«Ένα ερώτημα ανοιχτό
Κάτι σαν μήνυμα κρυφό, κάτι σαν φυλαχτό…»
Μένης Θεοδωρίδης, σκηνοθέτης – παιδαγωγός
«Ο πολιτισμός στο σχολείο…. Και ξεχωριστό κομμάτι του πολιτισμού, οι τέχνες που γονιμοποιούν δημιουργικά τη σχολική πράξη. Και ανάμεσα στις τέχνες η οπτικοακουστική έκφραση, μια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης που γεννήθηκε με την τεχνολογία και περιλαμβάνει τέχνες όπως η φωτογραφία, τα κόμικς, ο κινηματογράφος, το κινούμενο σχέδιο και η τηλοψία. Μα θα ρωτήσετε για ποιο λόγο να απασχολούμε τα παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού με ένα πρόσθετο πεδίο καλλιτεχνικής έκφρασης? Δεν φτάνουν ο χορός , τα εικαστικά και η μουσική? Δεν μπορούμε να αναβάλλουμε αυτή τη δραστηριότητα για αργότερα? Όταν τα παιδιά θα έχουν μεγαλώσει κάπως?Όμως στο «ΜΕΛΙΝΑ» η καλλιτεχνική έκφραση δεν περιορίζεται στις συμβατικές οριοθετήσεις των τεχνών. Είναι μια ενιαία έκφραση που το παιδί βιώνει ανεξάρτητα από τα υλικά ή τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει. Έτσι ο ρυθμός, η ισορροπία, η αρμονία, είναι οι παράμετροι που θα συναντήσει τόσο στον χορό, όσο και στον κινηματογράφο, στη ζωγραφική, στη μουσική και στο θέατρο. Τραβώντας μια φωτογραφία, το παιδί μπορεί να κάνει μια επισήμανση, να ξεχωρίζει ένα στοιχείο του περιβάλλοντος του από όλα τα υπόλοιπα. Αυτό το στοιχείο μπορεί να το μεταφέρει στο θεατρικό του παιχνίδι, ή να το εντάξει σε μια εικαστική δημιουργία. Ένας ηχογραφημένος ήχος μπορεί να δώσει αφορμή για εικόνες και μια εικόνα μπορεί να συνδυαστεί με άλλους ήχους για ένα καινούριο αισθητικό αποτέλεσμα. Γι’αυτό το παιδί πρέπει από πολύ νωρίς να εξοικειώνεται με διάφορα εργαλεία και μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης[…]Έτσι τα παιδιά σιγά σιγά αναπτύσσουν αντιστάσεις απέναντι στα οπτικοακουστικά προϊόντα και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Χωρίς να περιμένουμε ότι θα λυθούν ως δια μαγείας τα προβλήματα που προκαλούν τα χαμηλής ποιότητας οπτικοακουστικά προϊόντα, η συστηματική μέσα σπό το σχολείο παροχή οπτικοακουστικής παιδείας( ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ ΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ ή MEDIA LITERACY), ελπίζουμε ότι καλλιεργεί συνειδητούς δέκτες με όλο και υψηλότερης ποιότητας απαιτήσεις» ( Θεοδωρίδης, 1997)
Ο σπόρος για την οπτικοακουστική παιδεία στο Δημοτικό Σχολείο τη δεκαετία του 90 που άνοιξε πολλούς δρόμους και ορίζοντες για κινηματογραφικά φεστιβάλ, για σεμινάρια παραγωγής οπτικοακουστικών προϊόντων, προτάσεις για την εισαγωγή στα νέα προγράμματα σπουδών και πολλαπλές δράσεις πολυγραμματισμών στο σχολείο, προήλθε από το πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ: Εκπαίδευση και Πολιτισμός». Τα εργαστήρια οπτικοακουστικής παιδείας στα οποία εμψυχωτής και επιστημονικά υπεύθυνος ήταν ο Μένης Θεοδωρίδης, Σκηνοθέτης- Παιδαγωγός1, εισήγαγαν στην σχολική πράξη (1995-2004) έννοιες του οπτικοακουστικού εγγραμματισμού και της καλλιέργειας της οπτικοακουστικής συνείδησης των μαθητών, με δραστηριότητες και εκπαιδευτικό υλικό που στόχευαν στην όξυνση την κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας τους, με την ευρηματική χρήση των μέσων επικοινωνίας και των διαφόρων μορφών οπτικοακουστικής έκφρασης. Πάντα με την επισήμανση από την Κεντρική Επιτροπή Συντονισμού του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ», ότι «ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι κομβικής σημασίας σε τέτοιες προκλήσεις και δεν μπορεί να αποδώσει καρπούς αν δεν εμφυτευτεί η οπτικοακουστική έκφραση , όπως και κάθε μορφής τέχνη, στον πυρήνα της καθημερινής σχολικής πράξης, μέσα από την ειλικρινή επαφή με τους μαθητές».
Ο Μένης Θεοδωρίδης δεν είναι πια στη ζωή. Έφυγε καθώς μας αποχαιρετούσε ο Ιούνης… Ωστόσο ο σπόρος της οπτικοακουστικής έκφρασης με τις αρχές που ο ίδιος έβαλε στο πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝA-Εκπαίδευση και Πολιτισμός», έγινε καρπός με ανεξάντλητες πολυδιάστατες εκφράσεις εκπαίδευσης και πολιτισμού από τους ανθρώπους που τον συνάντησαν και δημιουργούν σήμερα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Και είναι πολλοί, αλλά και περισσότερα τα αγαθά του πολιτισμού, που φέρουν εμφανώς ή υπονοούν, τις αρχές της οπτικοακουστικής έκφρασης στη σχολική πράξη, όπως τις οραματίστηκε τις τήρησε απαρέγκλιτα και τις ανέπτυξε ο Μένης στην επιστημονική του διαδρομή στο πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ». Αλλά και στη συνέχεια σε πολλά πεδία με κυρίαρχο μεγαλειώδες έργο, το προτεινόμενο Πρόγραμμα Σπουδών για την Οπτικοακουστική Έκφραση σε όλες τις βαθμίδες της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Το συγκεκριμένο έργο σχεδιάστηκε για το Νέο Σχολείο με την ευθύνη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, το 2010-2013 , όπου ο Μένης ήταν υπεύθυνος του πεδίου «Πολιτισμός-Αισθητική Παιδεία» και εγώ είχα την τύχη να είμαι στην ομάδα σχεδιασμού μαθητεύοντας σε μεγαλύτερο βαθμό το όραμα του για την οπτικοακουστική παιδεία.
Ο Μένης έφυγε νωρίς, αλλά ο λόγος που άρθρωσε με τη στάση του και το καθαρό βλέμμα της γνήσιας παιδικής δημιουργικότητας θα είναι πάντα μαζί μας, σε εμάς ιδιαίτερα σε αυτή την πόλη, τα Χανιά που φιλοξένησαν για 3 χρόνια ως πρώτη πόλη πιλότος για την πολιτισμική αγωγή , το σχέδιο γενίκευσης του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευσης και Πολιτισμός» , το όραμα του για τις τέχνες στο σχολείο. Ο Μένης θα μας ενδυναμώνει και θα μας εμπνέει, όταν «η τέχνη πηγαίνει να συναντήσει τους μαθητές», όταν «οι μαθητές πηγαίνουν να συναντήσουν την τέχνη», όταν οι επισκέπτες του Μουσείου Σχολικής Ζωής θα αγγίζουν και θα ακροώνται τα πρωτότυπα εκπαιδευτικά εργαλεία που μας προσέφερε, διευρευνώντας τον «δημιουργικό χαρακτήρα των εκπαιδευτικών επισκέψεων» ως «προσωπική συγκίνηση που εμπνέει η ψιθυριστή συνομιλία με την πολιτιστική κληρονομιά». Όταν θα αφουγκράζονται την ηχώ της θάλασσας από το κοχύλι στο μεταλλικό κουτί από το καινοτόμο εκπαιδευτικό υλικό της Γεωγραφίας «Ταξίδι στο χώρο» ,διαβάζοντας τις οδηγίες του παππού για να εντοπίσουν το δικό τους θησαυρό σε ένα μικρό νησί στον χώρο και στον χρόνο…Όταν θα αναζητούν στο κόκκινο κουτί με «τα μηνύματα και τις σημασίες τους» το γλυκόλαλο καμπανάκι και τα παράξενα αντικείμενα που ξεδιπλώνουν ιστορίες και αφηγήσεις όταν συνδεόμαστε μαζί τους χωρίς ενδοιασμούς… Όταν θα συναντιούνται με χαμόγελα τα παιδιά που έπαιξαν με «τη Μάγισσα στην Τάξη» στην Α΄Δημοτικού (σχ.έτος 1995-1996) για να μην φοβούνται τα συμπλέγματα στη γραφή και την ανάγνωση των λέξεων που τα εμπεριέχουν … Όταν εμείς όλοι που μάθαμε να αναζητούμε στη σχολική καθημερινότητα τα «κάθε λογής» ερεθίσματα που θα μετατρέψουν την παιδαγωγική διαδικασία σε μια σκηνοθετημένη ακολουθία ελκυστικών δραστηριοτήτων χωρίς να απειλείται ο διδακτικός στόχος, θα συνδιαλεγόμαστε και θα μοιραζόμαστε….
Ο Μένης μας έμαθε να προσεγγίζουμε την σχολική καθημερινότητα με αισθητικές και αξιακές ποιότητες, αλλά κυρίως πρακτικά, απλά και γνήσια ,μετατρέποντας τον επιστημονικό λόγο, τη γοητεία των τεχνών, τα μέσα των τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφορίας, σε «γήινη απτή πολυαισθητηριακή εμπειρία» Μας μύησε στα κάδρα και τους τύπους τους , αλλά μας έδωσε ταυτόχρονα την ελευθερία και την πίστη στις δυνάμεις μας, να δημιουργήσουμε έξω από το κάδρο, με την φαντασία μας να διαμορφώνει την «προέκταση κάδρου» …Γιατί « η επαφή μας με την τέχνη μας διδάσκει ότι η διδακτική διαδικασία είναι δημιουργία. Η σύγχρονη διδακτική η πιο προωθημένη αντίληψη της δουλειάς μας θέλει τον δάσκαλο εμπνευστή της διδακτικής διαδικασίας, οδηγό στα μονοπάτια της σκέψης και της ευαισθησίας, οδηγό στην αναζήτηση της ανθρωπιάς και του πολιτισμού…» (Θεοδωρίδης Μ., 1996)
Αν βιώσεις μια τέτοια εμπειρία δεν θα πάψεις ποτέ να αφουγκράζεσαι «Βροχές κάθε λογής» και να ξεφυλλίζεις «σελίδες βροχής» για να απαντάς αν όλες οι βροχές είναι ίδιες, δεν θα πάψεις να περπατάς να χαμογελάς να κλαις,να συγκινείσαι, σε «τοπία πριν την βροχή» στον χωροχρόνο της ζωγραφικής, δεν θα πάψεις να αποτυπώνεις «μια ανοιξιάτική βροχή» στα καρέ ενός κόμικ, και θα λες «ας βρέχει όσο θέλει», αφού θα αναζητάς πεισματικά το ουτοπικό ΜΑΖΙ της σύνθεσης που ο Μένης στην ολομέλεια των βιωματικών εργαστηρίων Τεχνών επιχειρούσε και πραγματοποιούσε μοναδικά, ακτινοβολώντας το αυθεντικό ΣΥΝ.
«Την ποιότητα και την ανθρωπιά που είναι η βαθύτερη ουσία του πολιτισμού». Αυτού του πολιτισμού που έβαλε σε βιωματικό διάλογο με την εκπαίδευση, το πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ», για 10 χρόνια σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, με τον Μένη Θεοδωρίδη και τον Νίκο Παΐζη «να απαντούν απλά σε όσους ρωτούν ( καλοπροαίρετα και μη) και τότε και σήμερα:
-Μα τι είναι επιτέλους το πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ»?
«Τι να πεις …. Πως είναι τα ξενύχτια ο κόπος και το πάθος των καλλιτεχνών που το πίστεψαν….Πως είναι το μεράκι των δασκάλων που επιζητούν τη δικαίωση….
Πως είναι μια ΑΣΤΑΜΑΤΗΤΗ ΚΑΡΔΙΑ….» ( Παΐζης Ν.,2000)
Ή μήπως «ένα ερώτημα ανοιχτό
κάτι σαν μήνυμα κρυφό,
κάτι σαν φυλαχτό…» (Θεοδωρίδης Μ., 1999)
Σ’ ευχαριστούμε πολύ, ΜΕΝΗ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗ!
1 https://www.theodoridis.info/menis/ και Κέντρο Οπτικοακουστικής Εκπαίδευσης και Επικοινωνίας Καρπός www.karposontheweb.org
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.blod.gr/speakers/theodoridis-menis/
efsyn.gr/ellada/ekpaideysi/300926_ena-antio-apo-toys-synergates-toy-meni-theodoridi
Κέντρο Οπτικοακουστικής Εκπαίδευσης και Επικοινωνίας,Καρπός www.karposontheweb.org
https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/300534_antio-meni-moy
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/omep/article/view/18079
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Θεοδωρίδης Μ.( 1996,1997,1998),Φάκελοι εργαστηρίων οπτικοακουστικής έκφρασης προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ- Εκπαίδευση και Πολιτισμός», Συλλογή προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ» , Μουσείο Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων
Παΐζης Ν.,(2000) στο Καρτσάκης Δ., Τσατσιάνας Χρ., Ελευθεράκης Θ. επιμ. ,»Πολιτισμός και Εκπαίδευση, Δυναμική Ώσμωση στην Παιδαγωγική Διαδικασία,Πρακτικά ημερίδας του Διδασκαλείου «Μαρία Αμαριώτου», Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο
Oι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το κείμενο προέρχονται από εργαστήριο οπτικοακουστικών στο 8ο Δ.Σ.Χανίων ( Σχ. έτος 2001-2002). Οι φράσεις και τα αποσπάσματα σε εισαγωγικά προέρχονται από τους εκπαιδευτικούς φακέλους του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ- Εκπαίδευση και Πολιτισμός», «ΒΡΟΧΕΣ ΚΑΘΕ ΛΟΓΗΣ» «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ» «ΜΙΑ ΜΑΓΙΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΜΑΣ», «ΤΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥΣ Υπεύθυνος εκπαιδευτικού σχεδιασμού-Κείμενα: Μένης Θεοδωρίδης, Συλλογή Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων
