Ως κάτω στο βυθό

Η νέα ποιητική συλλογή της Μαρινέλλας Βλαχάκη Ως κάτω στο βυθό αποτελείται από είκοσι τέσσερα ολιγόστιχα ποιήματα. Το πρώτο («Η μόνη βεβαιότητα»), εισαγωγικό, αποφθεγματικό και τριτοπρόσωπο, είναι μονόστιχο και δίνει το στίγμα στη συλλογή («Στη σιωπή φυτρώνει ο λόγος»), ενώ το τελευταίο («Αυτοβιογραφία»), επιλογικό, συμπερασματικό και πρωτοπρόσωπο, είναι δίστιχο και σφραγίζει τη συλλογή («Ταγκό χόρεψα. / Στο ζεϊμπέκικο εντρύφησα»). Τα υπόλοιπα ποιήματα απλώνονται ανάμεσα στους τέσσερεις στίχους και στους είκοσι εννέα (δύο ποιήματα μόνο).
Κύριο χαρακτηριστικό της ποίησης της Βλαχάκη είναι η λιτότητα. Καμιά λέξη δεν περισσεύει. Τα ποιήματά της στηρίζονται κυρίως στα ουσιαστικά και στα ρήματα. Η χρήση των επιθέτων περιορίζεται μόνο στα απολύτως απαραίτητα, σε εκείνα δηλαδή που χαρακτηρίζουν ένα ουσιαστικό και μαζί δημιουργούν μια εικόνα («αμετακίνητη ματιά») ή προκαλούν συναισθήματα («μακρύ πικρό τραγούδι», «λέξεις /οργισμένες, ακατανόητες»). Ακόμη λιγότερα είναι τα επιρρήματα, που χρησιμοποιούνται μόνο αν συμπληρώνουν την έννοια του ρήματος, κυρίως ως προς τον τρόπο –πώς– («γνέφει απελπισμένα», «πατάω επίμονα»).
Ουσιαστικά και ρήματα, τα ακριβά υλικά της, που η ποιήτρια διαρκώς τα δοκιμάζει, αλλάζοντάς τους «θέση ξανά και ξανά». Αποφεύγοντας να τα σπαταλήσει άσκοπα, καταβάλλει διαρκή προσπάθεια για το αρμονικό και αποτελεσματικό συνταίριασμά τους (ποίημα «Μετα-ποίηση»). Κι έτσι πετυχαίνει να δημιουργεί εικόνες, πραγματικές (ποίημα «Φθινοπωρινή σονάτα), ονειρικές (ποίημα «Κάποιος θ’ ακούσει») ή αλληγορικές, που είναι ίσως και οι πιο δραστικές (ποίημα «Στ’ αλώνι»).
Και η τελευταία ποιητική συλλογή της Βλαχάκη νομίζω δεν μπορεί να ιδωθεί ανεξάρτητα και ασύνδετα με τα άλλα πεζογραφικά βιβλία της ούτε και με τις προηγούμενες ποιητικές συλλογές της. Τα ποιήματα π.χ. της συλλογής «Τα εν οίκῳ μη εν δήμῳ», «Αενάως», «Νυχτερινή γραμμή», «Του βυθού» φωτίζονται καλύτερα με το φως που ρίχνουν πάνω τους το μυθιστόρημα «Σιλάνς σιλβουπλέ» (2006) και η προηγούμενη συλλογή «Τα πολύτιμα» ( 2009). Ίσως έχουν δίκιο εκείνοι που λένε ότι κάθε λογοτέχνης στην πραγματικότητα ένα βιβλίο γράφει με διαφορετική κάθε φορά μορφή. Γιατί φαίνεται πως ό,τι υπάρχει στο βάθος (στον ψυχικό βυθό), βγαίνει στην επιφάνεια ίδιο μεν, αλλά με άλλο ένδυμα ενδεδυμένο.
Τα ποιήματα της συλλογής, πρωτοπρόσωπα (τα περισσότερα) ή τριτοπρόσωπα (ελάχιστα), φύτρωσαν πάνω στα παλιά τραύματα της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας, που ίσως δεν έχουν ακόμη γιατρευτεί και συχνά αιμορροούν, όπως ομολογεί η ποιήτρια, «ανέκαθεν με βιασμένο σώμα/και αιμάσσουσα ψυχή/πιάνω την πένα», (ποίημα «Έμπνευση»). Εκείνο το «ανέκαθεν» σε συνδυασμό με τους στίχους «αναστενάρισσα /πάνω στη διάπυρη μνήμη» (ποίημα «Λυκόφως») υποδηλώνει τη διάρκεια και την ένταση του σκληρού αγώνα για επούλωση των παλαιών τραυμάτων, μέσω των ιαμάτων της ποίησης, για να θυμηθούμε δυο στίχους του Καβάφη «Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως / που κάμνουνε – για λίγο – να μη νοιώθεται η πληγή». Και τότε μόνο το ποιητικό εγώ αποκτά την ψυχική δύναμη να πετάξει από πάνω του το δηλητηριώδες πουκάμισο του Νέσσου (ποίημα «Αενάως»), που δεν το αχρηστεύει, αλλά το μεταποιεί. Και συναρμολογώντας σε ένα ενιαίο σύνολο τα ακατανόητα, τα οργισμένα, τα θλιβερά, τα πένθιμα βιώματα παραδίδει ένα έργο τέχνης, λαμπερό κι ευφρόσυνο, την ποιητική συλλογή «Ως κάτω στο βυθό», που κρατάμε στα χέρια μας.
Πρόκειται για μια συλλογή που έχει τη δύναμη να αγγίξει τον αναγνώστη. Η ποιήτρια έχει πετύχει να μεταμορφώσει το προσωπικό σε καθολικό και να στοχεύσει κατευθείαν στην καρδιά του αναγνώστη. Κάθε αληθινή ποίηση, νομίζω, ξεπερνάει τα προσωπικά όρια μέσα στα οποία γεννήθηκε και εισβάλλει ακούσια στην εσωτερική επικράτεια του άλλου και τον λυτρώνει την ώρα της δικής του σιωπής, όταν, καθώς διαβάζει, αναδύονται από μέσα του δικά του παρόμοια βιώματα.
Ως αναγνώστρια κι εγώ προσπάθησα στην απόλυτη σιωπή να σκύψω στο βυθό των ποιημάτων της συλλογής και από το βάθος να ανασύρω τη ρίζα του «λόγου» στην επιφάνεια, του λόγου όχι μόνο ως λεκτικής και καλλιτεχνικής έκφρασης, αλλά και ως γενεσιουργού αιτίας, του λόγου δηλαδή με τη διττή σημασία της λέξης, ως αιτίου και ως αιτιατού, ως ποιητικού αποτελέσματος δηλαδή.
Η ποιητική συλλογή της Μαρινέλλας Βλαχάκη είχε την ατυχία -ή μήπως την τύχη- να εκδοθεί σε τούτο το δίσεκτο, κυριολεκτικά και μεταφορικά, έτος. Ατυχία, γιατί οι συνθήκες οδήγησαν στην εσφαλμένη, κατά τη γνώμη μου, κρατική εντολή να κλείσουν τα βιβλιοπωλεία, από τα οποία θα εφοδιάζονταν τα απαραίτητα οι πεινώντες για πνευματική τροφή. Όμως και τύχη, γιατί όποιος είχε προλάβει να κάνει τις προμήθειές του και σε βιβλία, τώρα το απαραίτητο για την ασφάλειά μας κλείσιμο στο σπίτι μάς δωρίζει χρόνο για ουσιαστική επαφή με το βιβλίο, γενικά, και για περισυλλογή. Ειδικά δε η μικρή ποιητική συλλογή της Βλαχάκη «Ως κάτω στο βυθό» μας χαρίζει μια βαθιά ανάσα στον πνιγηρό καιρό της καραντίνας.