«Στη σημαντική φωτογραφία δεν υπάρχει τίποτε περιττό, και δεν απουσιάζει τίποτα σημαντικό. Τότε η μεταμόρφωση αποκαλύπτεται. Και η υπέρβαση γεννιέται μέσα από την αφαίρεση.Οι κίνδυνοι προσδιορίζουν το μέτρο της επιτυχίας. Μια καλή φωτογραφία υπαινίσσεται και την αποτυχία της. Αυτήν που απέφυγε, αλλά στην οποία κινήθηκε ανατριχιαστικά κοντά»
Πλάτων Ριβέλλης
Η όραση και η θέαση είναι δύο κομβικές έννοιες για τις τέχνες και τον πολιτισμό ευρύτερα, με την επισήμανση ότι στον όρο πολιτισμός συμπεριλαμβάνονται τόσο η πολιτιστική κληρονομιά όσο και η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία .
Ο τρόπος που συντελείται η διαδικασία της όρασης συνδέεται πάντα με τα προσωπικά μας βιώματα, την προυπάρχουσα γνώση μας και τις επιλογές μας. Ποτέ δεν κοιτάμε απλά αυτό που υπάρχει, αλλά αυτό που είναι σε σχέση με τον εαυτό μας.
Η θέαση στο πεδίο των τεχνών υποδηλώνει μια σύνθετη επίσης διαδικασία που περιλαμβάνει στοχασμό , κριτική προσέγγιση, παρατήρηση , αισθητική παιδεία. Αρκετοί θεωρητικοί στο πεδίο της εκπαίδευση (Perkins, 1994, Κόκκος, 2011, Μέγα, 2002) διατυπώνουν την άποψη πως η ανάπτυξη της στοχαστικής διεργασίας μέσα από την παρατήρηση έργων τέχνης μπορεί να προκληθεί μέσα από ειδικά διαμορφωμένες δράσεις (Κόκκος, 2011:21Σύμφωνα με τον Perkins (1994) η επαφή με τα έργα τέχνης προάγει τον στοχασμό (Κόκκος, 2011:39). Την άποψη αυτή παρουσιάζει και ο Perkins στη μονογραφία του (1994) επισημαίνοντας πως οι τέχνες λειτουργούν ως «…μαγνήτης για τις αισθήσεις…», καθώς βοηθούν «στην εστίαση σε μια συγκεκριμένη κατάσταση ή γεγονός την ώρα που συντελείται η διεργασία της μάθησης». Σύμφωνα με τον Κόκκο (2011) οι τέχνες «…αποτελούν πλούσιο δυναμικό πληροφοριακό υλικό που ενισχύουν την αισθητική αντίληψη, διευρύνουν την κουλτούρα και εξελίσσουν την πολιτισμική συνείδηση..» ( Κόκκος, 2011:39). Την ίδια άποψη διατυπώνει και ο Fowler (1996) ο οποίος αναφέρεται στην έννοια της πολιτισμικής ενεργοποίησης των μαθητών δια μέσου των έργων τέχνης και υποστηρίζει την άποψη πως η επαφή των μαθητών με αυτά «…εντάσσει στο χώρο και τον χρόνο τις σκέψεις προάγοντας την πολιτισμική κουλτούρα, οριοθετεί το πολιτισμικό και ιστορικό μας πλαίσιο και παράλληλα αναγνωρίζει την ώσμωση των πολιτισμών…» (Fowler,1996:55).
Με αφορμή την πρόσφατη ενδιαφέρουσα έκθεση φωτογραφίας της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων «ΤΟΠΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ» των ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΒΟΥΤΣΑ, ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΔΟΥΛΓΕΡΗ και ΜΙΧΑΛΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗ, (Επιμέλεια: Ιωάννης Ν. Αρχοντάκης και Δρ Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος. Επιστημονικός συνεργάτης: Δρ Μεγακλής Ρογκάκος) ο εικαστικός φωτογράφος με τις πολλές διακρίσεις, Μιχάλης Πολυχρονάκης, συνδιαλέγεται με το κοινό του με έναν διαφορετικό τρόπο εκτός των μοναδικών έργων του που εκτέθηκαν και που πραγματεύονται «το Σαπουναριό» των Χανίων. Στην έκδοση που υπογράφει με τίτλο «ΟΡΑΣΗ & ΘΕΑΣΗ. Κείμενα φωτογραφικού αναστοχασμού» , Χανιά, Νοέμβριος 2017, υπάρχει μόνο λόγος και καθόλου εικόνα.
Τα κείμενα του σε αυτό το βιβλίο ο ίδιος τα χαρακτήριζει «προσωπικά και αυτοαναφορικά, εξίσου προεκτάσιμα και συλλογικά στο μέτρο που η έννοια της αναφορικότητας έχει τόσες αναγνώσεις, όσους (τουλάχιστον) και αναγνώστες στο βαθμό που η έννοια του προσωπικού΄είναι ευρύτερη από την έννοια του ατομικού»
Η ενδιαφέρουσα εισαγωγή του στο βιβλίο δίνει το στίγμα πολύ χαρακτηριστικά αυτής της γραφής και τη φιλοσοφία ταυτόχρονα των έργων ενός πολύ χαρισματικού, συνειδητοποιημένου και σεμνού δημιουργού. Είναι ένα πλούσιο πόνημα για τη θέαση και την όραση στην τέχνη της φωτογραφίας που αξίζει να διαβαστεί από όλους όσοι πιστεύουν στην αξία των διεργασιών της όρασης και της θέασης στο πεδίο του πολιτισμού και των τεχνών. Ευχαριστώ πολύ τον καλλιτέχνη- φωτογράφο Μιχάλη Πολυχρονάκη που μου το εμπιστεύτηκε με την παρότρυνση να προσεγγίσω και να καταννοήσω την τέχνη της φωτογραφίας «διαφορετικά»….
Λόγω οικονομίας του χώρου επιλέγω να μεταφέρω στους αναγνώστες το απόσπασμα του Μιχ. Πολυχρονάκη που αποτελεί την πεμπτουσία για μένα της όρασης και της θέασης όπως προσεγγίζονται σε αυτή την έκδοση;
«Έχοντας τη βαθιά πεποίθηση , ότι ο καλλιτέχνης ανήκει στο έργο και όχι το αντίθετο, νοιώθω πως ο θεωρητικός αναστοχασμός και η εποπτική ανασκόπηση, είναι απαραίτητες πτυχές της δημιουργικής ολοκλήρωσης που με την αυξημένη εγκυρότητα αυτής της δευτεροβάθμιας επανεξέτασης επιβεβαιώνουν οριστικά και πιστοποιούν αμετάκλητα, για του λόγου και του έργου «το αληθές». Δεν είναι τόσο η φυσιολογία της όρασης που με απασχολεί, όσο η οντολογία της θέασης καθώς αυτή ξεδιπλώνεται μέσα από την ενδοσκοπική ενατένιση του μέσα και του έξω κόσμου, τόσο στα κείμενα, όσο και στις φωτογραφίες μου. Ο άνθρωπος –θεατής του κόσμου, που δεν ξεχνά ότι είναι και μέρος του, συναντάται με τον άνθρωπο-θεατή του εαυτού του, που δεν του είναι όμως πάντα πιο οικείος απ΄ότι ο κόσμος και στη συνάντηση αυτή έχουν να ειπωθούν πολλά. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ!…»
BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ –ΠΗΓΕΣ
Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, http://pinakothiki-chania.gr/topia-arxitektonikis-entropias/
Οι φωτογραφίες του καλλιτέχνη προέρχονται από το αφιέρωμα του Δημήτρη Μαριδάκη στο http://www.haniotika-nea.gr/fotografikos-apocheretismos-sto-ergostasio-tis-avea/
Κόκκος, Α.(2011). Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες, Αθήνα: Μεταίχμιο.
Μέγα, Γ.(2001).Η αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας στην Εκπαίδευση. Στο Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, τ.Α Γενικό Μέρος, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σσ 62-80.
Perkins,(1994The intelligent eye: Learning to Think by Looking Art.
Fowler, Ch. (1996). Strong Arts, Strong Schools. London: Oxford University Press.
