“Σκεφτόμαστε με τα αντικείμενα που αγαπάμε· αγαπάμε τα αντικείμενα με τα οποία σκεπτόμαστε”
Sherry Turkle/ Κοινωνιολόγος
Η δεύτερη ατομική έκθεση ζωγραφικής της Χριστίνης Κανιτσάκη στο ΧΑΜΑΜ της οδού Κατρέ αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα έκπληξη στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της πόλης. Έκπληξη, γιατί τα παιχνίδια των έργων της “ πολύτιμα παιχνίδια μιας άλλης εποχής” μας απευθύνουν μια ιδιότυπη πρόσκληση με την ενδιαφέρουσα εικαστική τους απόδοση “να ταξιδέψουμε στο τότε, αλλά και στη χώρα των παραμυθιών και του ονείρου φορτωμένα μνήμες και νόστο”, σύμφωνα με τις χαρακτηριστικές φράσεις που η συγγραφέας Αθηνά Κανιτσάκη Κατσαρού και μητέρα της ζωγράφου μοιράζεται μαζί μας στο καλωσόρισμα των επισκεπτών. Έκπληξη και γιατί φιλοξενούνται στο ΧΑΜΑΜ της οδού Κατρέ, ένα ιστορικό μνημείο στον Λόφο Καστέλι που σηματοδοτεί μετά την πρόσφατη αποκατάσταση του έναν χώρο τέχνης με ιδιαίτερη ιστορική και αρχιτεκτονική ταυτότητα. Και έτσι η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία επιχειρεί έναν πρωτότυπο δημιουργικό διάλογο με την πολιτιστική κληρονομιά, θέτοντας ως διαμεσολαβητή στην ατμόσφαιρα του εκθεσιακού αφηγήματος της με τον χώρο, το τεχνούργημα παιχνίδι.
Η ζωγράφος είναι φανερό ότι δεν έχει περιοριστεί απλά σε ένα εικαστικό αποτύπωμα μνήμης, αλλά επιχείρησε μια διεργασία σπουδής για το κάθε ενθύμημα, στην οποία πειραματίζεται, άλλοτε με διαφορετικά εκφραστικά μέσα και άλλοτε με τις διαστάσεις, τις φόρμες, τα χρώματα, τις γραμμές, το φως, τη σκιά. Ο Δρ Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, κριτικός τέχνης και επιμελητής εκθέσεων, γράφει για τα έργα της έκθεσης και τη δημιουργό:
[…] Η Κανιτσάκη χειρίζεται τα παιδικά παιχνίδια όπως οι ζωγράφοι στήνουν και χρησιμοποιούν τις νεκρές φύσεις. Στήνει με σκηνογραφική προσοχή τα αντικείμενά της κάνοντας σχολαστική προετοιμασία στον καμβά και τους εμφυσά ζωή, ζωγραφίζοντάς τα πότε με τις αντανακλάσεις τους, πότε με τις σκιές τους, τοποθετώντας τα ταυτόχρονα σε ένα περιβάλλον που υπαινίσσεται έναν δικό τους κόσμο, εξίσου αληθινό με αυτόν που μας περιβάλλει. Ο κόσμος αυτός είναι ιδιαίτερος και φαίνεται να έχει τους δικούς του κανόνες που υπαγορεύονται από τις ατμοσφαιρικές αντιθέσεις γαλάζιου και κόκκινου στο φόντο, από ουρανούς και περιβάλλοντα που μάλλον θυμίζουν πειραματισμούς με την ίδια τη ζωγραφική πράξη και την αφαίρεση…»
Η ζωγράφος δημιουργεί ποιητικές εικόνες οικειότητας στον καμβά της ή στο χαρτί, στοχεύοντας να ενεργοποιήσει το ψυχολογικό βάθος που μπορεί να αποκαλύψει ο κόσμος των παιχνιδιών σε κάθε επισκέπτη της έκθεσης. Γιατί τα παιχνίδια, εργαλεία σκέψης και γνώσης λειτουργούν ταυτόχρονα ως εικόνες του ονείρου και εικόνες του πραγματικού, εικόνες της φαντασίας και της ορατότητας και γιατί έτσι διατηρούν την ενότητα της ανθρώπινης οντότητας .
Η σημασία των παιχνιδιών γίνεται ιδιάζουσα και συγκροτεί τον εαυτό, αφού τα έργα τέχνης της δημιουργού με τη ματιέρα της εγείρουν ταυτόχρονα ιδεατές απτικές αισθήσεις και λειτουργούν ως ψυχολογικές γέφυρες που ενθαρρύνουν την ενδοσκόπηση. Τα έργα της Χριστίνης Κανιτσάκη εκπέμπουν εύγλωττα, εκτός όμως από εμψυχωτικά απτικά κύματα, πλέρια τρυφερότητα, φροντίδα, χαρά, εμπειρίες που έχουν εγγραφεί στις συνειδήσεις όλων μας σε στιγμές απόλαυσης, χαλάρωσης και δημιουργίας. Τα αντικείμενα παιχνίδια έτσι διεγείρουν όχι μόνο τη χωρική και απτική μνήμη του θεατή, αλλά και τη φαντασία του που γεννά νέες ιδέες, ενδυναμώνοντας την ψυχή και το πνεύμα του, για να τον οδηγήσουν τελικά σε νέες ενσώματες δημιουργικές εμπειρίες.
Ταυτόχρονα ο χώρος του ΧΑΜΑΜ της οδού Κατρέ, συνδεδεμένος ιστορικά με στιγμιότυπα χαλάρωσης και ηρεμίας, υπενθυμίζει εύστοχα την απτική ευαισθησία, την εγγύτητα, την οικειότητα. Εναρμονίζεται έτσι ιδεατά και συμβολικά με τις νοηματοδοτήσεις που αποδίδουν οι επισκέπτες στα έργα τέχνης, καθώς και με τη συγκινησιακή τους εμπλοκή .
Μ.Δ: Η κοινωνιολόγος Sherry Turkle ερευνά συστηματικά πώς τα καθημερινά αντικείμενα γίνονται μέρος της εσωτερικής ψυχολογικής μας ζωής και πώς λειτουργούν ως μεσολαβητές, για να φέρουμε τον κόσμο μέσα μας. «Τα “ενθυμητικά αντικείμενα”, όπως τα αποκαλεί, καθώς έχουν την ιδιότητα ανάκλησης μνήμης, σχετίζονται με σκέψεις γύρω από το δίπτυχο οικείο-ανοίκειο, τα ψυχολογικά κατώφλια και όρια, ενώ η σημασία τους μετατοπίζεται ανάλογα με τον χρόνο, τον τόπο και το άτομο» Τα παιχνίδια των έργων σας έχουν αφετηρίες από τις δικές σας μνήμες;
Χ.Κ: Ναι, σε μεγάλο βαθμό η επιλογή των παιχνιδιών ως θέμα για την παρούσα έκθεση καθορίστηκε από τις αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Μερικά από τα αντικείμενα που επέλεξα να παρουσιάσω είναι οικογενειακά κειμήλια, όπως το αυτοκινητάκι-αντίκα και το κουρδιστό ανθρωπάκι του θείου Σήφη ή η γιαπωνέζικη κούκλα της μητέρας μου. Ορισμένα παιχνίδια τα δανείστηκα από τη συλλογή της θείας μου, Μάνιας Πετρουλάκη και από τον σύντροφό της, Γιάννη Μαρκάκη, του οποίου οι ξύλινες κατασκευές αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης. Επίσης, το κουνιστό, ξύλινο αλογάκι μου το δάνεισε η Μαρία Τζαβοπούλου. Τους ευχαριστώ! Μια άλλη αφετηρία ιδιαίτερα σημαντική για εμένα είναι η πληθώρα έργων μεγάλων ζωγράφων με το ίδιο θέμα. Ενδεικτικά να αναφέρω το έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα «Λαϊκά Παιχνίδια».
Μ.Δ: Τα παιχνίδια είναι κατά τη γνώμη σας κεντρικά στοιχεία σκέψης και γνώσης Στην περίπτωση σας η διαπραγμάτευση του θέματος των παιχνιδιών είναι αλληγορική; Δηλαδή απεικονίζετε με τα έργα σας μια κατάσταση φανταστική ή μυθολογική, ώστε αυτή να αναπαριστά αφηρημένες έννοιες όπως είναι λ.χ. η αλήθεια, η αγνότητα, ο χρόνος, η αθωότητα;
Χ.Κ: Ξεκίνησα με έργα καθαρά αναπαραστατικά, με σκοπό τη ρεαλιστική απόδοση. Καθώς όμως προχωρούσε η δημιουργική διαδικασία, η διαπραγμάτευση των θεμάτων σταδιακά τροποποιήθηκε. Σκιές, αντανακλάσεις, παιχνίδια του φωτός, έντονες αντιθέσεις χρωμάτων και φόντα αφαιρετικά άρχισαν να εμφανίζονται. Στα έργα της δεύτερης αυτής περιόδου μοιάζει να «αντιπαλεύει» το ενδιαφέρον μου για τη ρεαλιστική μ’ εκείνο για την αφαιρετική ζωγραφική. Ως αποτέλεσμα προέκυψε το συγκέρασμά τους, και η δημιουργία της εντύπωσης μιας παράλληλης πραγματικότητας, ικανής να κινητοποιήσει τη φαντασία του θεατή και να αφήσει περιθώρια σε περαιτέρω ερμηνείες…
Μ.Δ: Πώς αναμένετε να επηρεάσουν τα έργα σας με το εκφραστικό τους περιεχόμενο και τα νοηματικά τους επίπεδα το ενήλικο κοινό σας και πώς τα παιδιά;
Χ.Κ: Στο βιβλίο του Mike Venezia «Henri Matisse» των εκδόσεων «Modern Times», αναφέρεται ότι «…Ο ζωγράφος Henri Matisse ήθελε η δουλειά του να προσφέρει χαρά και να ηρεμεί τους ανθρώπους, όπως τους ξεκουράζει και τους ηρεμεί μια αναπαυτική πολυθρόνα έπειτα από μια μέρα σκληρής δουλειάς…. Ομοίως, καθώς έχουμε όλοι «δοκιμαστεί» τη δύσκολη αυτή περίοδο, επιθυμούσα να παρουσιάσω μια ενότητα έργων που να δημιουργεί ευχάριστους συνειρμούς κι αισθήματα χαράς και πληρότητας. Με δυο λόγια, να εξυψώνει τον αποδέκτη της. Για τους ενήλικους επισκέπτες είναι μάλλον αναμενόμενη μια επιστροφή σε μια εποχή θαλπωρής και αναπόλησης στιγμών της παιδικής τους ηλικίας. Σε ό,τι αφορά στους μικρούς θεατές των έργων μου, να σημειώσω πως ως ζωγράφος-εκπαιδευτικός επιδίωξα τη δημιουργία μιας ενότητας καθόλα προσβάσιμης σε παιδικό και νεανικό κοινό. Φυσικά ο καλλιτέχνης δημιουργεί, χωρίς ωστόσο να μπορεί απόλυτα να γνωρίζει τις αντιδράσεις του κοινού στα έργα του, καθώς η πρόσληψή τους είναι σε μεγάλο βαθμό υποκειμενική.
Μ.Δ: Πώς πιστεύετε ότι μπορούμε να κάνουμε πιο ζωντανή την επαφή των παιδιών με τα έργα τέχνης?
Χ.Κ: Στην εποχή μας, στην οποία κυριαρχούν τα ηλεκτρονικά μέσα και οι ψηφιακές απεικονίσεις έργων Τέχνης, θεωρώ αναγκαίο να τονίσω ότι τίποτα δεν υποκαθιστά την εκ του σύνεγγυς επαφή με το πραγματικό έργο! Θα πρέπει γονείς και εκπαιδευτικοί να προσπαθούν να εμφυσήσουν στα παιδιά κάθε ηλικίας την αγάπη για την Τέχνη μέσω επισκέψεων σε μουσεία, σε εκθέσεις, σε χώρους πολιτισμού ή με τη συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικά προγράμματα και σχετικές με την Τέχνη δραστηριότητες. Για να έχουμε μια νέα γενιά πιο δημιουργική, πιο ήρεμη και πιο ολοκληρωμένη.
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.chania-culture.gr/event/paikhnidion-mneme-ekthese-zographikes-khristines-emm-kanitsake
https://www.haniotika-nea.gr/dyo-logia-gia-ti-christini-kanitsaki-kai-to-ergo-tis/
https://www.haniotika-nea.gr/ekthesi-zografikis-tis-christinis-kanitsaki/
Βιβλιογραφία-Πηγές
Κυριαζίδη-Αναγνωστοπούλου Δ. (2019) «Χωρικές μεταφράσεις της Οικειότητας: το παράδειγμα της κατοικίας» Ερευνητική Εργασία, Επιβλέπουσα Διδάσκουσα: Δήμητρα Χατζησάββα Πολυτεχνείο Κρήτης ,Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Χανιά
