«Πολύ αγαπιέται αυτός ο τόπος µε υποµονή και περηφάνεια…»
Γιάννης Ρίτσος
«Το ταξίδι που ξεκινά µέσα από το βιβλίο “Άρωµα σταφίδας και άλλες νοσταλγικές ιστορίες”σκιαγραφεί την οικογενειακή και κοινωνική ζωή στη µικρή πόλη του Πύργου της Ηλείας µετά τη λήξη του ∆εύτερου Παγκοσµίου Πολέµου. Επρόκειτο για µια ταραγµένη εποχή κατά την οποία οι κάτοικοι αγωνίστηκαν να ξεπεράσουν τις κακουχίες και να ανοικοδοµήσουν την πόλη και τη ζωής τους.
Παρά τις δυσκολίες όµως η πόλη διατήρησε τις παραδόσεις και τα έθιµα της , που έπαιξαν ζωτικό ρόλο στην αίσθηση της ταυτότητας και της συνέχειας. Αυτά τα στοιχεία πέρασαν έτσι από γενιά σε γενιά,κρατώντας ζωντανή την κληρονοµιά του τόπου. Σε αυτό το χρονικό πλαίσιο εκτυλίσσονται οι αφηγήσεις της Μαργαρίτας Κολιοπούλου. Τα κείµενα δεν είναι προϊόν µυθοπλασίας, αλλά µια αναδροµή στις ρίζες µε την προσωπική της σφραγίδα» γράφει η Γωγώ Σταθοπούλου σύµβουλος εκπαιδευτικών πολιτιστικών και ανθρωπιστικών προγραµµάτων προλογίζοντας τη σκληρόδετη έκδοση (εκδ. ΚΑΠΟΝ) που εκπέµπει υψηλή αισθητική φροντίδα πριν καν περιηγηθείς στο εσωτερικό της…
Οι συµβάσεις της οπτικής αναπαράστασης είναι διαφορετικές από εκείνες του γραπτού λόγου. Η Καρολίνα Κολιοπούλου δηµιουργεί εννοιολογικά ισχυρές παραστατικές εικόνες. Καταφέρνει επιδέξια να ισορροπεί ανάµεσα στις εγκιβωτισµένες ιστορίες και στη δική της εικαστική µανιέρα µε επιδίωξη τη συγκινησιακή αισθητική εµπλοκή του αναγνώστη.Είναι φανερό ότι δεν µένει σε µια απλή αυτοπαρουσίαση της γραφής µε την παρεµβολή του υποκειµενικού στοιχείου της σχέσης της µε τη συγγραφέα, αφού η αφήγηση της µητέρας της είναι πλούσια σε εικόνες και βαθιά προσανατολισµένη και συνδεδεµένη µε τον άνθρωπο. Tον άνθρωπο που καθώς δρα και αποζητά ως κοινωνικό ον, την αίσθηση του ανήκειν, των δεσµών και της συναισθηµατικής πλήρωσης στη ζωή του, δηµιουργεί, εξελίσσεται συνδέεται , διαφυλάττει…
Περισσότερο απαιτητικός ο ρόλος της Καρολίνας ως εικονογράφου, γιατί φέρει ταυτόχρονα την ευθύνη του διαγενεακού ταξιδιού που είναι επενδυµένο µε νοσταλγία µε βιώµατα µε τον πλουραλισµό όλων των συναισθηµάτων της ζωής που η συγγραφέας Μαργαρίτα Κολιοπούλου αβίαστα αλλά χαρισµατικά εισάγει στην αφήγηση της
Ένα ζωγραφικό έργο της Καρολίνας µε αφορµή µια φωτογραφία πέτυχε να απελευθερώσει την απόφαση της Μαργαρίτας να τολµήσει τη συγγραφή …Εκτός από τις γλαφυρές της προφορικές αφηγήσεις που κάθε µέλος της οικογένειας την παρακαλούσε να τον/την βάλει µέσα στα παραµυθένια τοπία που έπλαθε µε µαστοριά, αποφάσισε να εξιστορήσει γραπτά µε ένα tablet που της χάρισαν τα παιδιά της τις “µνήµες του νόστου” που δεν καταλάγιασαν ποτέ µέσα της την ανάγκη να τις διαφυλάξει ατόφιες… Και η απόφαση ενισχύθηκε µε την ασφάλεια να τις µοιραστεί µε έµπιστο συνοδοιπόρο τη δηµιουργία της Καρολίνας! Συµβολικά το βιβλίο αυτό σηµατοδοτεί ανεκτίµητες εγγραφές και ενθυµήσεις από βιωµένο χρόνο και χώρο. Η Καρολίνα Κολιοπούλου συναρµόζει σε εικαστικές αναπαραστάσεις έναν πρωτότυπο αυθεντικό ονειρικό διάλογο µε τις ιστορίες της µητέρας της Μαργαρίτας Κολιοπούλου µε µια αλληλεπιδραστική σύλληψη που εµπεριέχει διανοητικό βάθος, σεβασµό, ήθος, καθαρότητα και ποιητική ενόραση του τόπου τους και της οικογένειας τουs.
Η Καρολίνα στην απαιτητική της αποστολή-πρόκληση εκπληρώνει θαυµαστά µια τριπλή θέαση: Γιατί τα ζωγραφικά της έργα αναλαµβάνουν να σκηνοθετήσουν σε πρώτο επίπεδο τη µεταφορά του κειµένου σε οπτικό λόγο, σε ένα εσωτερικό επίπεδο τις αναφορές στην πράξη της συγγραφής και σε ένα ενδιάµεσο επίπεδο, τις συγκινησιακές άγκυρες που η ίδια εύστοχα δηµιουργεί, διασφαλίζοντας αποτελεσµατικά στον αναγνώστη ένα πλαίσιο αγαλλίασης και πληρότητας, µε βάση τις οπτικές αρχές της σύνθεσης µιας εικόνας και την σπουδή του εικαστικού λεξιλογίου.
Ο προσδιορισµός ενός µικτού χρόνου µε όρους αναπαράστασης του χώρου συνδέει σε µια υβριδική χρονικότητα τη διττή αφήγηση λόγου και εικόνας µε το αποτέλεσµα της µνήµης να γίνεται το νήµα που συνδέει:
1. Τρία χρόνια µετά την µεγάλη επιτυχία της πρώτης ατοµικής σας ζωγραφικής έκθεσης µε τίτλο ΑΛΜΥΡΟΣ ∆ΕΣΜΟΣ αιφνιδιάζετε µε την απαιτητική εικονογράφηση ενός πολύ ξεχωριστού βιβλίου ”µε άρωµα σταφίδας” Ευθύνη ή ανάγκη, πρόκληση ή υποχρέωση, µνήµη ή διαγενεακή σύνδεση µε εικόνες;
Κινητήριος δύναµη για να γίνει το έργο ήταν η ανάγκη να περισώσουµε ότι µπορούµε από τη µνήµη, γιατί όλα αυτά συνθέτουν τη συλλογική µας ιστορία και µια κοινή δεξαµενή νοσταλγίας. Ήταν η υποχρέωση απέναντι στους ανθρώπους που έφυγαν, να µείνει ζωντανή η κληρονοµιά τους και η υποχρέωση απέναντι στις νεότερες γενεές, να µάθουν για τις ρίζες τους. Ήταν η ευθύνη το υλικό αυτό να µεταφερθεί µέσω µιας καλαίσθητης έκδοσης, από έναν εκδοτικό οίκο ο οποίος θα το σεβαστεί. Ήταν σίγουρα µια δηµιουργική διαγενεακή συνεργασία µέσω της οποίας, σύνδεσα το παρελθόν µου µε αυτό που είµαι σήµερα και µε εκείνο που θέλω να γίνω αύριο.
2. Το κειµενικό σώµα προηγήθηκε του εικονογραφικού. Πόσο δύσκολο να οπτικοπποοιησετε µια τόσο γλαφυρή περιγραφή επενδυµένη µε τη µνήµη της οικογένειας;
Το βιβλίο είναι ένα έργο που γεννήθηκε κάπως τυχαία. Η αρχή έγινε µε το πρώτο κείµενο της µητέρας µου, για το οποίο είχε χρησιµεύσει ως αφορµή ένα δικό µου ζωγραφικό έργο, το οποίο ήταν εµπνευσµένο από µια παλιά ασπρόµαυρη οικογενειακή φωτογραφία. Το ποια από τις δυο µας έκανε την αρχή είναι λοιπόν ελαφρώς δυσδιάκριτο. Στη συνέχεια όµως υπήρξε µια αλυσιδωτή αντίδραση ή ανταπόκριση κειµένου-ζωγραφικής, ζωγραφικής-κειµένου, τα οποία αναπτύσσονταν, άλλαζαν, εµπλουτίζονταν, ολοκληρώνονταν σχεδόν παράλληλα. Προκλήσεις που αντιµετώπισα ήταν να αποδώσω το πνεύµα της εποχής, να αναδυθεί το νοσταλγικό ύφος κειµένου, καθώς και να υπάρχει µια στοιχειώδη οµοιότητα των χαρακτήρων µου µε τα πρόσωπα που αναφέρουν οι ιστορίες, να είναι δηλαδή αναγνωρίσιµα.
3. Στο βιβλίο “Αρωµα σταφίδας” η δική σας µνηµονική λειτουργία διαµεσολάβησε για την ζωγραφική αναπαράσταση;
Αναµφίβολα, η δική µου µνηµονική λειτουργία διαµεσολάβησε, γιατί κουβαλώ τις αφηγήσεις της µητέρας µου µέσα µου από παιδί, οπότε είχα ήδη σχηµατίσει κάποιες εικόνες στο µυαλό µου. Επιπλέον έχω επισκεφθεί αρκετές φορές τον Πύργο, ειδικά µικρή, κι έχω κι εγώ λίγες αναµνήσεις από τον τόπο αυτό. Θυµάµαι το πατρικό σπίτι της µητέρας µου, θυµάµαι τις απέραντες αµµώδεις ακρογιαλιές, έχω γευτεί τα γλυκά της γιαγιάς µου. Τα περισσότερα πρόσωπα που έχω ζωγραφίσει, τα έχω γνωρίσει.
4. Πώς θα προσδιορίζατε τον ρόλο των ζωγραφικών σας έργων στην αφήγηση των ιστοριών; Συµπληρωµατικό, ενισχυτικό, συµβολικό, αυτόνοµο; Ή µήπως περισσότερες εικόνες από τη ισόρροπη αντιστοιχία που φαίνεται να τηρήθηκε ,δηλαδή µια εικόνα – µία ιστορία;
Για εµένα κείµενο και εικόνα βαδίζουν χέρι-χέρι. Θα µπορούσαν και τα δυο να πορεύονται και να αφηγούνται αυτόνοµα, αλλά θεωρώ ότι αυτή η ταυτόχρονη αφήγηση ενισχύει τη συναισθηµατικής εµπειρία του αναγνώστη. Όσο για την λιτότητα που δίνει µια εικόνα-µία ιστορία, ήταν µια συνειδητή επιλογή από την αρχή. Είχα µια µόνο ευκαιρία για να διηγηθώ κάθε ιστορία, µε σχέδιο και χρώµα, µε φως και µε σκιά.
5. Η εικονογράφηση ενός βιβλίου µε τόσο γλαφυρή αφήγηση λόγου, επενδύει σε µια παραστατική εκφραστική αποτύπωση. Στην εικονογράφηση σας επιδιώξατε να ακούσετε περισσότερες περιγραφές από τη συγγραφέα προκειµένου να χτίσετε αποτελεσµατικότερα τους χαρακτήρες της ιστορίας;
Για να αποδώσω τους χαρακτήρες και τις σκηνές µε αυθεντικότητα, αναζήτησα παλιές ασπρόµαυρες οικογενειακές φωτογραφίες και επιδίωξα να ακούσω περισσότερες περιγραφές από τη συγγραφέα, τη µητέρα µου, και να µάθω περισσότερα για το κοινωνικό πλαίσιο και τους ανθρώπους, αλλά και για κτίρια, έπιπλα, αντικείµενα, ρούχα της εποχής. Συζητώντας µαζί της, εστίαζα ιδιαίτερα στο πως ένιωθε ως παιδί για όλα αυτά, µιας κι αυτή η µατιά διακατέχει και το κείµενο.
6. Μιλήστε µας για τους χαρακτήρες των οπτικών µορφών που δηµιουργήσατε. Σας απασχόλησε η ισορροπία της πρόσληψης του αναγνώστη από την αφήγηση του λόγου και της εικόνας, χωρίς όµως να υπερισχύει η µια εναντίον της άλλης;
Ήθελα οι χαρακτήρες να είναι αναγνωρίσιµοι και να αποπνέουν οικειότητα, συναίσθηµα και ζωντάνια κι όχι απαραίτητα να είναι τέλεια σχεδιασµένοι. Οι µορφές δεν είναι απόλυτα προσδιορισµένες σε κάθε λεπτοµέρεια,· διατηρούν µια αίσθηση ελαφράς αφαίρεσης. Αυτή η απλότητα καµιά φορά αφήνει χώρο για προσωπική ερµηνεία. Επιπλέον, έδωσα ιδιαίτερη έµφαση στις εκφράσεις και τη γλώσσα του σώµατος.
Η αλήθεια είναι ότι δε µε απασχόλησε αν η εικόνα υπερισχύει του κειµένου ή το αντίστροφο. Συγγραφέας και εικονογράφος, πρώτη απόπειρα σε αυτά τα πεδία και για τις δυο µας, κάναµε ότι καλύτερο µπορούσαµε, η καθεµιά από τη σκοπιά της, αλλά και συµβουλεύοντας η µια την άλλη, συχνά διαφωνώντας για να είµαι ειλικρινής, αλλά τελικά πάντα εποικοδοµητικά, ώστε το αποτέλεσµα να είναι αρµονικό και το ύφος κειµένου-εικόνας ενιαίο. Πιστεύω και οι αναγνώστες µας θα απολαύσουν τόσο την ιστορία όσο και την εικόνα και θα τα κρίνουν σαν ένα ενιαίο έργο.
7. Για κάθε έργο σας ποια ήταν η διαδικασία έµπνευσης από το κείµενα του βιβλίου που είναι µεν βιογραφικές αφηγήσεις, αλλά ως ιστορίες διατηρούν την αυτοτέλεια τους; Υπήρξαν δυσκολίες, προβληµατισµοί, αµφιταλαντεύσεις, απρόβλεπτες αλλαγές; Πόση χρονική διάρκεια είχε αυτή η πρώτη σας απόπειρα;
Ήταν µια διαδικασία που διήρκησε περίπου δυο χρόνια. Ξεκινούσα πάντα µε προσεκτική ανάγνωση της ιστορίας, αναρωτιόµουν πιο είναι το δυνατό στοιχείο αυτής της αφήγησης, ποια συναισθήµατα δηµιουργεί, ποιοι είναι οι βασικοί χαρακτήρες; Μια συγκεκριµένη σκηνή; Μια αίσθηση; Ένα βλέµµα; Ένα αντικείµενο; Υπήρξαν ιστορίες όπου δυσκολεύτηκα να επιλέξω την πιο αντιπροσωπευτική σκηνή. ∆εν ήθελα να καταφεύγω στο πιο προφανές, αλλά να αναδείξω µερικές φορές σηµεία στο κείµενο που αχνοφαίνονταν, αλλά τελικά για εµένα ήταν εξαιρετικά αντιπροσωπευτικά του γενικότερου νοήµατος της ιστορίας και του βιβλίου. Στη συνέχεια έκανα πρόχειρα σκίτσα, δοκιµάζοντας διαφορετικές γωνίες και συνθέσεις. Η καλή µου η δασκάλα η εικαστικός Ελισάβετ ∆ιονυσίου µε τις κατευθύνσεις και τη δηµιουργική κριτική της µε στήριξε σε αυτό το εγχείρηµα.
8. Οι ιστορίες που αφηγείται η συγγραφέας αναδεικνύουν και συναισθήµατα δύσκολα γιατί φυσικά όλα τα συναισθήµατα έχουν θέση στη ζωή. Οι δικές σας εικόνες πάντα σε όλες τις περιπτώσεις όµως εκπέµπουν µια τρυφερή συγκινησιακή νοσταλγικότητα και παιδικότητα. Στάση ζωής ή εσωτερική παρόρµηση για µηνύµατα οπτικά που αποφορτίζουν;
Οι ιστορίες µπορεί να έχουν στοιχεία, θλίψης, απώλειας η τραύµατος αλλά ακόµα και τότε κάτι θετικό ακολουθεί. Π.χ. τα καλοκαίρια τέλειωναν, αλλά πιστεύαµε ότι αυτά που µας περίµεναν θα ήταν καλύτερα από αυτά που έµενα πίσω µας… πέθανε ο πατέρας και το σπίτι έκλεισε για γιορτινές µαζώξεις, αλλά ξανάνοιξε µετά από χρόνια για αρραβωνιάσµατα…
Οι εικόνες µου στο βιβλίο είναι εικαστικές αναµνήσεις φιλτραρισµένες µέσα από το βλέµµα και το συναισθηµατικό κόσµο του παιδιού. Η παιδικότητα δεν είναι αφέλεια, αλλά µια διαφορετική οπτική, που δίνει χώρο ακόµα και στα δύσκολα να φανούν µε µια τρυφερότητα, γλυκύτητα και αποδοχή. Γενικότερα όµως ως δηµιουργός δεν θέλω να αποκλείσω τη θλίψη, αλλά να την τοποθετήσω σε ένα πλαίσιο όπου µπορεί να συνυπάρχει µε την αισιοδοξία. Ίσως, τελικά, αυτή η προσέγγιση να είναι και µια προσωπική στάση ζωής: να βλέπω το παρελθόν µε κατανόηση, να κρατάω τις ιστορίες µε αγάπη και να σκέφτοµαι ότι το µέλλον θα είναι γενναιόδωρο µαζί µας, αν εκµεταλλευτούµε όσες περισσότερες δυνατότητας µας δίνει η ζωή πάνω στη γη.
9. Πώς θα ορίζατε το αναγνωστικό κοινό του βιβλίου σας; Ποιος είναι ο ρόλος της εικονογράφησης κατά τη γνώµη σας σε ένα βιβλίο; Να συνοδεύει το κείµενο, να το συµπληρώνει ή να εξελίσσει τα γεγονότα; Ή µήπως να ενεργοποιεί τη φαντασία του χρήστη του βιβλίου;
Οι µεγαλύτεροι σε ηλικία που έχουν πολλά κοινά βιώµατα µε αυτά που περιγράφονται, θυµούνται, νοσταλγούν και αναλογίζονται την δική τους παιδική ηλικία που είναι άλλωστε και ένας θησαυρός παρηγοριάς για τις πιο δύσκολες µέρες. Οι πιο νέοι µπορούν να το διαβάσουν µε τα µάτια στραµµένα στο µέλλον. Όπως γράφει στον υπέροχο πρόλογο του βιβλίου µας ένα µέλος της οικογένειας, η εξαδέλφη µου, Γωγώ Σταθοπούλου, «κάθε ανάµνηση είναι µια πινελιά παιδικής ανεµελιάς, αγάπης, παράδοσης και νοικοκυροσύνης, κυριολεκτικά και µεταφορικά, µέσα από την οποία αντλούµε σοφία».
Η εικονογράφηση ως τέχνη είναι µια πανανθρώπινη κοινή γλώσσα, ένας ακόµα τρόπος να αποθηκεύουµε τις ιστορίες µας µέσα στο µυαλό του άλλου. Η εικονογράφηση µπορεί να συµπληρώνει τονίζοντας στοιχεία τα οποία µόλις υποσηµαίνονται στο κείµενο ή αναπαριστώντας το πλαίσιο µέσα στο οποίο διαδραµατίζεται µια ιστορία. Μπορεί να αφήνει χώρο για προσωπικές ερµηνείες, ενεργοποιώντας τη φαντασία του αναγνώστη ή σε κάποιες περιπτώσεις, η να προσθέτει µια δεύτερη οπτική στην ιστορία.
10. Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτή την εµπειρία σας της εικονογράφησης στη σχέση σας µε τα µέλη την οικογένειας σας;
Καταρχήν είναι ένα δηµιούργηµα στο οποίο συνέβαλαν και τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειας, όταν µε αφορµή τη δηµιουργία των πρώτων «ζευγών» ιστορίας- εικόνας, άρχισαν να µοιράζονται δικές τους αναµνήσεις, να συζητούν για το παρελθόν, να ανασύρουν φωτογραφίες και ιστορίες που ίσως αλλιώς να είχαν µείνει σιωπηλές. Με τη στήριξη του αξιόλογου εκδοτικού οίκου Καπόν, γεννήθηκε ένα πολύ προσεγµένο βιβλίο, που καµία φορά νιώθω ότι το αντιµετωπίζουµε σαν ένα καινούργιο µωρό στην οικογένεια, που φέρνει µαζί του αναζωογόνηση, ελπίδα, χαρά,, αίσθηση συνέχειας. Για εµένα προσωπικά η εµπειρία της εικονογράφησης ήταν κάτι πολύ περισσότερο από µια δηµιουργική καλλιτεχνική διαδικασία. Με βοήθησε να δω την οικογένειά µου µέσα από µια άλλη µατιά, να νιώσω πιο βαθιά τη συνέχεια των γενεών και να αντιληφθώ πόσο πολύ, η µνήµη διαµορφώνει την ταυτότητά µας.
**Εκ µέρους των αναγνωστών της εφηµερίδας σας ευχαριστούµε πολύ και ευχόµαστε οι επόµενες γενιές να τολµήσουν τη συνέχεια του ταξιδιού της ζωής µε νέες συναρπαστικές ιστορίες στον χώρο και τον χρόνο.
***Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν ειδικά για το παρόν αφιέρωµα από την Καρολίνα Κολιοπούλου την οποία ευχαριστώ θερµά για την τιµή της εµπιστοσύνης της και για όσα µοιράστηκε µαζί µου στον πολύτιµο ελεύθερο χρόνο της.
Η Καρολίνα ειναι µαιευτήρας – γυναικολόγος και εργάζεται στην Αθήνα.
* Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής µε ειδίκευση στην Πολιτισµική Επικοινωνία, Πολιτιστική ∆ιαχείριση, Παιδαγωγός, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων
Γιάννης Ρίτσος, “ Ο τόπος µας”, Ποιήµατα 1963-1972, τόµος Ι΄, ΚΕ∆ΡΟΣ, Αθήνα 1998, σελ.275
Η ταυτότητα της έκδοσης και οι συντελεστές διαθέσιµη στον ιστότοπο https://kaponeditions.gr/product/aroma-stafidas-ki-alles-nostalgikes-istories/
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://kaponeditions.gr/product/aroma-stafidas-ki-alles-nostalgikes-istories/
