξη μουσικότατη που πέρασε στο στόμα του λαού για να σημάνει καταρχάς το ράπισμα, το μαστίγωμα του θαλασσινού νερού, όταν σηκώνονται τα κύματα κι ορμούν καταπάνω μας, είτε βρισκόμαστε στο κατάστρωμα, είτε στον μόλο, είτε στον βράχο: Σημαίνει δηλαδή τις ελάχιστες στιγμές των υδρατμών, ανακατεμένες με αλάτι που διασπείρονται στην ατμόσφαιρα αφού το κύμα σκάσει στους βράχους. το αλάτι που μαζεύεται στα κοιλώματα των βράχων που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα.
Συνώνυμα: αλοφάχνη, αφράλατο
Οι ερμηνείες για την λέξη «αλισάχνη» διχάζονται και πότε συνδέονται με το αλμυρό και το αλάτι και πότε με τους υδρατμούς στη θάλασσα το νερό και την ατμόσφαιρα. Είναι ο ψεκασμός από τα μικρά σταγονίδια που προκύπτουν από το ταραγμένο νερό της θάλασσας, όταν ένα δυνατό κύμα χτυπήσει σε κάποιον βράχο. Είναι η ποσότητα των υδρατμών (εξαερωμένου αφρού) που προκύπτει στον αέρα για το χρονικό διάστημα ενός, δύο ή τριών δευτερολέπτων, για να εξανεμιστεί αμέσως μετά. Είναι δηλαδή ουσιαστικά ένα σύντομο νέφος από υδρατμούς, που προκύπτει για λίγο στον αέρα από τον δυνατό χτύπο ενός κύματος σε κάποιον βράχο. Δεν έχει σχέση με το αλάτι.
Αναζητώ κάθε τι που εμπεριέχει την «αλισάχνη» σε διάφορες πηγές και γλωσσάρια από τότε που τη συνάντησα απρόσμενα τον Αύγουστο στο Μεγαλοχώρι στη Σαντορίνη.. Οικεία για μένα πολύ η λέξη «αλισάχνη» για δύο λόγους.. Για τον πατέρα μου και για τον αγαπημένο μου ποιητή Οδυσσέα. Ελύτη. Στο άκουσμα της κυρίαρχη η μνήμη της εικόνας του πατέρα μου να συνομιλεί με τη μητέρα μου για τις ελιές που εκείνη έφτιαχνε και να χαρακτηρίζει τη γεύση τους με αυτή τη λέξη. Στις πληροφορίες για τον πολυχώρο τέχνης και γαστρονομίας « ΑΛΙΣΑΧΝΗ» έγραφε: «Η αλισάχνη, ιδιαίτερα αγαπημένη λέξη του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, σημαίνει τον αφρό της θάλασσας που απλώνεται στον αέρα όταν δυνατά κύματα χτυπούν στα βράχια. Το όνομα του πολυχώρου είναι εμπνευσμένο από το ίδιο το κτίσμα που αποτελείται από λευκούς μικρούς χώρους, σκαλάκια,αυλές και παλιά υπόσκαφα ενωμένα μεταξύ τους ,σύμφωνα με την μοναδικότητα της Σαντορίνης».
H επίσκεψη μου στον χώρο μοναδική απογείωσε, όλες τις αισθήσεις μου στον χώρο. Κάθε τι, από τα χρηστικά αντικείμενα στο εστιατόριο, έως τα σύγχρονα έργα τέχνης σε πολλά σημεία, ήταν τοποθετημένα με απόλυτη αρμονία και σεβασμό στη συνετή αισθητική συνομιλία τους με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική ταυτότητα του κτίσματος. Τα έργα έφεραν την υπογραφή της δημιουργού κ. Νατάσας Νικολέτου που μαζί με την αδερφή της είχαν την ιδέα της δημιουργίας του πολυχώρου και τη μετατροπή της οικίας σε πολυχώρο τέχνης και γαστρονονομίας, όπως έμαθα στη συνέχεια.
Στο κτίσμα που στεγάζεται η «ΑΛΙΣΑΧΝΗ» έζησε από το 1925 η Στέλλα Βαρβαρήγου-_Δαμασκηνού η οποία έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 92 ετών στις 29 Οκτωβρίου 2017 .
Γυναίκα ευαίσθητη και αντικομφορμιστική λειτουργούσε πάντοτε με γνώμονα το εμείς και όχι το εγώ, ενώ είχε διατελέσει για πολλά χρόνια νοσοκόμα. Ακόμα και όταν έπαψε να εργάζεται, το σπίτι της ήταν ανοιχτό για όλους τους Σαντορινιούς προσφέροντας τη βοήθεια της. Αντισυμβατική, παντρεύτηκε έναν άντρα πολλά χρόνια μικρότερο της και μη έχοντας παιδιά, θεωρούσε παιδιά της όλο το Μεγαλοχώρι, όπως συχνά έλεγε. Η ευαισθησία της την οδήγησε να γράφει ποιήματα και να ασχοληθεί με τη συγγραφή. Η Στέλλα αποτελούσε σημείο αναφοράς για το νησί και μάλιστα το χωριό την είχε εκλέξει πρόεδρο»
Σκέφτομαι εντυπωσιασμένη καθώς περιηγούμαι και φωτογραφίζω τον χώρο, ότι είναι από τις καλύτερες πρακτικές αξιοποίησης μιας παραδοσιακής οικίας σε ένα νησί, η οποία απογειώνει τον ρόλο των εικαστικών τεχνών στη διαμόρφωση μιας απαράμιλλης χωρικής οικειότητας στο εσωτερικό και στο εξωτερικό του χώρο και ταυτόχρονα ενθαρρύνει τη συγκινησιακή εμπλοκή του επισκέπτη, αλλά και την αισθητική του απόλαυση! Η αξιοποίηση παραδοσιακών προϊόντων του νησιού ως πρώτες ύλες στα προσφερόμενα πιάτα με μια υψηλής αισθητικής παρουσίαση και με μια δημιουργική παρασκευή συμπληρώνουν με απόλυτη επιτυχία την πολυαισθητηριακή εμπειρία του επισκέπτη.
Καθώς απολαμβάνω κάθε σημείο του χώρου από το αίθριο έως το κελάρι, από τον κήπο, έως την αυλή και την τραπεζαρία, ότι η επιλογή του ονόματος δικαιώνει κάθε επιλογή νέου εικαστικού στοιχείου στο κτίσμα. Τα πανιά στο αίθριο που μονομαχούν με τον αέρα, η αφρισμένη θάλασσα είναι ζωγραφισμένη τόσο ρεαλιστικά στον τοίχο που έχει μείνει ατόφιος καθώς οριοθετεί το λιθόκτιστο σύνορο με το διπλανό κτίσμα, οι γυναικείες μορφές στο ξύλο ακτινοβολούν σεμνότητα και προσφορά στις λεπτομέρειες των κουφωμάτων,οι φιγούρες των γλυπτών που αιωρούνται με σχοινιά στο κενό στην εικαστική- εγκατάσταση στο κελάρι, εκπέμπουν ενέργεια και ζωή από μέσα προς τα έξω ,αλλά και από έξω προς τα μέσα, καθώς προσκαλούν τους επισκέπτες να τολμήσουν βήματα ανατρεπτικής δημιουργίας, έκφρασης, δράσης….
Κάθε έργο τέχνης υπάρχει εκεί για να ισχυροποιεί το μήνυμα της καθαρότητας και της συγκλονιστικής λευκής απλότητας του χώρου. Όσο για τα πρόσωπα του πολυχώρου είναι παρόντα κάθε στιγμή για να φιλοξενήσουν και να φροντίσουν κάθε τι, χωρίς όμως να παρεμβαίνουν στο τελετουργικό γαστρονομικό βίωμα του επισκέπτη
Μέσα σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον με παγκόσμιες προεκτάσεις, οι πόλεις και κατ’ επέκταση οι περιφέρειες προσπαθούν, με τον δικό τους τρόπο η κάθε μία, να ανταπεξέλθουν προσελκύοντας, όσο αυτό είναι δυνατό, περισσότερος οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους. Η υπόσταση της ταυτότητας προκύπτει από ιστορικά, γεωγραφικά, βιολογικά, ακόμα και θρησκευτικά κριτήρια, ενώ η πολυδιάστατη αντίληψη της πολιτιστικής κληρονομιάς ανά τον κόσμο, την καθιστά ποικιλόμορφη. Σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον όπου η ομοιομορφία ελλοχεύει ως κίνδυνος, η διατήρηση της ταυτότητας μοιάζει να είναι επιτακτική ανάγκη. Η ταυτότητα είναι σαφώς εκείνο το γνώρισμα που μεταλλάσσει έναν ξεχασμένο χώρο ή νεκρό για πολλούς, σε ένα περιβάλλον γεμάτο νόημα. Το στρατηγικό σχέδιο για το place marketing ενός νησιού, μιας πόλης έχει μια πλούσια βάση να στηριχθεί σε κάθε γωνιά της χώρας μας, μονολογώ αναστοχαστικά…. Τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας . Και όμως συχνά αυτή υποτιμάται και παραμερίζεται προκειμένου να επικοινωνήσει η χώρα μας την εθνική της ταυτότητα καλύτερα με μια «καθιερωμένη γλώσσα» στην Ευρώπη…
Η «Αλισάχνη» είναι μία λέξη γεμάτη εικόνες που αποπνέει διαχρονικά ελευθερία και δυναμισμό!! Η εκτόνωση των κυμάτων, το διττό νόημα της λέξης, εγγράφεται μέσα μου, καθώς φεύγω από το Μεγαλοχώρι, ως εκτόνωση συναισθημάτων, ως αισθητική πληρότητα, ως ένα προσκλητήριο για να αντιστέκομαι στα εμπόδια, ως πρόκληση για να γεύομαι το αλάτι της ζωής, ή μήπως τις στιγμιαίες σταγόνες «θαλασσινής ευτυχίας»? Είναι μνεία για την γλώσσα της χώρας μου! Για να μην προσπερνώ ποτέ, αλλά να αφουγκράζομαι την αξία κάθε ελληνικής λέξης και δη της ντοπιολαλιάς, αλλά και τη δυναμική κάθε στοιχείου εκφραστικού κώδικα που συναντώ, είτε είναι γραπτός ή προφορικός λόγος, είτε είναι «σιωπηλή γλώσσα» ενός έργου τέχνης.
www.alisachniartwine.gr
*Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν από τη γράφουσα
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.facebook.com/arcgreece/posts/896633334046010/
http://www.asprilexi.com/
http://marinerosolitario.blogspot.com/2008/03/blog-post_26.html
https://www.musiccorner.gr/pantelis-kyramargios-quot-alisachni-quot-164002/
https://www.lifo.gr/apopseis/idees/o-kornilios-kastoriadis-gia-ton-poiitiko-ployto-tis-ellinikis-glossas
http://i-rena.blogspot.com/2019/08/blog-post_88.html
