«Δεν νομίζω ότι το Θέατρο είναι φυγή. Δεν το αισθάνθηκα ποτέ έτσι. Είναι γέννα το Θέατρο…».
Μελίνα Μερκούρη
Εκατό χρόνια από τη γέννηση της σπουδαίας Ελληνίδας Μελίνας Μερκούρη , της μακροβιότερης στον ρόλο της Υπουργού Πολιτισμού και μοναδικής ερμηνεύτριας στη θεατρική σκηνή και τον κινηματογράφο Με αφορμή τον χαρακτηρισμό του έτους 2020 ως έτος ΜΕΛΙΝΑΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗ από την Υπουργό Πολιτισμού κ. Λ. Μενδώνη και τις προσπάθειες της για την ανανέωση του θεσμού των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων και του εκσυγχρονισμού του θεσμικού τους πλαισίου, η στήλη σήμερα επιχειρεί μια πολύ σύντομη ματιά στο παρελθόν του θεσμού στην πόλη, με έμφαση στο παρόν της επιτυχημένης επανεκκίνησης και της ανανεωτικής πνοής που προδιαγράφεται γόνιμη και πρωτοποριακή.
Λίγοι γνωρίζουν , ίσως περισσότεροι θυμούνται , ότι η πόλη των Χανίων την τριετία 2001-2004 είχε την τύχη να λειτουργήσει με επιτυχία ως την πρώτη ελληνική πόλη πιλότο για την πολιτισμική αγωγή. Η λέξη πιλότος και πολιτισμική αγωγή παρέπεμπε σε πολύ καινοτόμες συνέργειες με κινητήρια δύναμη την τυπική εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτό οι πολιτιστικοί φορείς της πόλης είχαν κληθεί με την επιστημονική εποπτεία του εθνικού προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ : Εκπαίδευση και Πολιτισμός» να σχεδιάσουν εκπαιδευτικά προγράμματα σε διεπιστημονικές ομάδες και να επιμορφώσουν τους εκπαιδευτικούς σε ερμηνευτικές τεχνικές και μέσα. «Η πολιτισμική αγωγή για την ανάπτυξη και τη συνοχή της τοπικής κοινωνίας αποτελεί την κατακλείδα του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΤΙΣΜΟΣ, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα από τη νέα πραγματικότητα που προέκυψε για τον ρόλο και την προοπτική των τοπικών κοινωνιών στον 21ο αιώνα» ( Παΐζης Ν., 2002)
Στο πλαίσιο της γενίκευσης του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ» το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης είχε πραγματοποιήσει επιμορφωτικό σεμινάριο για 80 εκπαιδευτικούς με τίτλο «Η φωνή και το σώμα αφηγούνται παραμύθια»( Ιανουάριος 2002-Απρίλιος 2002) Παράλληλα είχε υποστηριχθεί από το πρόγραμμα εκπαιδευτική δράση πριν την έναρξη των παραστάσεων της Παιδικής Σκηνής με έμφαση στην αγωγή στον χώρο του θεάτρου και την έννοια της θεατρικής σύμβασης. Τότε για πρώτη φορά εκπαιδευτικοί ασκήθηκαν σε τεχνικές ορθοφωνίας και διαχείρισης της αναπνοής συνειδητοποιώντας μια ακόμη ουσιαστική έλλειψη στο πρόγραμμα σπουδών της βασικής τους εκπαίδευσης. Η αναφορά στο τότε δεν στοχεύει σε εύφημες μνήμες παρελθοντολογίας αλλά σε συνειδητοποίηση της πολιτισμικής παρακαταθήκης στο ανθρώπινο δυναμικό της πόλης και στην ανάδειξη δοκιμασμένων καινοτόμων πρακτικών
Ο θεσμός των ΔΗΠΕΘΕ, αποτελεί το σημαντικότερο κρατικό θεσμό της Θεατρικής και πολιτιστικής ανάπτυξης στην χώρα μας – όραμα της Μελίνας Μερκούρη, για την προσπάθεια θεατρικής παρουσίας, ανάπτυξης και εκπαίδευσης στην Περιφέρεια .Από το 1983 έως σήμερα έχει περάσει πολλές περιπέτειες και κλυδωνισμούς που συνδέονται με την άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής για τον σύγχρονο πολιτισμό στην χώρα μας.
Η καλοκαιρινή θεατρική παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης «ΦΑΕΘΩΝ» παρά τα εμπόδια της ιδιότυπης συνθήκης της πανδημίας, ξεχώρισε θεαματικά για την υψηλής ποιότητας πολυαισθητηριακή εμπειρία θέασης και ακρόασης που προσέφερε στο κοινό της με μια πολύ άρτια διοργάνωση σε κάθε χώρο πολιτισμικής αναφοράς που παρουσιάστηκε.
Η παράσταση, αφορά στο γνωστό μύθο του Φαέθοντα, όπως καταγράφεται στις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου (μετάφραση Θεόδωρος Παπαγγελής) και στα σωζόμενα αποσπάσματα της τραγωδίας του Ευριπίδη (μετάφραση Γιώργος Σαμπατακάκης).Τη δραματουργική επεξεργασία και σκηνοθεσία της παράστασης έχει αναλάβει η Έφη Θεοδώρου, ενώ στη σκηνή ερμηνεύουν οι Μαρία Σκουλά, Μάξιμος Μουμούρης, και Λάμπρος Κωνσταντέας Την αφήγηση – άλλοτε διαλογική, άλλοτε χορική – συνοδεύει ζωντανά επί σκηνής με τους ήχους κρουστών, ένας δεξιοτέχνης στο είδος μουσικός. ο Σόλης Μπαρκή
Η Πρόεδρος κ. Μαλανδράκη Σοφία και η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης κ. Θεοδώρου Έφη απαντούν σε 1 και 2 ερωτήσεις μόνο αντίστοιχα ( της γράφουσας για λόγους οικονομίας χώρου) με στόχο να διαγράψουν επιγραμματικά τη νέα τροχιά του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης για την πολιτιστική ανάπτυξη και πολιτισμική αγωγή.
Η κ. Σοφία Μαλανδράκη-Κρασουδάκη εκλεγμένη Περιφερειακή Σύμβουλος Κρήτης εντεταλμένη Υγείας, Παιδείας και Πολιτισμού στην Περιφερειακή Ενότητα Χανίων επισημαίνει:
«Εμείς το νέο Δ.Σ του Θεάτρου αναλαμβάνοντας το Σεπτέμβριο του 2019 γνωρίσαμε το διοικητικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί και αναπτύσσεται το ΔΗΠΕΘΕΚ .Γνωρίζετε ότι με την οικονομική κρίση τα ΔΗΠΕΘΕ συρρικνώθηκαν. Η πρόσκληση της κ Μενδώνη τον Ιανουάριο του 2020 προς τους καλλιτεχνικούς Διευθυντές και τους μετόχους για μια εκτενή συζήτηση με στόχο την επανεκκίνηση ,ήταν ακριβώς γιατί αδυνατούσαν να επιτελέσουν το έργο τους.
Για να το επιτελέσουν, βασικό στοιχείο είναι η χρηματοδότησή τους, η οποία τα τελευταία χρόνια υπήρξε ελάχιστη από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η αυτοδιοίκηση τα στήριξε ουσιαστικά για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις καταστατικές τους υποχρεώσεις.
Ο ρόλος όμως που καλούνται να επιτελέσουν χρήζει σαφές και αξιοπρεπές οικονομικό περιβάλλον ,όπως βεβαίως και στοχευμένες παρεμβάσεις στο χώρο του σύγχρονου πολιτισμού που θα δώσουν ώθηση στη δημιουργία, τη διάχυση αυτής ,την εξωστρέφεια και τη συνεργασία.
Με συγκροτημένη πολιτική για τον σύγχρονο πολιτισμό που θα αμβλύνει τις περιφερειακές ανισότητες της πολιτισμικής ανάπτυξης και τη διάθεση των απαραίτητων πόρων ,θα μπορέσουν τα ΔΗΠΕΘΕ να βαδίσουν το δρόμο που τους χάραξε η Μελίνα.
Βέβαια στο περιβάλλον του covid19 που βιώνουμε σήμερα όλα φαίνονται πιο δύσκολα ,αλλά μην ξεχνάμε πως η τέχνη είναι θεραπευτική και το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης είναι στην καρδιά των Κρητικών που το προσέχουν και το στηρίζουν».
Η κα Εφη Θεοδώρου, καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης από τον Απρίλιο του 2019 απαντώντας στις ερωτήσεις της γράφουσας ς περιγράφει εύστοχα την ιδιαίτερη ταυτότητα και δυναμική της παράστασης “ΦΑΕΘΩΝ”:
1) Οι αρχαιολογικοί χώροι συνιστούν ένα δυναμικό μέσο για ένα δημιουργικό διάλογο με τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση και την προσφορά μιας ολιστικής πολιτισμικής εμπειρίας στην καθημερινή ζωή του τόπου; Ποιες οι απαραίτητες προϋποθέσεις κατά τη γνώμη σας για να συμβεί αυτό;
Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία, θραύσματα πολιτισμών που επιβιώνουν μέσα στο χρόνο και φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, είναι κατεξοχήν αντιδραστήρες μνήμης. Τα σπουδαία λογοτεχνικά έργα, τα έπη, η υψηλή ποίηση, τα σωζόμενα κείμενα των αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όλα τα θαυμαστά δημιουργήματα όπου καταγράφεται και υπερισχύει ο λόγος -η πρώτη και αναντικατάστατη κατά τη γνώμη μου ύλη της θεατρικής πράξης – όλος αυτός ο πλούτος της ανθρώπινης διάνοιας που έρχεται από τα βάθη του χρόνου, όταν έχει την τύχη να ακουστεί και να παρασταθεί σήμερα σε κάποιον από τους χώρους αυτούς ,παράγει μια εμπειρία μοναδική τόσο για τους ηθοποιούς, όσο και για τους θεατές. Το τοπίο εδώ επιβάλλεται ολοκληρωτικά. Τα πρόσωπα/ερμηνευτές μιλούν μπροστά σε ανοιχτούς τάφους, κάτω από αψίδες, δίπλα σε αγάλματα, στηρίζονται πάνω σε πέτρες που αντέχουν ακόμα,με σύμμαχο ή κόντρα τον άνεμο, συνυπάρχουν με τους ήχους της φύσης, με το φως της μέρας που μεταβάλλεται ανεπαίσθητα και σβήνει την ώρα που οι φωνές παύουν – όλα αυτά είναι στοιχεία και παράμετροι που δημιουργούν τη μαγεία και τη μοναδικότητα που τυλίγει το θεατρικό γεγονός και που ιδανικά -αφού μιλάμε για ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα- θα πρέπει να έχουν μελετηθεί και σχεδιαστεί με μεγάλη φροντίδα. Δεν έχουν όλοι οι χώροι τον ίδιο προσανατολισμό, «εδώ οι σκιές πέφτουν πολύ πιο βαριές, θα έπρεπε να ξεκινήσουμε ένα τέταρτο πριν», σκεφτόμουν παρακολουθώντας την παράσταση σε κάποιον από τους σταθμούς του “Φαέθοντα” στην Κρήτη, όμως ο θρήνος μέσα στο σκοτεινό λυκόφως στο φινάλε μου φάνηκε πιο καθηλωτικός.
Ιδού η ισχυρή αντίφαση: μνημεία και λόγος που αντιστέκονται στο χρόνο, ενώ το θέατρο είναι η κατεξοχήν τέχνη του εφήμερου, τίποτα δεν επιβιώνει, ο σκηνοθέτης σβήνει μέσα στον ηθοποιό, ο ηθοποιός με τα τελευταία λόγια της παράστασης, δεν υπάρχει καταγραφή, ας μη γελιόμαστε, η θεατρική πράξη είναι εγγεγραμμένη στο απόλυτο παρόν, αυτό που ενώνει ηθοποιούς και θεατές σε έναν τόπο. Μια ένωση αδιαμεσολάβητη και ανεπανάληπτη.
2) Ο θεσμός του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. μπορεί να συνδεθεί με μορφές εκπαίδευσης στο νησί; Ο “Φαέθων” συγκεκριμένα θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς ευαισθητοποίησης, συμμετοχής και συνειδητοποίησης της νέας γενιάς του κοινού;
«Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης είναι προ πολλού συνδεδεμένο με μορφές εκπαίδευσης. Στους κόλπους του λειτουργεί από το 2004 η Πειραματική Ερασιτεχνική Σκηνή για ενήλικους και από το 2007 το Παιδικό Θεατρικό Εργαστήριο που χωρίζεται σε τμήματα για παιδιά όλων των ηλικιών. Απασχολεί 9 ταλαντούχους εκπαιδευτές και στο τέλος κάθε θεατρικής περιόδου γίνονται ανοιχτές για το κοινό παρουσιάσεις των εργασιών. Φέτος τα τμήματα εμπλουτίστηκαν με εργαστήρια για εκπαιδευτικούς, εργαστήρια σωματικού θεάτρου και με βρεφικά τμήματα, για παιδιά 3-5 ετών.
Επιπλέον επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η “εκτός των τειχών” πιλοτική εφαρμογή Βιωματικών θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων σε δύο σχολεία των Χανίων που όμως δεν ολοκληρώθηκαν λόγω της πανδημίας.
Στα σχέδιά μας είναι οι εκπαιδευτικές δράσεις του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. να επεκταθούν σε όλη την Περιφέρεια, με μετακίνηση των εκπαιδευτών στα σχολεία, εφόσον υπάρξει ενδιαφέρον συμμετοχής από τους μαθητές και εφόσον οι συνθήκες το επιτρέψουν αυτή την αβέβαιη χρονιά. Αλλά και ευρύτερα, η διείσδυση στη Σχολική και Πανεπιστημιακή κοινότητα, με στόχο τη διεύρυνση του νεανικού κοινού, την εκπαίδευση του και τη δημιουργία των θεατών του μέλλοντος είναι σταθερή επιδίωξή μας. Ως προς αυτό, καθοριστική είναι η επιλογή του ρεπερτορίου, αλλά και η ενσωμάτωση των εντόπιων νέων δημιουργών που αναζητούν κίνητρα για να εγκατασταθούν στον τόπο τους, μετά από σπουδές και δραστηριότητα στο κέντρο ή στο εξωτερικό.
Ο “Φαέθων”, που καταγράφει την περιπέτεια ενηλικίωσης του αγοριού που αναζήτησε τον πατέρα – Ηλιο στον ουρανό και θέλησε να πάρει τη θέση του οδηγώντας το ηλιακό του άρμα, με ολέθρια για την οικουμένη αποτελέσματα, είναι ένα έργο που μιλάει κατευθείαν στην καρδιά κάθε νέου. Αφού ο ποιητής Οβίδιος στο επιτάφιο επίγραμμα μοιάζει να δικαιώνει το τόλμημα:
“Εδώ ο Φαέθων κείτεται νεκρός. Δεν μπόρεσε το άρμα να δαμάσει
Ομως προτού να πέσει χαμηλά ετόλμησε τον ουρανό να φτάσει.”»
Με την ευχή όλων μας από τον τόπο για αντάξια και δημιουργική συνέχεια!!!!
****Ευχαριστώ θερμά τις δύο κυρίες για την εμπιστοσύνη τους και τον χρόνο που μου αφιέρωσαν! Θα ήθελα να γράψω πάρα πολλά για την σπουδαία διαδρομή τους στον χώρο του πολιτισμού και της κοινότητας, αλλά και για τις πολλαπλές αισθητικές ποιότητες του έργου! Ωστόσο για λόγους οικονομίας χώρου επέλεξα να παραθέσω αυτούσια τα λόγια τους και τις φωτογραφίες του Γιώργου Αναστασάκη που αποτυπώνουν τη θαυμαστή δυναμική των ερμηνειών και τον συναρπαστικό μετασχηματισμό του σκηνικού που προσδίδει η ταυτότητα κάθε αρχαιολογικού χώρου.
**Αξίζει να σημειωθεί ότι ακυρώθηκαν οι παραστάσεις σε Μήλο και Δήλο λόγω των ειδικών μέτρων για την πανδημία, αλλά θα πραγματοποιηθεί κανονικά μια τελευταία παράσταση (για φέτος τουλάχιστον) στον Αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού στην Αθήνα, τη Δευτέρα 7 Σεπτεμβρίου στις 19.00.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ στον ιστότοπο:
http://www.dipethekritis.gr/index.php/parastasei/palioteres-parastaseis/242-simioma-kal-dief
https://www.facebook.com/profile.php?id=100014031226107
Βιβλιογραφία-Πηγές:
Μουσείο Σχολικής Ζωής, Έκδοση του Δήμου Χανίων , Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων, Για τον Πολιτισμό και την Εκπαίδευση , Σεπτέμβριος 2001-Ιούνιος 2003
