«Της Κρήτης η προπατηξά νάμι στην Ιστορία
γι’ αγώνες, για πολιτισμό, για την ελευθερία!!!!
Τση Κρήτης η πορπατηξά να ’ναι σαφί τσ’ ευθύνης
Να ’ναι του χρέους, τση κραυγής με τ’ άρματα τσ’ ειρήνης!!!
Τση Κρήτης η προπατηξιά στη στράτα τσ’ Ιστορίας 17501
(Ξα σας για το τελείωμα)
Κωστής Λαγουδιανάκης
Δάσκαλος-Συγγραφέας-Μαντιναδολόγος
Όταν η Κρήτη κατοικεί μέσα σου, έχει εγγραφεί στο είναι σου με την ιστορία και την παράδοση της, με τον πλούτο της ντοπιολαλιάς, αλλά κυρίως με τις αξίες και τα ιδεώδη της και όταν είσαι χαρισματικός Δάσκαλος που έχεις γαλουχηθεί με την παιδαγωγική προοπτική της ανεκτίμητης παρακαταθήκης της πολιτιστικής κληρονομιάς , όταν δεν σταματάς να μελετάς και να αναπτύσσεις το όραμα σου αθόρυβα, αλλά με πίστη και συνέπεια, ναι τότε μπορείς να φτάσεις σε ένα πόνημα που περνάει στην ιστορία με ανεξίτηλη γραφή για πάρα πολλά χαρακτηριστικά του, ως θεματοφύλακας και αιχμή του τοπικού πολιτισμού.
Πρόκειται για την έκδοση του Μορφωτικού – Εξωραϊστικού Συλλόγου Χαρασού “O Άγιος Ευστάθιος” με την ευγενική υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, ποιητικό έργο του Κωστή Λαγουδιανάκη ο οποίος τιμά την «πορπατηξά της Κρήτης» με ευθύνη και με ΄ «τ’ άρματα τσ’ ειρήνης»!!! Ο δημιουργός αξιοποιώντας την ντοπιολαλιά μετουσιώνει τον πολιτισμό και την ιστορική διαδρομή της Κρήτης σε ένα μεγαλειώδες έργο έμμετρης απόδοσης με την αναδιήγηση των σημαντικότερων σταθμών της ιστορικής πορείας του νησιού. Η εξιστόρηση του όμως ξεδιπλώνεται με μια εκπληκτική εκφραστική δεξιοτεχνία που αναδεικνύει την ατόφια κρητική διάλεκτο.
Η ποιητική του σύνθεση, πολύχρονο έργο με αριθμό στίχων 17501 , προκαλεί δέος γιατί ο Κωστής Λαγουδιανάκης αποδίδει με τη χρήση της μαντινάδας και των πειθαρχιών που προϋποθέτει η στιχουργική φόρμα της, την ιστορική διαδρομή της Κρήτης χωρίς κανέναν συμβιβασμό στην τεκμηρίωση. «Η στιχουργική φόρμα της μαντινάδας είναι δυο ιαμβικοί 15σύλλαβοι με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Έτσι, η σύνθεση της μαντινάδας συνδέεται με ορισμένους βασικούς κανόνες που διέπουν τη μορφολογία του δίστιχου και αφορούν τη σχέση της μετρικής μορφής με το νοηματικό περιεχόμενο του στίχου». ( Καψωμένος, 2010 ) Ο ποιητής ενσωματώνοντας φόρμες επεξεργασμένες με τις αξίες της Κρήτης ζυμωμένες στη μακρόχρονη παράδοση της και με τον αισθητικό κανόνα του λαού της, «ποιεί» με τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και τον ξεχωριστό πλούτο της ντοπιολαλιάς, την ιστορική αφήγηση!
Είναι ερμηνευτής, όχι απλά συγγραφέας, γιατί μεταγγίζει τη γνώση με την αποκάλυψη της ιστορικής πληροφορίας, με θαυμαστή γλωσσική επιδεξιότητα, τηρώντας απαρέγκλιτα κάθε χαρακτηριστικό της μαντινάδας: Μέγιστη αισθητική δραστικότητα, τον νόμο της ισομετρίας, την κλιμάκωση της έντασης, την ισορροπία, την αυτονομία νοήματος, την ευρηματικότητα, την πρωτοτυπία, ακόμη και την πρόσκληση για συμμετοχή στο τελείωμα της !!!Υπηρετεί με αφοσίωση τη μνημονοτεχνική οικείωση και λειτουργεί με άνεση στην άσκηση της εκφραστικής δεξιοτεχνίας αφού αναδεικνύει ξεχασμένους θησαυρούς από την κρητική διάλεκτο που δημιουργούν επάλληλες συνδηλωτικές φορτίσεις και συγκινησιακές κορυφώσεις.
Είναι όμως προτιμότερο να απολαύσουμε τον ίδιο, καθώς μιλά για το έργο ζωής του:
1. Πόσο επίπονο ή λυτρωτικό είναι να πειθαρχήσει το νοηματικό περιεχόμενο της ιστορίας της Κρήτης στη στιχουργική φόρμα της μαντινάδας? Πόσος χρόνος χρειάστηκε για να φτάσετε στους 17.501 στίχους?
Χαρά, λύπη, πόνος, θαυμασμός, ψυχικά χαρίσματα, σκέψεις, συναισθήματα, έρωτας, αναβλύζουν από τη γάργαρη πηγή έμπνευσης μιας μαντινάδας και σαν δροσοσταλίδες «αναντρανίζουν» την πυρωμένη ζήση. Οι ρίμες έχοντας σόγεμη την προυκοκασέλα τους με στίχους έχουν τη δυνατότητα να αφηγηθούν με πληθερές λεπτομέρειες ιστορικά γεγονότα, φυσικές καταστροφές, βιογραφίες προσώπων κλπ. Η γέννηση μιας μαντινάδας ή μιας ρίμας χαρίζει στο δημιουργό της λοήσιμες χαρές και ψυχικές εξάρσεις. Η πολυετής ενασχόλησή μου και η γραφή μαντινάδων οδήγησε τη γραφίδα μου και στα κατάφυτα και μοσχομύριστα μονοπάτια της ρίμας. Η επιλογή των κατάλληλων λέξεων, η ομοιοκαταληξία και η σύνθεση αρχίζουν πλέον να γίνονται οι καθημερινοί «συζευτάδες κι ορτάκηδες».
Ακλόνητη πεποίθησή μου πως η μαντινάδα και η ρίμα έχουν την εκπληκτική ποιητική δυνατότητα να εκφράσουν οποιαδήποτε μικρή η μεγάλη στιγμή της ζήσης μας. Κάτω από αυτή τη θεώρηση γεννήθηκε η ιδέα συγγραφής της Ιστορίας της Κρήτης από τα άγουρα μα φλογοβόλα χρόνια της νιότης. Η έναρξη περίμενε υπομονετικά την ωριμότητα, τη γνώση και την πείρα για να «βάλει χερικό» πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια. Το κλείσιμο του κύκλου της δασκαλικής πορείας μου και η αναπόφευκτη συνταξιοδότηση το 2014 πρόσφεραν «άπλετο ελεύθερο χρόνο» και ακολούθησε «πλήρης και αποκλειστική απασχόληση» με «την πορπατηξά τση Κρήτης» για να έχει αίσιον τέλος μετά από μια πενταετία. Η πολύχρονη στιχουργία και ο πνευματικός μόχθος αναρριχήθηκαν σε υψηλές κορυφές χαράς και αγαλλίασης καθώς ηχούσαν οι αναστάσιμες καμπάνες της ολοκλήρωσης του πολύστιχου πονήματος.
2. Το βιβλίο σας στο οπισθόφυλλο του παρουσιάζει την ακροστιχίδα της Κρήτης με μαντινάδες που σηματοδοτούν τις θεματικές ενότητες του μεγαλόπνοου έργου σας και αποδίδουν τη μοναδική ταυτότητα της Κρήτης. Αν βάζατε άλλο ένα γράμμα που θα συνέδεε αυτά τα κρίσιμα χαρακτηριστικά της ταυτότητας της, ποια λέξη θα ήταν αυτή και γιατί?
Πράγματι, οι πέντε μαντινάδες της ακροστιχίδας επιλέγοντας κυρίως την πρώτη λέξη ως «ακρογωνιαίο λίθο» νοηματοδοτούν, εγκωμιάζουν, ανυμνούν κι αποθαμάζουν τη μακραίωνη ιστορική προύκα της Κρήτης μας: τις φυσικές της ομορφιές, τον πολιτισμό, την ιστορία, τη γλώσσα, την παράδοση και τις αξίες. Αν η ακροστιχίδα επέτρεπε και αδειοδοτούσε την προσθήκη μιας επί πλέον λέξης, που να σοφιλιάζει αρμονικότατα με τις προηγούμενες και η οποία να έχει τη δυνατότητα να προεκτείνει και να ωθεί σε περαιτέρω συλλογισμούς και σκέψεις, αυτή η λέξη που διαθέτει όλα αυτά τα εφόδια δεν είναι άλλη από την προικισμένη λέξη «γονικοχάρτι». Γονικοχάρτι, γονεϊκή διαθήκη και με ευρύτερη μεταφορική σημασία παρακαταθήκη των προγόνων μας, των παππουδολαλάδων. Μια λέξη που θα χάριζε και τη μοναδική και ξέκορφη χαρά της γέννησης μιας ακόμη μαντινάδας:
Γονικοχάρτι τρίπαλιο με χρέος και ευθύνη
η προύκα σου αθάνατη Κρήτη μας να πομείνει
Ατζυμπραγή-διπλή η αρμηνειά-παραγγελιά: Διαφύλαξη και συνέχεια.
3.Το έργο σας αντανακλά βαθιά μελέτη της ιστορίας της Κρήτης, αλλά και έναν οραματικό στόχο να αναδείξετε και να διαφυλάξετε μια πλούσια συλλογή ιδιωματισμών της ντοπιολαλιάς της Κρήτης Είναι μόνο εκφραστική δεξιοτεχνία που ανέκαθεν είχατε βιωματικά από το περιβάλλον σας αυτός ο γλωσσικός πλούτος πολιτισμικής μνήμης ή επιπλέον την καλλιεργήσατε με σπουδή στον γλωσσολογικό ιδίωμα της Κρήτης?
«Τύχη αγαθή» πρόσφερε γόνιμα και μαξουλούδικα γλωσσολογικά χώματα για να αναπτυχθούν και να καρπίσουν τα πρώτα δώδεκα της ζήσης μου χρόνια. Τα γεννοφάσκια και τα πρώτα ζάλα της ζωής σ’ ένα ημιορεινό χωριό του Ηρακλείου, το Χαρασό Πεδιάδος, συσσώρευαν αγάλι αγάλι το θησαυρό της κρητικής διαλέκτου. Καθώς το χωριό δεν είχε δεχτεί ακόμη τις «ευεργεσίες» του ηλεκτρικού ρεύματος, η καθημερινή ομιλία των κατοίκων παρέμενε απόρθητη στο δικό της τοπικό γλωσσικό κάστρο.
Η καθημερινή ενασχόλησή μου με το ντουκιάνι του κυρού μου και οι ακροάσεις των συναθροίσεων των συγχωριανών μού χάριζαν ανεπιτήδευτες γλωσσικές-ιδιωματικές μοσκοβολιές από τις κρητικοπούλες βιόλες-λέξεις. Κατά τη διάρκεια των νεανικών χρόνων προστέθηκε η μελέτη έργων της Κρητικής Λογοτεχνίας με απαρχή το ρούκουνα Βιτσέντζο Κορνάρο και τον «Ερωτόκριτό του», τον «Ερωτόκριτό μας».
Προϊόντος του χρόνου στα κλασικά κρητολογικά έργα η μελέτη συμπε- ριέλαβε και νεότερα και σύγχρονα διαλεκτικά κείμενα.
Σημαντικοί προσωπικοί σταθμοί στάθηκαν δυο κορυφαίεςγνωριμίες, αείμνηστες πλέον και οι δύο. Η πρώτη με το γλωσσολόγο-διαλεκτολόγο Νικ.Γ. Κοντοσόπουλο και η δεύτερη με τον Κρητολάτρη και σπουδαίο μελετητή της κρητικής μαντινάδας και διαλέκτου Μιχάλη Καυκαλά. Πολυποίκιλες οι επιδράσεις και οι υποστηρικτικές ωφέλειες από τη μελέτη των έργων τους στην ταπεινή γραφίδα μου που αναζητούσε διαρκώς νέα τροφή.
Εν κατακλείδι ομολογώ δυο στυλοβάτες της όποιας ιδιωματικής γνώσης: βιώματα και μελέτη.
4.Με ποιους τρόπους θεωρείτε ότι το έργο σας μπορεί να αξιοποιηθεί παιδαγωγικά στην τυπική εκπαίδευση και ευρύτερα στις επόμενες γενιές?
Η απόφαση της Περιφέρειας Κρήτης να χορηγηθεί το βιβλίο σε Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια της Κρήτης είναι εξόχως τιμητική και εκφράζω πολλαπλές εγκάρδιες ευχαριστίες. Η παιδαγωγική κατάρτιση και η δημιουργική διάθεση των εκπαιδευτικών θεωρώ ότι θα ενεργοποιήσει και θα κινητοποιήσει πολυποίκιλες και ευφάνταστες εκπαιδευτικές δράσεις.
Η ελάχιστη, προσωπική ενδεικτική προσέγγιση μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:
• Σύνδεση με διάφορα μαθήματα (Ιστορία, Γλώσσα, Ευέλικτη ζώνη, Εικαστικά, Μουσική)
• «Ανάγνωση» – «Αποστήθιση» αποσπασμάτων
• Διαθεματική προσέγγιση με τη μέθοδο project
• Σύνδεση Λογοτεχνίας και Ιστορίας
• Γλωσσολογική-διαλεκτική προσέγγιση
• Θεατρικά δρώμενα
*Η έκδοση πλαισιώνεται από έργα του επίσης φωτισμένου δασκάλου – ζωγράφου Κώστα Πατεράκη ο οποίος διακρίνεται για την αγάπη του στις τέχνες και τον πολιτισμό
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
Εταιρεία Κρητικών Σπουδών – Ίδρυμα Καψωμένου, Ερατοσθένης Καψωμένος, Η κρητική μαντινάδα: Η δομή, η αισθητική και η θεματολογία της ,Οκτώβριος 2010 στο https://www.eks-ik.eu/dimosieyseis-ekdoseis/arthra-meletes/34-i-kritiki-mantinada-i-domi-i-aisthitiki-kai-i-thematologia-tis
https://www.patris.gr/2021/04/24/i-istoria-i-paradosi-toy-kritikoy-lexilogioy-sta-scholeia-tis-kritis/
https://www.voltarakia.gr/mas-endiaferei/item/7416-i-istoria-tis-kritis-mesa-apo-17-501-stixous
https://www.haniotika-nea.gr/tsi-kritis-i-porpatixa-sti-strata-ts-istorias/
