“Φως πάλι φως η ψυχή που µάχεται…”
Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ /
”ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ, ΑΙΘΡΙΕΣ”
Μια ιστορική έκθεση αφιερωµένη στο γύρισµα του 19ου αιώνα προς τον 20ο που φωτίζει και τεκµηριώνει την ιδιότυπη περίοδο της Κρητικής Πολιτείας ολοκληρώνει το ταξίδι της στην Κρήτη στις 24 Μαρτίου µετά από µια επιτυχηµένη επικοινωνία µε την κοινότητα και στους δύο σταθµούς της στην Κρήτη στα Χανιά και στο Ηράκλειο, αλλά και µια αξιοσηµείωτη ανταπόκριση από το κοινό που αποκάλυψε τεράστιο ενδιαφέρον και αµέτρητα θετικά σχόλια.
Σπάνια µια ιστορική έκθεση επιτυγχάνει την τεκµηρίωση του αφηγήµατος της µε επιλογές των ιστορικών πηγών που κεντρίζουν το ενδιαφέρον όχι µονό για την σπανιότητα αλλά και την αισθητική τους ταυτότητα . Αλλά οι εύφηµες µνείες αφορούν και στην εξαιρετικά εµπνευσµένη µουσειογραφική και µουσειολογική επιµέλεια η οποία αξιοποίησε ευφυή ερµηνευτικά µέσα στην οπτική της γλώσσα προκειµένου να εισάγει στην αναπαράσταση “εύληπτα και ελκυστικά” τους πρωταγωνιστές της Κρητικής Πολιτείας Η επένδυση στον χρωµατκό κώδικα αιφνιδίασε θετικά ενώ οι χάρτινες φιγούρες που πλαισίωναν την συµπόρευση λόγου και εικόνων σε δίπτυχα δίγλωσσα αποκάλυψαν µια ευρηµατική επιµελητική πρόταση µε την πρόβλεψη της απαραίτητης λειτουργικότητας και ευέλικτης µεταφοράς και εύκολης προσαρµογής σε διαφορετικούς χώρους.
H κεντρική χωρική ιδέα (µουσειογραφικός σχεδιασµός) ακολούθησε υποστήριξε και εναρµονίστηκε ιδεατά µε τον άξονα του νοηµατικού µουσειολογικού σκεπτικού σε 2 διαφορετικούς µνηµειακούς εκθεσιακούς χώρους στο Μεγάλο Αρσενάλι στα Χανιά και στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο. Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου- Μεγάλο Αρσενάλι∆ιάρκεια έκθεσης: 16/11/2024 – 31/01/2025
Βασιλική Αγίου Μάρκου 23/2/2025-24/3/205
Τη µουσειογραφική και µουσειολογική επιµέλεια είχαν οι Γιώργος Σταθακόπουλος και Μυρτώ Καρακωνστάνογλου. Την επισηµονική επιµέλεια είχε η Ισµήνη Κριάρη, ενώ στην Επιστηµονική Επιτροπή συµµετείχαν ο Νικόλαος Εµµ. Παπαδάκης-Παπαδής, η Ισµήνη Κριάρη, η Χαρά Αποστολάκη και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου.
Ο ακριβής τίτλος της πρωτότυπης ιστορικής έκθεσης είναι «Πολιτική και Κοινωνία στην Κρητική Πολιτεία 1898-1913» Την Έκθεση επιµελήθηκαν το Ίδρυµα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισµό και τη ∆ηµοκρατία και το Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών & Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» και είχε ήδη παρουσιαστεί στην Αθήνα πριν φιλοξενηθεί στην Κρήτη. Στα Χανιά συνδιοργανώθηκε µε τον ∆ήµο Χανίων και το Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου ενώ στο Ηράκλειο αντίστοιχα µε τον ∆ήµο Ηρακλείου και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.
“Η έκθεση παρακολουθεί, σε συνδυασµό µε τα µεγάλα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, τη σταδιακή συγκρότηση της νεοσύστατης κρατικής οντότητας, µέσα από τους θεσµούς που δηµιουργούνται. Παράλληλα, προβάλλει όψεις της αγροτικής και αστικής ζωή της περιόδου, τις εξελίξεις στην κοινωνία, τα επιτεύγµατα στον πολιτισµό και της παιδεία. Ο επισκέπτης, µέσα από τα πρωτότυπα τεκµήρια και τις αναπαραγωγές σπάνιου φωτογραφικού υλικού, µπορεί να αποκτήσει µια ζωντανή αίσθηση του ιστορικού χρόνου και της κοινωνίας της Κρήτης, στο γύρισµα του 19ου προς τον 20ό αιώνα.
Το υλικό της έκθεσης αποτελείται από πρωτότυπα τεκµήρια και αναπαραγωγές σπάνιου φωτογραφικού υλικού. Προέρχεται από τα αρχεία του Εθνικού Ιδρύµατος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», από τη Συλλογή της Ισµήνης Κριάρη, τα φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, το Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης/Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, τη Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.”
Η έκθεση αναδεικνύει τρεις περιόδους της Κρητικής Πολιτείας Α΄περίοδος 1898-1905 Β΄περίοδος 1906-1908 και Γ΄περίοδος 1908-1912 καθώς και τα κρίσιµα ιστορικά γεγονότα της Επανάστασης του 1897 και της Επανάστασης του Θερίσου 1905-1906 Φωτίζει επίσης τον δρόµο προς την Ένωση ( 1912-1913) Και φυσικά δεν παραλείπει να αναδείξει την άνθηση στην Παιδεία και τον Πολιτισµό, αλλά και το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών χωρών για την αγροτική και αστική ζωή που οδήγησε φωτογράφους και ζωγράφους να αποδώσουν χαρακτηριστικές πτυχές της ζωής στο νησί.
∆ράττοµαι της αφορµής για όλους όσοι ενδιαφέρονται να αντλήσουν αναλυτικότερες πληροφορίες από µια πρωτότυπη διεπιστηµονική ιστορική πηγή που δηµιουργήθηκε από διεπιστηµονική συγγραφική οµάδα και αποτελεί πρωτότυπο εκπαιδευτικό υλικό, για να επισκεφτούν και να ανατρέξουν στο αρχείο του Λυκείου Ελληνίδων Χανίων και να µελετήσουν από το ενηµερωτικό υλικό του εκπαιδευτικού φακέλου “Μια Πολη Μια Εποχή Χανιά αρχές 20ου αιώνα Η ευρωπαϊκή επίδραση στο ένδυµα και την κατοικία, έκδοση του Υπουργείου Παιδείας Υπουργείου Πολιτισµού και της Γενικής Γραµµατείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων µε πρωτοβουλία του Εθνικού Προγράµµατος “Μελίνα-Εκπαίδευση και Πολιτισµός” τα πλούσια τεκµηριωµένα κείµενα “Η Κρητική Πολιτεία Η πορεία από την αυτονοµία της νήσου το 1898 έως την Ένωση µε την Ελλάδα το 1913” (σελ. 5-11), “Τα Χανιά αρχές 20ου αιώνα -Κοινωνική ζωή” (σελ 15-21) και “Χανιά αρχές 20ου αιώνα Ενδυµατολογικά στοιχεία” (σελ. 23-31)
Την συγκεκριµένη έκθεση την επισκέφτηκα και στις δύο πόλεις σταθµούς της Κρήτης, όχι µονάχα µέσα από το ιδιαίτερο ενδιαφέρον µου που δεν εξαντλείται στον φάκελο (ως µέλους της συγγραφικής οµάδας), αλλά στην ιδιαίτερη µοναδικότητα της συγκεκριµένης ιστορικής περιόδου, η οποία σαφώς καθηλώνει το βλέµµα κάθε ιστορικού ερευνητή. Αφού σηµατοδοτείται από ξεχωριστά τεκµήρια και ιστορίες, καθώς οι άνθρωποι συνδέονται σε ιδιαίτερα χωροπλαίσια και έτσι ενεργοποιούνται αβίαστα πολλαπλές ερµηνείες µέσω της διαπραγµάτευσης και όχι µε επιβολή. Η επικοινωνία της συγκεκριµένης έκθεσης έδωσε την δυνατότητα στο κοινό να σταθεί, συγκριτικά στις ιστορικές πηγές εκείνης της περιόδου, να αναζητήσει, να προβληµατιστεί, να διασταυρώσει, και κυρίως να συνειδητοποιήσει για πολλοστή φορά, ότι µπορεί στο παρόν να συµµετάσχει στην τεκµηρίωση της ιστορικής γνώσης και να έχει µια ενεργητική συµβολή σε αυτή τη διαδικασία.
“Ας σηµειωθεί, σύµφωνα µε το δίπτυχο που διανεµήθηκε στους επισκέπτες της έκθεσης , ότι από το 1899 έως το 1913 σχηµατίστηκαν τριάντα κυβερνήσεις οι οποίες µε υποµνήµατα και διαβήµατα µε ειρηνικό ή και επαναστατικό τρόπο προσπάθησαν να µεταβάλλουν τη γνώµη των Μεγάλων ∆υνάµεων και την άτολµη στάση της Ελλάδας και να επιτύχουν την Ένωση. Την πορεία αυτή στην οποία πρωτοστάτησε ο κρητικός λαός και οι πολιτικοί του, και τελικώς µετέτρεψε µια υποβαθµισµένη επαρχία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας σε ένα σύγχρονο τµήµα του ελληνισµού, τεκµηριώνει η έκθεση αυτή….”
Ο ρόλος της επιστηµονικής οµάδας µαζί µε τους επιµελητές του µουσειογραφικού και µουσειολογικού σκεπτικού είναι να πετύχουν στον εκθεσιακό χώρο την αφηγηµατική σχετικότητα των τεκµηρίων και να αναδείξει το νόηµα που δεν είναι εµφανές άµεσα εξαρχής µε τη χρήση λεκτικής και οπτικής γλώσσας κυρίως. Το ευφυολόγηµα της επιµελητικής οµάδας, των διπλών ελκυστικών εκθετικών επιφανειών όπου στη µια υπήρχε µια κεντρική εικόνα- οπτικό ντοκουµέντο µε υποµνηµατισµό δίγλωσσο και στην άλλη, διαφορετικές πηγές σχετικές µε την κεντρική, συνέθετε εύστοχα και εύληπτα µια συστάδα ιστορικών έγκυρων ιστορικών πηγών που αυτόνοµα θα µπορούσε να µελετηθεί και στην σχολική τάξη στη συνέχεια, µε βάση τον µεθοδολογικό άξονα της διασταύρωσης και της πολυπρισµατικότητας των πηγών και µε ένα ιστορικό ερώτηµα που θα προέκυπτε, αν προσδιόριζες ως αποδέκτης ποια από όλες διαδραµάτιζε κεντρικό ρόλο στην ιστορική αναπαράσταση, ∆ιευκόλυνε λοιπόν την επικοινωνία µε τις µαθητικές οµάδες και τους εκπαιδευτικούς δίνοντας τους άµεσα υλικό προς επεξεργασία εύληπτο, αξιόπιστο και πρωτότυπο.
Η έκθεση επιπρόσθετα χωρίς αµφιβολία, αξιοποίησε πολύ ξεχωριστά για την σπανιότητα και την αισθητική τους µουσειακά αντικείµενα, µε τη στόχευση του µεσολαβητικού ψυχολογικού και διανοητικού εργαλείου, που ως σύµβολο δηµιουργεί και επιτρέπει την νοητική αναπαράσταση στο κοινό, δηλαδή την γόνιµη ανταλλαγή σκέψεων, ιδεών και ερµηνειών µέσα από τις σχέσεις του παρόντος. Οι µουσειακές εκθέσεις εµπλέκονται µε την πολιτική και την ιδεολογία του πολιτιστικού οργανισµού που τα φιλοξενεί στη συλλογή του ή τα αναδεικνύει από δωρεές προκειµένου να λειτουργήσουν ως χώροι διανοητικών και πολιτισµικών ανταλλαγών, ως πεδία οπτικής ιστορικής αναπαράστασης που συνθέτουν την ποιητική της πολυφωνικής µουσειολογίας. Επιπλέον η έκθεση δεν διαµεσολάβησε κυρίαρχα µε τη µορφή αξιώµατος την ιστορική γνώση, αλλά έδωσε βάση στον άνθρωπο, ζωντανεύοντας µε χάρτινες φιγούρες ,χαρακτήρες και ρόλους προβάλλοντας την διαπολιτισµική ταυτότητα της κοινωνίας της εποχής. Όµως παράλληλα εξέπεµψε αποτελεσµατικά το µήνυµα, ότι ο άνθρωπος σήµερα, µπορεί να δρα ως ελεύθερο ιστορικό υποκείµενο του παρόντος που του επιτρέπεται να αναδιαπραγµατεύεται και να ανασυγκροτεί στο δικό του ατοµικό κέντρο, την πρόσληψη της “ποιητικής” µιας ιστορικής έκθεσης µε τη προσωπική του ανάγνωση και ερµηνεία.
Τα αντικείµενα είναι ενεργά περιεχόµενα µιας κοινωνίας στην οποία “δρώντα κοινωνικά υποκείµενα” εκτός της λειτουργικότητας τους, τους προσέδωσαν νόηµα και µηνύµατα µε την εµπρόθετη διαχείρισή τους και τα κατέστησαν υλικές ενσαρκώσεις, τις οποίες διαπερνούν έννοιες στο πλαίσιο της ιστορικής τους διαδροµής. Σύµφωνα µε τις αρχές της σύγχρονης µουσειολογίας, ο ρόλος των υποκειµένων είναι σηµαντικός για τη θεωρία της αναπαράστασης µιας εκθεσιακής αφήγησης, λόγω της κοινωνικής πράξης τους στο παρελθόν που όµως στο παρόν συναντιέται µε την στόχευση του επιµελητή σε ένα νέο σηµασιολογικό πλαίσιο αναφοράς.
∆ιαδοχικοί κύκλοι συσχετίσεων και από το κοινό έπονται για να αναδείξουν ιδιαίτερες πολιτισµικές πρακτικές που δίνουν έµφαση στην ερµηνεία του βίου του ανθρώπου, στο περιεχόµενο της ανθρώπινης πράξης και των τεχνουργηµάτων που την υλοποιούν . Η πράξη της αναπαράστασης προϋποθέτει µια πολιτική του παρόντος και ενεργοποιεί µια αναστοχαστική προσέγγιση µε το φίλτρο του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου που βρισκόµαστε γι αυτό και οι ιστορικές εκθέσεις κυρίως είναι σηµαντικό να προσεγγίζονται ως ένα αφήγηµα που ενθαρρύνει το κοινό να το εξετάσει βαθύτερα… Να το προσεγγίσει ως µια µεταγλώσσα που χρήζει ιχνηλάτησης και κριτικής προσέγγισης, αλλά και αυτοκριτικής θέασης, γιατί µεταφέρει γνώση, ιστορικά γεγονότα ιδεολογία,κοινωνικές στρατηγικές, αντιλήψεις, στάσεις, συµπεριφορές.
“Στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου η έκθεση «Πολιτική και Κοινωνία στην Κρητική Πολιτεία 1898-1913» µε δωρεάν είσοδο όπως και στο Μεγάλο Αρσενάλι , ολοκληρώνεται θριαµβευτικά µέχρι τις 24 Μαρτίου. Ο ∆ήµαρχος Ηρακλείου, κ.Αλέξης Καλοκαιρινός ο οποίος είναι και µέλος του ∆ιοικητικού Συµβουλίου του Ιδρύµατος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», κατά την τοποθέτηση του την ηµέρα των εγκαινίων στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, αναφέρθηκε στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας και στην προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου που αναδείχθηκε µέσα από τη συγκεκριµένη περίοδο, τονίζοντας εµφατικά ότι σήµερα που η Ευρώπη σκιάζεται από το φάσµα του ολοκληρωτισµού, χρειάζεται έναν Ελευθέριο Βενιζέλο:
Ο Πρόεδρος του Ιδρύµατος κ. Νίκος Παπαδάκης ευχαρίστησε τον ∆ήµαρχο Ηρακλείου και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης για την µακρόχρονη συνεργασία και µιλώντας για την έκθεση και την προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου σηµείωσε: «Η έκθεση θέλει να αποδώσει την νέα εποχή που ξεκινούσε για την Κρήτη σε µια δύσκολη περίοδο. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπάθησε να αποφύγει τις συγκρούσεις µε τις Μεγάλες ∆υνάµεις και αυτό ήταν το κέδρος για την Κρήτη και την Ελλάδα, ότι δηλαδή ο Βενιζέλος είχε συλλάβει τη σηµασία της ισορροπίας των ∆υνάµεων, φαινόµενο σπάνιο στη νεότερη ιστορία. ∆υστυχώς το παράδειγµα του δεν ακολουθήθηκε στην περίπτωση της Κύπρου. Πράγµατι Βενιζέλοι δεν γεννώνται ή δεν γίνονται κατ’ επιταγή. Τουλάχιστον, οι επίγονοι να κρατήσουν τις παρακαταθήκες και τα διδάγµατα του.».
Πρωτότυπα τεκµήρια –έγγραφα, φωτογραφίες, ζωγραφικά έργα, εκδόσεις– και αναπαραγωγές σπάνιου αρχειακού και φωτογραφικού υλικού «φωτίζουν» τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις µιας εποχής που κυοφορούσε ριζικές αλλαγές. Η περίοδος της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) µέσω της πρωτότυπης και εµπεριστατωµένης έκθεσης προσέφερε πολύ εύστοχα και εύληπτα στους επισκέπτες της, πολλαπλές πηγές έµπνευσης, αλλά και κατάφερε ως εκφραστικό και εννοιολογικό εργαλείο να ανοίξει νέους δρόµους επικοινωνίας µε τους αποδέκτες της, το κοινό, διευρύνοντας το πεδίο της αισθητικής, γνωστικής και αισθητηριακής εµπειρίας, µε όρους διεπιστηµονικής προσέγγισης. Επενδύοντας στο αισθητικό κώδικα φώτισε ευρηµατικά την ιστορική πληροφορία µε ένα διερευνητικό πνεύµα, σύµφυτο µε την δηµιουργική πράξη, εκπέµποντας ταυτόχρονα την αίσθηση της εγκυρότητας και διεπιστηµονικότητας ενός καταξιωµένου status quo που έχει συνδεθεί µε το κύρος και τον επίσηµο πολυεστιακό λόγο που στοιχειοθετεί το Μουσείο -Οικία Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ,µέσω των µόνιµων συλλογών τους και των τρόπων παρουσίασης τους.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ:
ΕΘΝΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
https://www.venizelos-foundation.gr/el/egkainia-heraklion/
IΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ
https://www.haniotika-nea.gr/politismos-os-anaptyxi-archeiakoy-ekpaideytikoy-ylikoy/
* Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι Επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων µε ειδίκευση στην πολιτιστική διαχείριση και πολιτισµική επικοινωνία
* Οι φωτογραφίες είναι απλές λήψεις της γράφουσας από κινητό
https://www.venizelos-foundation.gr/el/egkainia-heraklion/
ΥΠΕΠΘ-ΥΠΠ0-ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ , ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΛΙΝΑ-ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Εκπαιδευτικός φάκελος, “ΜΙΑ ΠΟΛΗ. ΜΙΑ ΕΠΟΧΠΗ Χανιά , αρχές 20ου αιώνα Η ευρωπαϊκή επίδραση στο ένδυµα και στην κατοικία, Αθήνα 2003
Εκπαιδευτικός φάκελος του Λυκείου Ελληνίδων Παράρτηµα Χανίων
ΥΠΕΠΘ-ΥΠΠΟ-ΓΓΕΕ, 2003, Χανιά .Μια πόλη Μια εποχή Aρχές 20ου αιώνα H ευρωπαική επίδραση στο ένδυµα και η κατοικία,Πρόγραµµα ΜΕΛΙΝΑ, Αθήνα 2003, Συγγραφική οµάδα ∆ρακάκη Μ. Μιχαήλ Μ. Τερεζάκη Χ. Σεληνιωτάκη ∆., Ξενια Πολίτου, Καλλιόπη Ζάχου -Καλκούνου, Αιµιλία Κλάδου Μπλέτσα, Ζαχαρένια Σηµανδηράκη, Ζωή Μητσοτάκη
