«Η τέχνη μπορεί να προσφέρει την κοινή γλώσσα για τη συγκινησιακή και εκφραστική επικοινωνία όλων των λαών της γης…»
Χαρίκλεια Μυταρά, 1997
Η χρήση της μάσκας για την τήρηση του υγειονομικού πρωτοκόλλου θέτει τα μάτια και το βλέμμα πρωταγωνιστές στην παιδαγωγική διαδικασία και η ατομική ευθύνη ορίζει πλέον την απόσταση και την εγγύτητα στην καθημερινότητα μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ψυχολογία μας συσσωρευτικά.
Η σκληρή πραγματικότητα της πανδημίας υπαγορεύει νέες μορφές επικοινωνίας και ανατρέπει επικίνδυνα βασικές αρχές και αξίες της βιωματικής σχέσης και σύνδεσης του ανθρώπου με τον κόσμο, με το περιβάλλον του, με το πεδίο που δραστηριοποιείται, ζει, εκφράζεται και επικοινωνεί.
Ο πραγματικός κόσμος των ανθρώπων εξελίσσεται μέσω της επικοινωνίας. Ως επικοινωνία εκλαμβάνεται μια σύνθετη σειρά πολιτισμικών διαδικασιών της διαπραγμάτευσης των ατόμων με τα νοήματα. Κάθε επικοινωνία έχει δύο πλευρές αυτή του περιεχομένου και αυτή της σχέσης. Η ποιότητα της επικοινωνίας προσδιορίζεται από την επιλεκτική ερμηνεία στη σειρά των γεγονότων που ακολουθούν. Η ψηφιακή (λεκτική) γλώσσα έχει συντακτική αξία, αλλά στερείται σημασιολογικής δυνατότητας στο πεδίο της σχέσης. Η αναλογική (μη λεκτική) γλώσσα έχει σημασιολογική αξία, αλλά στερείται επαρκούς σύνταξης για τον σαφή ορισμό της σχέσης.
Έντονοι προβληματισμοί αναδύονται για τη χρήση της κυρίως στην επικοινωνιακή συνθήκη της παιδαγωγικής διαδικασίας. Η διδασκαλία και η μάθηση διαμορφώνουν ένα αλληλεπιδραστικό επικοινωνιακό πεδίο και συντελούνται αποτελεσματικά μέσα από ένα ολιστικό συμβολικό πλαίσιο με παιδαγωγική και πολιτισμική συνιστώσα. Η σωστή χρήση των συμβόλων, τόσο στη λεκτική, όσο και στη μη λεκτική επικοινωνία, αποτελούν τη βάση για το επιτυχημένο μοίρασμα νοημάτων και κατά συνέπεια για την ουσιαστική ανθρώπινη επικοινωνία.
Αλλά και ευρύτερα στην κοινότητα, η αλληλεπίδραση των ανθρώπων με τη μάσκα και με τον κανόνα της εγγύτητας και της απόστασης ορίζουν πλέον ένα νέο επικοινωνιακό σύστημα, όπου τα κανάλια που μεταβιβάζουν τους συμβολισμούς και τα μηνύματα αλλάζουν άρδην και έτσι διαταράσσεται παράδοξα η σύνδεση του πομπού και του αποδέκτη. Η επικοινωνία ορίζεται κατά βάση ως κοινωνική αλληλεπίδραση διά μέσου μηνυμάτων
«Στις σύγχρονες κοινωνίες μας, το πρόσωπο είναι ο χώρος της αμοιβαίας αναγνώρισης. Μέσα από τη γύμνια του, αναγνωριζόμαστε, προσδιοριζόμαστε, κρινόμαστε, αξιολογούμαστε, μας αγαπούν, μας περιφρονούν ή αδιαφορούν για μας. Και αυτό είναι απαραίτητο στοιχείο της επικοινωνίας» υποστηρίζει ο Νταβίντ Λε Μπρετόν, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.
Αν μας ενδιαφέρει κατά συνέπεια κάθε τύπος εκπαίδευσης να εστιάζει στην πολιτισμική αγωγή και στις ποιότητες της αισθητικής καλλιέργειας, η εποχή του corona με τις δικλείδες της εγγύτητας και της απόστασης, υπαγορεύει τη διαχείριση της επικοινωνίας με τη μάσκα προς την κατεύθυνση του μετασχηματισμού του εμποδίου, από τους εκπαιδευτικούς, εμψυχωτές, εκπαιδευτές σε πλεονέκτημα και αξία.
Η μάσκα είναι ζητούμενο να γίνει το μέσο για ένα διαφορετικό «βλέμμα» και για μια διαδικασία διαρκούς ανίχνευσης συμβολισμών και μηνυμάτων, μια διαδικασία ρηξικέλευθης δημιουργικότητας αμφότερων. Είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί ως μια πρόκληση για μια αυθεντική επικοινωνία που θα ασκεί σε ερμηνεία νέων κωδίκων νέων καναλιών νέων μέσων όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και στην καθημερινότητα κάθε πολίτη. .
Η αντίληψη της οπτικής μορφής του δασκάλου και των συμμαθητών με μάσκα σε μια συνθήκη υποχρεωτικότητας προϋποθέτει νέες επικοινωνιακές δεξιότητες που υποστηρίζουν τα κρίσιμα στοιχεία μιας πολιτισμικής αγωγής που επενδύσει στη σχέση. Συγκεκριμένα εκτός από το να γνωρίζουν οι μαθητές , το να μπορούν και να νιώθουν. Δηλαδή να διασφαλίζονται δημιουργικά η «επαφή- γνώση» και η «έκφραση –επικοινωνία». Με αυτό το δίπτυχο που αποτέλεσε την κατακλείδα του εθνικού προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» ο πολιτισμός και οι τέχνες ως συμβολικά συστήματα αξιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής και γενίκευσης του στην χώρα μας για να αναδείξουν την σημασία της πολιτισμικής αγωγής στην εκπαίδευση «ως επικοινωνιακή στάση», «ως καθημερινό τρόπο έκφρασης και ζωής» «Η πολιτισμική αγωγή επικεντρώνεται περισσότερο στον ουσία φιλότεχνο παρά στον στιγμιαίο επισκέπτη. Και δι’ αυτού στον «εν δυνάμει καλλιτέχνη» Αποφεύγει τα πρέπει, που ακόμα και η βίωση της πολιτισμικής πραγματικότητας επιβάλλει , όταν αυτά δεν έχουν τη δύναμη να ερεθίσουν το συναίσθημα. Και ακόμα γνωρίζει πολύ καλά πως ο φιλότεχνος άνθρωπος ίσως και να μην είναι καθόλου συνειδητοποιημένος γι’ αυτό το χαρακτηριστικό του, δεν είναι μέλος της κοσμικής ζωής ή καθ’ έξιν, αλλά κατά φύση φιλότεχνος. Βιώνει το πολιτισμικό αγαθό ως καθημερινή πνοή, ως καθημερινό τρόπο έκφρασης και ζωής. Στην καθημερινότητα του είναι ένας ευαίσθητος δέκτης του ωραίου και του ενδιαφέροντος, επιζητεί τη συγκίνηση και την ανιχνεύει παντού γύρω του, πέρα από τις τεχνοτροπίες και φόρμες. Η στάση αυτή είναι προϊόν γνώσης, αλλά κυρίως βαθύτατης εμπειρίας, συγκινήσεων, απόσταγμα προσωπικής δημιουργίας, καταστάλαγμα συνειδητοποιημένων κωδίκων επικοινωνίας με το ευρύτερο περιβάλλον» ( Παΐζης, 2002)
Η Αφροδίτη Καραμανλή είναι μια δραστήρια και πολύ δημιουργική καλλιτέχνης που επενδύει στη συλλογικότητα, όπως φαίνεται από τις εικαστικές της παρεμβάσεις. Έχει πολλές επιτυχημένες εκθέσεις ατομικές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, είναι βραβευμένη για έργα της και τις πρωτοβουλίες της στον χώρο των τεχνών, αλλά κυρίως επιλέγει να ενώνει τους συμβολισμούς των έργων της σε ομαδικές εκθέσεις που συσπειρώνουν την πολύσημη επικοινωνιακή δυναμική της σύγχρονης τέχνης. Ζει στη Θεσσαλονίκη και η συνεχής συμμετοχή της σε συλλογικές εικαστικές πρωτοβουλίες , τεκμηριώνει τη θέση της ότι η συνάντηση πολλών δημιουργών με άξονα λ.χ. μια κοινή αρχή, διαπίστωση, ιδέα, σε ένα πολιτισμικό γεγονός, μπορεί να πολλαπλασιάζει θεαματικά τον συγκινησιακό απόηχο του και να ισχυροποιήσει τα μηνύματα της σύγχρονης καλλιτεχνικής έκφρασης προσφέροντας πολλαπλές αναγνώσεις. Πρόσφατα έλαβε μέρος στην ομαδική έκθεση «Αστικό Τοπίο. Ο χώρος όπου κινείται και δραστηριοποιείται ο σύγχρονος άνθρωπος – μια διαρκής πρόκληση ανθρώπου – φύσης» που πραγματοποιήθηκε στο Αριστοτέλειο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Α.Π.Θ, στην Προβλήτα Α’ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης
Η έκθεση αποτέλεσε συνδιοργάνωση του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, του MOMus και του Αριστοτέλειου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και ήταν υπό την αιγίδα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Η Αφροδίτη Καραμανλή αξιοποίησε τη μάσκα ως ένα επιπλέον μέσο επικοινωνίας των μηνυμάτων των έργων της έκθεσης δίνοντας της, εκτός από τον ρόλο της προστασίας και τον ρόλο της μεταβίβασης των νοημάτων και ιδεών των έργων τέχνης για το αστικό τοπίο που καταρρέει. Λεπτομέρειες του έργου της “Αστικό τοπίο σε κατάρρευση. Μονοκονδυλιές γυμνών μοντέλων πριν και μετά τον Corona, (Παλιό σχολείο) 2020“, Ακρυλικά 1.00m Χ 1.00 m) «τοποθετήθηκαν» στις μάσκες και έγιναν αφετηρίες για νέες νοηματοδοτήσεις και προβληματισμούς του κοινού που επισκέφτηκε την έκθεση. Αυτή η πρακτική που υιοθετήθηκε ευρηματικά στις ξεναγήσεις της έκθεσης από τη ζωγράφο Αφροδίτη Καραμανλή, δίνει μια ιδέα ενδεικτική, για την υποστήριξη μιας ευρύτερης πολιτισμικής αγωγής που αξιοποιεί κάθε στιγμή της κα9ημερινότητας , όπως αναλύθηκε παραπάνω :
Μ.Δ. Η μάσκα εκτός από μέσο προστασίας θα μπορούσε να λειτουργήσει με την εκφραστική δυναμική ενός έργου τέχνης;
Α.Κ. “Το Αστικό τοπίο καταρρέει” 2020….εμείς όμως δημιουργούμε και προχωρούμε.. Με τη μάσκα μου προστατεύομαι, διαμαρτύρομαι, δημιουργώ και προχωρώ μπροστά… Δεν σιωπώ στις προκλήσεις, δεν συμβιβάζομαι… Διεκδικώ… Οι Έλληνες στην αρχαία τραγωδία και κωμωδία με τις μάσκες ως προσωπεία, χάραζαν χαρακτήρες και μέσα από τα αρχαία κείμενα έδιναν καινούργιες αξίες στη κοινωνία των ελεύθερων πολιτών που μέχρι τις μέρες μας, μελετάει η ανθρωπότητα και μπορεί έτσι να κάνει βήματα μπροστά με τις επιστήμες και την τέχνη…
**Ευχαριστώ πολύ την Αφροδίτη Καραμανλή για τον χρόνο που μου αφιέρωσε και το φωτογραφικό υλικό που μου εμπιστεύτηκε.
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.culturenow.gr/astiko-topio-omadiki-ekthesi-sto-aristoteleio-moyseio-fysikis-istorias/
http://artnart.eu/?p=805
• Το απόσπασμα που παρατίθεται αυτούσιο από τον συντονιστή του προγράμματος κ. Ν. Παΐζη και από την κ. Χ. Μυταρά, προέρχεται από τη συλλογή εκπαιδευτικού υλικού του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ» που σήμερα φιλοξενείται σε απόλυτη πληρότητα στο Μουσείο Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων
