Ως επαναπροσδιορισμός του δημόσιου χώρου
[…] Θέλει δραστήρια τέχνη να το αδράξεις.
Σοφία ωραία λιλιπούτειου τέρατος
Που σε κλωστούλα σάλιου παραμόνευε
Να παγιδέψει το άπιαστο.
Και με χαψιές μεγάλες τέλος καταβρόχθισε
Τις ώρες μου, την πλήξη, το κενό…
Αντώνης Φωστιέρης
Η έννοια του δημόσιου χώρου αποτελεί μια από τις πιο πολυδιάστατες και πιο δημοσιευμένες στη σύγχρονη βιβλιογραφία με διαφορετικές προσεγγίσεις σε ερευνητικό επίπεδο και με ποικίλους ορισμούς από διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Ο ρόλος της τέχνης στον δημόσιο χώρο είναι κρίσιμος οπτικά και συμβολικά και γι αυτό είναι σημαντικό για τους αποδέκτες πολίτες να προσλαμβάνουν αισθητικές ποιότητες που ενεργοποιούν την ενεργητική διαδικασία αποκωδικοποίησης και προσωπικής συσχέτισης . Επιδρά στον ψυχισμό του χρήστη του δημόσιου χώρου χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι απαραίτητο το έργο τέχνης να εγκλωβιστεί αποκλειστικά σε μια αισθητική παρέμβαση,χωρίς να ληφθεί υπόψη και η κοινωνική αποστολή της τέχνης.
Ο δημόσιος χώρος υποστηρίζει την αξία της δημοκρατίας γιατί με τις λειτουργίες που φιλοξενεί, παραπέμπει στις έννοιες της ισοπολιτείας, της ισονομίας και της κοινοκτημοσύνης της ελευθερίας έκφρασης. Η ποιότητά του αντανακλά αδιαμφισβήτητα και την ποιότητα της δημοκρατίας. Ένα έργο τέχνης αρμονικά ενταγμένο στον δημόσιο χώρο πολλαπλασιάζει δυναμικά τους συμβολισμούς και τα αξιακά μηνύματα του, γιατί δημιουργεί τις δυνατότητες και ευκαιρίες στους πολίτες για μια ανοιχτή ερμηνευτική πρόσληψη που συναρτάται με τον χρόνο, το πλαίσιο και τις ατομικές ή συλλογικές νοηματοδοτήσεις τους. Η αποτύπωση μιας αισθητικής πολυφωνίας που απηχεί τις μορφές και την περιπέτεια της σύγχρονης τέχνης, σήμερα είναι αδιαπραγμάτευτη αρχή, ειδικά στον δημόσιο χώρο που πλέον υιοθετεί τον καλλιτεχνικό πλουραλισμό, χωρίς να εμμένει σε υπάρχουσες στερεοτυπικές αντιληπτικές μορφές. ( λ.χ. προτομές )
«Το εμβληματικό έργο Maman (1999) της Louise Bourgeois παρουσιάζεται από τον Μάρτιο έως 6 Νοέμβρη 2022 στο ελληνικό κοινό από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ).
Η διάσημη γιγαντιαία αράχνη της Bourgeois -ένα από τα έργα που την έκαναν παγκοσμίως γνωστή- εκτίθεται στον χώρο της Εσπλανάδας του ΚΠΙΣΝ για διάστημα επτά μηνών, με ελεύθερη, ανοιχτή πρόσβαση στο κοινό. Οι δύο φορείς συνεργάζονται για πρώτη φορά, προκειμένου για τη διάδοση της σύγχρονης τέχνης και την επαφή της με το ευρύ κοινό. Κοινός τους στόχος είναι ο επαναπροσδιορισμός του δημόσιου χώρου, καθώς και η αναβάθμιση της καθημερινότητας του πολίτη.
Η εικαστική εγκατάσταση του Maman δημιουργήθηκε το 2000, ως πρώτη ανάθεση για το Turbine Hall της Tate Modern, και στη συνέχεια χυτεύθηκε σε μπρούτζο, χάλυβα και μάρμαρο.
Όπως έχει δηλώσει η Bourgeois, το Maman συμβολίζει τη μητέρα της, η οποία ύφαινε και αποκαθιστούσε ταπισερί. Έχοντας δέκα μαρμάρινα αυγά στην κοιλιά-κλωβό της, το γλυπτό υποδηλώνει τη μητρική προστασία. Ωστόσο, η σχέση της καλλιτέχνιδας με τη μητρότητα ήταν αντιφατική και περίπλοκη. Κυριαρχώντας στον χώρο και παραπαίοντας πάνω σε λεπτά, αρθρωτά πόδια, το Maman προκαλεί επίσης φόβο και υποδηλώνει παγίδευση…
Μέσα από την τέχνη της, η Louise Bourgeois εξέφρασε τις βαθύτερες σκέψεις και τους φόβους της, διαχειρίστηκε τα προβλήματά της και έδωσε μορφή στα συναισθήματά της. Στα χαρακτικά, τα σχέδια, τα υφάσματα, τις εγκαταστάσεις και τα γλυπτά της, για τα οποία έγινε περισσότερο γνωστή, η Bourgeois εξερευνά τις έννοιες της ενοχής, του φόβου, της μνήμης, της μητρότητας και της αγάπης.»
«Η τέχνη της Bourgeois ήταν έντονα επηρεασμένη από τη ζωή της, ιδιαίτερα από τα παιδικά της χρόνια. Δημιούργησε τα πρώτα της σχέδια με αράχνες στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ενώ 50 χρόνια αργότερα δημιούργησε τις γιγαντιαίες τρισδιάστατες αράχνες για τις οποίες έχει γίνει τόσο γνωστή. Το πελώριο εντυπωσιακό γλυπτό με τον τίτλο «Maman» που αγγίζει τα δέκα μέτρα και δεσπόζει επιβλητικά, όπου εκτίθεται, είναι φτιαγμένο για να μας θυμίζει ότι η τέχνη είναι ταυτόχρονα γοητευτική και αφοπλιστική, ορισμένη να σε παρασέρνει, αλλά και να σε τρομάζει. Στα ογδόντα της χρόνια η δημιουργός, η οποία έφυγε το 2010, λίγο πριν κλείσει τα εκατό χρόνια από τη ζωή, βρισκόταν στο απόγειο της δημιουργικότητας της- Η «Maman», δηλαδή η σχεδόν θηριώδης μπρούτζινη αράχνη της θεωρείται ένα από τα εμβληματικότερα έργα τέχνης του κόσμου και κατέκτησε αμέσως τους κριτικούς και το κοινό από τότε που η καλλιτέχνης με το μικροσκοπικό ανάστημα αλλά με το τεράστιο καλλιτεχνικό διαμέτρημα το πρωτοπαρουσίασε στην είσοδο της Tate Modern για να εγκαινιάσει με τον πιο δυναμικό τρόπο τη νέα χιλιετία το 2000.
Είχε άλλωστε διανύσει και βιώσει σε όλες του τις ακραίες εκφάνσεις τον 20ο αιώνα αποτελώντας μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές εικαστικούς του σουρεαλισμού που δεν φοβήθηκαν την άμεση επαφή με τις σκοτεινές πτυχές του ασυνειδήτου, την ανάδειξη του τραύματος, τη φεμινιστική ματιά σε έναν δεσποτικό κόσμο. Στη δεκαετία του 1970, μετά τον θάνατο του συζύγου της, με το «The Destruction of the Father (1974)» εμφανίζεται ως πρωτοπόρος της καλλιτεχνικής φόρμας της εγκατάστασης, την οποία εξερεύνησε περαιτέρω από το 1991 και μέχρι τον θάνατό της, με τη σειρά «Cells»,τα παράξενα αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα, γεμάτα αντικείμενα από το παρελθόν της μαζί με γλυπτά της.»
Η δική μου αντιληπτική απόκριση στο τεράστιο γλυπτό δεν σημαδεύτηκε από φόβο και ένταση με συνειρμούς παγίδευσης και εγκλωβισμού από την αναπαράσταση της λειτουργίας του εντόμου αράχνη .Αντίθετα θαυμασμός και δέος πυροδότησαν την εμπειρία περιήγησης μου στον δημόσιο χώρο του ΚΠΙΣΝ με στοιχεία επιθυμίας η θέαση του έργου να γίνει από όσα περισσότερα σημεία θα μπορούσα να προσδιορίσω, προκειμένου να εντοπίσω κάθε λεπτομέρεια στην γλυπτή αναπαράσταση. Οι διαμπερείς θεάσεις προς το φυσικό περιβάλλον του Ιδρύματος Νιάρχος καθώς βρισκόμουν στο εσωτερικό του έργου τέχνης, απελευθέρωσαν αντίθετα τον οπτικό μου ορίζοντα αναδεικνύοντας μοναδικά αισθητικά στοιχεία στο αρχιτεκτονικό κέλυφος του Κέντρου, καθώς το κανάλι του νερού και οι συστάδες των δέντρων διέγραφαν την προοπτική του τοπίου.
Συνειδητοποιώ ότι η «παγίδα του εγκλωβισμού και της αδρανοποιημένης στάσης» συντελείται με την πρώτη εντύπωση του θεατή, όπου το έργο τέχνης με την φορμαλιστική του υπεροχή στο φυσικό περιβάλλον του δημόσιου χώρου, σε προκαλεί να το προσεγγίσεις χωρικά .Παρεμβαίνει μεγαλόπρεπα στον δημόσιο χώρο του ΚΠΙΣΝ με ένα τρισδιάστατο πρωτότυπο αντιληπτικό σύνολο που παρά τον όγκο και το ύψος του, αλλά και το βαρύ και άκαμπτο υλικό δημιουργίας του, δεν χάνει καθόλου τις επιμελημένες λεπτομέρειες της απόδοσης της κίνησης και της προσωπικότητας- χαρακτήρα της αράχνης.,
Και όταν πλέον οικειοποιηθείς τον πλαστικό του ιδίωμα και διαχειριστείς την αρχική σου απόκριση, πιθανά με ένταση με περιέργεια με έκπληξη, εκκινεί καθώς πλέον διεκδικείς το δικό σου σημείο στον δημόσιο χώρο, ένα μυσταγωγικό και πλούσιο κύμα νοηματοδοτήσεων των συμβολισμών του μεγαλειώδους καλλιτεχνικού έργου. Και τελικά σκέφτεσαι πόσο διαφορετικά θα επαναπροσδιοριζόταν από τους πολίτες -χρήστες ο δημόσιος χώρος, αν υπήρχε κρατική πολιτική για συνεχή διάλογο του με έργα τέχνης που τον ενεργοποιούν εικαστικά και ταυτόχρονα γεννούν στους διαβάτες, επισκέπτες, χρήστες την ευαισθητοποίηση, συμμετοχή και συνειδητοποίηση πολλαπλών μηνυμάτων στην κοινότητα….
*Oι φωτογραφίες είναι της Μ. Δρακάκη
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ:
https://www.snfcc.org/TravelingSpider
https://www.snfcc.org/event-tags/maman-louise-bourgeois
https://poiimata.com/2020/11/13/i-arachni-antonis-fostieris/
https://poets.gr/el/poihtes/fostieris-antonis
Πηγές- Αναφορές :
i) https://www.elculture.gr/blog/article/i-diasimi-gigantiaia-arachni-tis-louise-bourgeois-erchetai-sto-kentro-politismou-idryma-stavros-niarchos/
ii) https://www.protothema.gr/culture/article/1227422/i-arahni-erhetai-stin-athina-i-istoria-tou-emvlimatikou-gluptou-pou-tha-doume-sto-stauros-niarhos/
