«Άνθρωπος είναι η απάντηση, όποια και να είναι η ερώτηση…»
Αντρέ Μπρετόν
Μια από τις διαστάσεις της πολιτισμικής δημοκρατίας είναι το δικαίωμα όλων των ανθρώπων, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, το κοινωνικό τους προφίλ, το επάγγελμα τους τον ρόλο τους στην κοινότητα, να μπορούν να απολαμβάνουν τις τέχνες ελεύθεροι και απενεχοποιημένοι από τα στεγανά μιας εξειδικευμένης γνώσης τεχνοτροπιών, υφολογικών στοιχείων, καλλιτεχνικών ρευμάτων κ.λ.π
Ο Πέτρος Μαρτινίδης στο βιβλίο του “Μεσιτείες του ορατού” επισημαίνει πολύ εύστοχα : «Όσοι αγαπούν τις τέχνες θα πρέπει να τις αγαπούν ακριβώς για την ελευθερία τους, για το ότι δεν υπηρετούν κανέναν και το παραμικρό. Για την πηγή της άμεσης ευφορίας που αποτελούν….» Τα έργα του Κώστα Κουνάλη μεταγγίζουν απόλυτα αυτή την ελευθερία της όρασης, της πρόσληψης, της αντίληψης τους.
Ο Κώστας Κουνάλης Πτυχιούχος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών, του Εικαστικού τμήματος με παράλληλο πτυχίο Διδακτικής της Τέχνης, είναι μέλος του Ε.Ε.Τ. Ελλάδος και της Ένωσης Εκπαιδευτικών Εικαστικών Μαθημάτων, με εμπειρίες που συνδέονται με συμμετοχές και διοργάνωση σημαντικών καλλιτεχνικών εργαστηρίων. Έχει πραγματοποιήσει 7 ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Ο δημιουργός πραγματοποιεί αυτό το διάστημα στο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου μια σπουδαία έκθεση αναδρομικού χαρακτήρα με τον τίτλο « Ο αναθρών ά όπωπε”» Η επιμελήτρια της έκθεσης Δρ. Αλεξάνδρα Κουρουτάκη, Ιστορικός τέχνης, επισημαίνει:
«Στην ανθρωποκεντρική ζωγραφική του Κώστα Κουνάλη πρωταγωνιστής παραμένει ο άνθρωπος που αντιμετωπίζεται ως φορέας και πεδίο ενέργειας Ο τίτλος της νέας ατομικής έκθεσης αναδρομικού χαρακτήρα, του Κώστα Κουνάλη είναι ενδεικτικός της θέλησης του δημιουργού να συσχετίσει τον ορισμό της λέξης άνθρωπος με τις αναζητήσεις της ζωγραφικής. Η φράση “Ο αναθρών ά όπωπε” αποδίδεται στον Σωκράτη και είναι καταγεγραμμένη στον Πλατωνικό διάλογο “Κρατύλος”. Σύμφωνα με τον Σωκράτη, “άνθρωπος είναι εκείνος που παρατηρεί και αναλογίζεται τα ορώμενα”. Αντίστοιχα η ζωγραφική, και εν προκειμένω τα “οπτικά στιγμιότυπα” του Κ. Κουνάλη παράγονται από τις εμπειρίες των αισθήσεων και το συλλογισμό, συνδυάζοντας το “οπτικό” με το “διανοητικό”, τη νόηση με το αίσθημα και το συναίσθημα.”
Η εμπειρία της επίσκεψης μου στην έκθεση επιβεβαίωσε τον τίτλο της. Ο Κώστας Κουνάλης ενθαρρύνει το κοινό του με τα θέματα που επιλέγει να εστιάσει στα χαρακτηριστικά του δρώντος σύγχρονου ανθρώπου. Με τη δυναμική των μορφών του στα έργα του, τα οποία πλημμυρίζουν από την ενέργεια ενός επιδέξιου χειρισμού χρωμάτων, γραμμών, υφής, ο δημιουργός επιτυγχάνει να μεταγγίσει αποτελεσματικά το μήνυμα της φράσης του Σωκράτη. Ο καλλιτέχνης προσκαλεί σε παρατήρηση, σε αντίληψη που ενεργοποιεί ολιστικά τον αποδέκτη, με επιδίωξη να συμβάλει στο ξεδίπλωμα της δημιουργικότητας του. Οι ανθρώπινες μορφές του Kώστα Κουνάλη εκφράζουν το μήνυμα της προσδοκίας του ίδιου για την ελεύθερη στάση ενός ευαισθητοποιημένου, συμμετοχικού και εν τέλει του συνειδητοποιημένου αποδέκτη των τεχνών. Τις επιδιώξεις του όμως αυτές, ο καλλιτέχνης είναι φανερό ότι τις μεταγγίζει και στο όραμα του στην εκπαίδευση.
Ο αυθόρμητος διάλογος μαζί του, αλλά και η προσωπική μου ερμηνευτική προσέγγιση των έργων του, αποτέλεσαν αφετηρίες προκειμένου να ανατρέξω και να συμπεριλάβω στο παρόν κείμενο, θεμελιώδη ενδεικτικά θέματα προβληματισμού για τους μαθητές για την καλλιέργεια της πολιτισμικής τους συνείδησης, δια της τέχνης Παραθέτω για όσους ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν περισσότερο, από την έκδοση του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ:Εκπαίδευση και Πολιτισμός» τους βασικούς άξονες για τους στόχους της αισθητικής αγωγής στην τυπική εκπαίδευση Εκτός από τους προφανείς […] «δηλαδή την ανάπτυξη δεξιοτήτων καλλιτεχνικής έκφρασης, διαπροσωπικής επικοινωνίας μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση, επιπλέον αποτελεί κρίσιμη στόχευση της αισθητικής αγωγής η ανάπτυξη της πολιτισμικής συνείδησης με την προσέγγιση των κοινωνικών συνθηκών που καθορίζουν το έργο τέχνης, των ψυχολογικών και συναισθηματικών συνιστωσών του έργου τέχνης, της πολυσημίας και της κατανόησης του έργου τέχνης, αλλά και του δικαιώματος των πολλαπλών ερμηνειών. Αφού κάθε έργο τέχνης αποτελεί πρόταση ανάγνωσης του».
Με βάση τις απαντήσεις του Κώστα Κουνάλη στο διάλογο μας με αφορμή την έκθεση του, αναδεικνύεται η αγωνία του ( και θεωρώ και πολλών εκπαιδευτικών που διδάσκουν τέχνες στο σχολείο σήμερα) για την επίτευξη του στόχου της ανάπτυξης πολιτισμικής συνείδησης των μαθητών, με την έννοια της στάσης και της συμπεριφοράς του αυριανού πολίτη, απέναντι στα έργα τέχνης και ευρύτερα στον πολιτισμό:
ΜΔ: Πώς η ζωγραφική βοηθάει τον άνθρωπο να παρατηρεί και να αναλογίζεται; Όλοι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο τις οπτικές μορφές γύρω τους;
ΚΚ: Η Ζωγραφική εκ φύσεως είναι παρατήρηση, σκέψη (φαντασία) και έκφραση. Αυτά τα τρία είναι τα βασικά στοιχεία της ζωγραφικής, η οποία είναι μια από τις Εικαστικές τέχνες και ως εκ τούτου έχει άμεση σχέση με την εικόνα και με την εικασία. Σε γενικές γραμμές οι αντιληπτικές ικανότητες των ανθρώπων καλλιεργούνται. Η φυσιολογία των αισθητηρίων οργάνων μας εκ φύσεως είναι η ίδια. Κατά κανόνα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο στην πλειονότητα των ανθρώπων εκτός βέβαια από κάποιες εξαιρέσεις, ιδιαιτερότητες, κυρίως ιατρικής φύσεως. Από κει και πέρα το τι αντιλαμβάνεται ο καθένας σε σχέση με τα αισθητηριακά ερεθίσματα, τα οποία δέχεται από το περιβάλλον του, αλλά και ο τρόπος που τα αξιοποιεί ως πληροφορίες, είναι καθαρά θέμα παιδείας και εμπειριών
ΜΔ: Στα έργα σας κυριαρχεί η ανθρώπινη φιγούρα σε διάφορα στιγμιότυπα. Η ανθρώπινη μορφή μπορεί να έχει τη δυναμική συμβόλου και από τι εξαρτάται αυτό;
ΚΚ: Η συγκεκριμένη έκθεση είναι αμιγώς ανθρωποκεντρική. Το μεγαλύτερο μέρος των έργων μου, αλλά και της εικαστικής μου έρευνας γενικά, έχει σχέση με την ανθρώπινη μορφή και δραστηριότητα. Θυμάμαι όταν ήμουνα στην Καλών Τεχνών, χαριτολογώντας κάποιες φορές, λέγαμε ότι η σχολή μας ανήκει στις Ανθρωπιστικές σπουδές. Τελικά μετά την αποφοίτησή μου, ανακάλυψα ότι οι Εικαστικές Τέχνες πράγματι ανήκουν στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Σίγουρα ο άνθρωπος μπορεί να συμβολοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο ώστε να καλλιεργηθεί κάποια ιδέα ή συμπεριφορά. Η έννοια του ήρωα π.χ είναι ένα ισχυρό σύμβολο και εξαρτάται πάντα από τις πράξεις του. Έχουμε τέτοια παραδείγματα ζωγραφικής στην ιστορία, όπως την θρησκευτική ζωγραφική, την ηθογραφία κ.λ.π. Πάντως σε ό,τι με αφορά, η θέση μου ταυτίζεται πλήρως με τη ρήση ενός εκ των ιδρυτών του Σουρεαλισμού, του Αντρέ Μπρετόν “Άνθρωπος είναι η απάντηση, όποια και να είναι η ερώτηση”.
ΜΔ: Πώς λειτουργεί κατά τη γνώμη σας η τέχνη στην τυπική εκπαίδευση με βάση την εμπειρία σας στη Δευτεροβάθμια; Θα μπορούσε να είναι αλλιώς αυτό που περιγράφετε; Αν ναι πώς;
ΚΚ Η εμπειρία μου στην εκπαίδευση έχει να κάνει με την πρωτοβάθμια, τη δευτεροβάθμια, τη μεταδευτεροβάθμια και τα τελευταία χρόνια με την ειδική αγωγή. Τα Εικαστικά στην Πρωτοβάθμια, μαζί με τη θεατρική Αγωγή και τη Μουσική αποτελούν την τριάδα της Αισθητικής Αγωγής. Εδώ λοιπόν μπαίνουν οι βάσεις της καλλιέργειας των αντιληπτικών ικανοτήτων που λέγαμε προηγουμένως καθώς και η ολοκλήρωση της έννοιας «Άνθρωπος» έτσι όπως μας το ετυμολογεί ο Σωκράτης ΄΄ Ό Αναθρών ά Όπωπε΄΄. Εκτός όμως από την αισθητική κρίση την οποία μας ενδιαφέρει ν’ αποκτήσουν τα παιδιά, μας ενδιαφέρει επίσης και η δημιουργικότητα. Χρειαζόμαστε δημιουργικούς πολίτες και οι Τέχνες παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Όσο και να επιμένουν κάποιοι ότι είμαστε η χώρα του Πλάτωνα και η αλήθεια βρίσκεται στον ουρανό και στις ιδέες, άλλο τόσο και ίσως παραπάνω στις μέρες μας, είναι ανάγκη να ασπαστούμε την Αριστοτελική άποψη ότι όλα είναι στη γη και η αλήθεια έχει άμεση σχέση με το βλέπω, ακούω, αισθάνομαι. Το γεγονός είναι, κατά τη γνώμη μου, ότι η παιδεία στην χώρα μας στηρίζεται κατά βάση, στην αναπαραγωγή κάποιας προϋπάρχουσας γνώσης και στην αναπαραγωγή και συντήρηση ενός προϋπάρχοντος συστήματος. Υπό αυτή την έννοια η εκπαιδευτική διαδικασία θεωρώ ότι ξεφεύγει από στόχους όπως κριτική σκέψη, εξέλιξη, πρόοδο, έρευνα και καινοτομία παρ’ όλα τα θετικά βήματα των τελευταίων χρόνων και τις όποιες προσπάθειες αλλαγών προς αυτή την κατεύθυνση. Για τους παραπάνω λόγους θεωρώ ότι οι Καλές Τέχνες, ενώ υπάρχουν αξιόλογοι εκπαιδευτικοί για να τις διδάξουν, δεν είναι ενταγμένες και τόσο οργανικά στην εκπαιδευτική διαδικασία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η διδασκαλία των Εικαστικών τα τελευταία 10 χρόνια στο Δημοτικό σχολείο είναι κάτι ελπιδοφόρο και εν δυνάμει μπορεί να μας δώσει μια καλύτερη κοινωνία, όπου οι καλές Τέχνες δεν θα είναι μόνο για τους λίγους και εκλεκτούς. Χρειάζονται όμως οργανικές θέσεις, οι οποίες έως σήμερα δεν υπάρχουν. Αξιοσημείωτο τέλος είναι και το δυσάρεστο γεγονός του εξοστρακισμού του αντικειμένου μας από το λύκειο με τα όποια συμπεράσματα μπορεί να εξάγει κανείς από αυτό»>
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις :
Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου
https://www.facebook.com/heraklionvisualarts
Πύλη ενημέρωσης για τις τέχνες www.artnart.eu
Βιβλιογραφικές αναφορές
Μαρτινίδης Π., (1997) «. Μεσιτείες του ορατού.Ζητήματα θεωρίας της κριτικής στην αρχιτεκτονική και την τέχνη» εκδ. Νεφέλη, σ.67 , Αθήνα
ΥΠΕΠΘ-ΥΠΠΟ-ΓΓΛΕ,(1995) Εκπαίδευση και Πολιτισμός, Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα, ( Συλλογή Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων)
