[…]Την Ελλάδα που με σιγουριά πατάει στη θάλασσα
Την Ελλάδα που με ταξιδεύει πάντοτε
Σε γυμνά χιονόδοξα βουνά
Δίνω το χέρι στη δικαιοσύνη
Διάφανη κρήνη κορυφαία πηγή
Ο ουρανός μου είναι βαθύς κι ανάλλαχτος
Ό, τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα
Ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα…»
Οδυσσέας Ελύτης/ «Ήλιος ο πρώτος»
Η αναδρομική έκθεση με τίτλο «Nelly’s» στο Μουσείο Μπενάκη σημειώνει ρεκόρ επισκεψιμότητας και προκαλεί το τεράστιο ενδιαφέρον του κοινού κάθε ηλικίας που την επισκέπτεται. Οι επισκέπτες μένουν για πολύ χρόνο προκειμένου να θαυμάσουν τις τρεις ενότητες της που αποκαλύπτουν εντυπωσιακά το πολύπτυχο έργο της ανήσυχης και πρωτοπόρου δημιουργού.
«Πληρέστατη, καλαίσθητη και τεκμηριωμένη, σε επιμέλεια της Αλίκης Τσίργιαλου, υπεύθυνης του Φωτογραφικού Αρχείου του μουσείου, αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να επανασυνδεθεί η δημιουργός με το σύγχρονο κοινό, και συμπίπτει με τα πενήντα χρόνια λειτουργίας του Φωτογραφικού Αρχείου: «Είναι η πρώτη φορά που θα δει κανείς το σύνολο του έργου της, με εικόνες που είναι γνωστές, όπως οι χορεύτριες Νικόλσκα και Μόνα Πάεβα στον Παρθενώνα, αλλά και πάρα πολλές που δεν ξέρει, ειδικά από τα χρόνια της Nelly’s στην Αμερική» λέει η κ. Αλίκη Τσίργιαλου, υπεύθυνη των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη και επιμελήτρια της έκθεσης, που αποτελείται από περισσότερες από 500 φωτογραφίες της Nelly’s: 350 πρωτότυπες εκτυπώσεις επιλεγμένες από το αρχείο της φωτογράφου συμπληρώνονται με 150 ψηφιακά τυπώματα από τα αρνητικά της. «Η έκθεση και η έκδοση του καταλόγου δεν πρόκειται να ανατρέψουν αυτά που ξέρουμε ήδη για τη Nelly’s, έρχονται όμως να επιβεβαιώσουν την υστεροφημία της και να τοποθετήσουν το έργο της στο χρονικό και θεματικό πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιήθηκε».1
«Με άξονες τις τρεις πόλεις στις οποίες διαμόρφωσε το φωτογραφικό της βλέμμα, επιχειρείται η παρουσίαση του πολυδιάστατου έργου της από τα χρόνια της μαθητείας της στη Δρέσδη στις αρχές του 1920, την άφιξή της στην Αθήνα στη συνέχεια με τη δυναμική της παρουσία στα φωτογραφικά δρώμενα της πόλης ως τη ζωή και το έργο της στη Νέα Υόρκη, όπου παρέμεινε έως το 1966.
Φωτογραφίες διάσημες για την καλλιτεχνική τους αρτιότητα αλλά και νέες, άγνωστες έως σήμερα περιλαμβάνονται στην έκθεση, σε μια προσπάθεια να εκπροσωπηθούν οι διαφορετικές αισθητικές τάσεις που υιοθέτησε η Nelly’s – και οι πολυάριθμες τεχνικές, ασπρόμαυρης ,αλλά και έγχρωμης φωτογραφίας με τις οποίες πειραματίστηκε.
Περιοδικά, αφίσες και επιστολικά δελτάρια, σπάνιο κινηματογραφικό υλικό και δείγματα του φωτογραφικού εξοπλισμού, που μεταχειρίστηκε στην Ελλάδα και την Αμερική συνθέτουν το προσωπικό της σύμπαν, παράλληλα όμως και με την ιστορία – και όχι μόνον καλλιτεχνική – κάθε εποχής. Η έκθεση αναδεικνύει στο κοινό το σπουδαίο έργο της και ότι η δημιουργός ήταν παρούσα σε όλα τα μεγάλα γεγονότα.Φωτογράφισε έτσι, τις Δελφικές Εορτές, που είχαν οργανώσει ο Άγγελος Σικελιανός και η Εύα Πάλμερ το 1927 και το 1930, μερικά χρόνια αργότερα το 1936 βρέθηκε στο Βερολίνο για να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες στους οποίους συμμετείχε και ο αδερφός του συζύγου της Άγγελου Σεραϊδάρη ενώ η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου την βρήκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είχε πάει το 1939 για να διακοσμήσει με τις φωτογραφίες της το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης.2
«Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, περισσότερο γνωστή με το ψευδώνυμο Nelly’s γεννήθηκε το 1899 στο Αϊδίνι τής Μικράς Ασίας και πέθανε το 1998 στην Αθήνα.Το 1920 πηγαίνει στη Δρέσδη τής Γερμανίας να σπουδάσει ζωγραφική και μουσική, αλλά γρήγορα στρέφεται προς τη φωτογραφία. Από τους Γερμανούς δασκάλους της, Hugo Erfurth και Franz Fiedler, αποκόμισε την πικτοριαλιστική τεχνική και την κλασική αισθητική.3
«Η εγκατάστασή της στην Αθήνα το 1924, όπου ανοίγει φωτογραφικό στούντιο στην οδό Ερμού, θα την προσανατολίσει προς μία ελληνοκεντρική και συντηρητικότερη αντιμετώπιση της θεματογραφίας. Στο πορτρέτο, στο οποίο θα εξασκηθεί σ’ όλη τη διάρκεια της φωτογραφικής της πορείας στην Ελλάδα και την Αμερική, οφείλεται η απεικόνιση της αθηναϊκής κοινωνίας του Μεσοπολέμου αλλά και η συγκρότηση σημαντικού αρχείου της ελληνικής ομογένειας. Από το 1927 η Nelly’s περιοδεύει την ελληνική ύπαιθρο στοιχειοθετώντας το πανόραμα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου. Ελληνίδα της διασποράς, συνθέτει φωτογραφικά μία Ελλάδα «ειδυλλιακή». Μέσα από τα επίσημα τουριστικά έντυπα που κυκλοφόρησαν με φωτογραφίες της στο εξωτερικό, διαμορφώθηκαν οι πρώτες βάσεις-οπτικά σύμβολα της ελληνικής «τουριστικής φιλοσοφίας». Τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί θησαυροί αποτυπώθηκαν συστηματικά από την Nelly’s: οι πειραματισμοί με το φυσικό φως και η αποτύπωση των αρχαίων ναών στη διαμνημειακή τους σχέση, ξεχωρίζουν για την αισθητική τους ποιότητα. Oι φωτογραφίες χορού (1923—1924) στη Γερμανία, αλλά κυρίως αυτές στην Ακρόπολη (1925—1930), ξεχωρίζουν για τη θεματική τους συνοχή και την αναδεικνύουν σε κορυφαία φωτογράφο χορού του μεσοπολέμου. Στην Αμερική, όπου εγκαταστάθηκε και παρέμεινε για 25 περίπου χρόνια, θα προσθέσει στο πανόραμα της θεματογραφίας της τη διαφημιστική και έγχρωμη φωτογραφία, καθώς και το φωτορεπορτάζ, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να ενταχθεί στις σύγχρονες τάσεις της αμερικανικής φωτογραφίας. Μετά από έναν αιώνα έντονης φωτογραφικής παρουσίας και δυναμικής διεκδίκησης της προβολής του έργου της, η Nelly’s πεθαίνει στην Αθήνα κληροδοτώντας στην ελληνική φωτογραφική ιστορία ένα έργο πολυσύνθετο, παραδειγματικό για νέους φωτογράφους, τόσο λόγω της καλλιτεχνικής, όσο και της τεκμηριωτικής του αξίας».4
Αν και έχω χάσει την αίσθηση του χρόνου μέσα στον εκθεσιακό χώρο μένοντας πολλή ώρα σε διάφορα σημεία, οι «Παραλληλισμοί» σφραγίζουν την έξοδο μου με μια μοναδική αίσθηση που καθηλώνει την παρατήρηση μου. Διαβάζω με προσοχή τους υπομνηματισμούς των συνθέσεων και σκέφτομαι ότι η δημιουργός φιλοτέχνησε με τόλμη το φως της ελληνικής ψυχής ακτινοβολώντας αντάξια τη διαχρονία του ελληνικού πολιτισμού.
«Το 1939 η Νέλλη συμμετείχε με πέντε έργα στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης Την τεχνική οργάνωση του ελληνικού περιπτέρου για λογαριασμό του Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού είχαν αναλάβει οι αρχιτέκτονες Αλεξάνδρα και Δημήτρης Μωρέτης. Η χώρα παρουσιάστηκε σύμφωνα με την κατευθυντήρια γραμμή του μεταξικού καθεστώτος ως κοιτίδα ενός μεγάλου πολιτισμού, ενώ ταυτόχρονα αναδείχθηκε το σύγχρονο πρόσωπο μέσα από την προβολή της αναπτυσσόμενης εγχώριας παραγωγής. Η Νέλλη πειραματίστηκε με τη μέθοδο του κολλάζ, κόβοντας θέματα από τις φωτογραφίες της για να συνθέσει έργα τα οποία έθεσε υπό τον τίτλο «ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΙ» Το πρώτο στο οποίο συσχέτισε τα αρχαία αγάλματαμε μορφές του σύγχρονου Έλληνα, τοποθετήθηκε στην αίθουσα αρχαιοτήτων , ενώ τα άλλα τέσσερα αφιερωμένα στις τρεις περιόδουςτου Ελληνισμού : την κλασσική αρχαιότητα, το Βυζάντιο και τη νεότερη Ελλάδα –εκτέθηκαν μαζί σε κεντρικό σημείο. Την εργασία αυτή εξέλιξε μεταπολεμικά, όταν βρέθηκε στην Αμερική με τη δημιουργία νέων συσχετισμών χρησιμοποιώντας περισσότερα θέματα από τις λήψεις που είχε αποτυπώσει κατά τη διάρκεια της δεκαπεντάχρονης διαμονής της στην Ελλάδα»5
Η ακάματη δημιουργός με αυτές τις συνθέσεις της σηματοδότησε ένα φωτεινό οπτικό διάμεσο διαφύλαξης του κλασικού ε λληνικού ιδεώδους συσχετίζοντας κάδρα με σύγχρονα στιγμότυπα του καθημερινού βίου της Ελλάδας με εγγραφές σε έργα τέχνης της πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού έθνους. Η απόδοση του εσωτερικού ελληνικού κάλλους με μια υποβλητική αρμονία που πέρα από τις εμφανείς μορφοπλαστικές ομοιότητες στα στοιχεία που επέλεξε να συσχετίσει, επιτυγχάνει ταυτόχρονα ευρηματικές εσωτερικές εννοιολογικές συνδέσεις, για να κινείται η αντίληψη και να παραμένει ακμαία και δημιουργική η πρόσληψη των νοημάτων του έργου της.
Οι «παραλληλισμοί» της αυτοδίκαια διαμορφώνουν μια υπερβατική συνθήκη που σπάει τα όρια του χρόνου και του χώρου με τη συγκίνηση που ενεργοποιεί. Με την ανεπανάληπτη δυναμική τους ισορροπία εκπέμπουν διαχρονικές πολιτισμικές συνηχήσεις και για μένα καθιερώνονται επάξια ως σύμβολο ανοικτό της ανέναης ελληνικότητας.
Ολόκληρο το έργο της πάντα θα λειτουργεί ως πρεσβευτής της ζωντανής ελληνικής παράδοσης που εξελίσσεται, κατ’ αντιστοιχία με τα κάδρα της που εκτείνονται και συσπειρώνονται με τον ανεπανάληπτο τρόπο που εκείνη διαχειρίζεται το φως για να αποδώσει την έκφραση του βάθους. Η υπογραφή NELLY’s πάντα θα σηματοδοτεί το αξιακό βάθος της ΕΛΛΑΔΑΣ στον χωροχρόνο και οι παραλληλισμοί της θα λειτουργούν ως δυνατά εναύσματα για «μαθήματα πολιτισμού» σε όποια εποχή και αν βρισκόμαστε.
1. https://www.lifo.gr/culture/photography/nellys-i-fotografos-poy-ehei-syzitithei-kai-doxastei-perissotero-apo-kathe
2. https://www.mononews.gr/politismos/tha-borousate-na-pozarete-gimni-i-fotografisi-tis-nellys-pou-afise-epochi-sto-mousio-benaki
3. https://www.photologio.gr/megaloi-fotografoi/nellys/
4. Αλίκη Τσίργιαλου, Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, 21 Μαΐου 2020 Εισαγωγή από τον Γιώργη Μαγγίνη, επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη ΔΙΑΛΕΞΗ βλ ιστότοπο του Μουσείου Μπενάκη https://bazaar.benaki.org/index.php?option=com_multimedia&view=multimediaitem&id=2444:nelly-s-1899-1998&Itemid=621&lang=en&Itemid=205&lang=el
5. Περιγραφή αυτούσια από τον υπομνηματισμό της έκθεσης
*Η Μαρία Δρακάκη είναι επιμελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, Παιδαγωγός και Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων email: politismos.drakaki@gmail.com
Αναλυτικότερα στις υποσημειώσεις και στον ιστότοπο του Μουσείου:
https://www.benaki.org/index.php?option=com_events&view=event&id=104943&lang=
