«Η ανάσα του μέλλοντος αχνίζει έμψυχα δώρα…»
ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ /«ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ»
Η επικοινωνία συντελείται με πολλούς σημειωτικούς τρόπους ο καθένας από τους οποίους επιτελεί έναν ειδικό και σημαντικό ρόλο. Ο όρος «πολυτροπικότητα» αποδίδει μια σύνθεση επιμέρους σημειωτικών τρόπων, οι οποίοι από μόνοι τους είναι μονοτροπικοί, αλλά παράλληλα επηρεάζονται και διαπλέκονται μεταξύ τους προσφέροντας έναν πολυδιάστατο εκφραστικό κώδικα . Ένα εκφραστικό σύστημα πολλαπλών τρόπων, μια σύνθετη σημειωτική πράξη που προϋποθέτει άσκηση αυτών που την προσλαμβάνουν, στους πολυγραμματισμούς.. Δηλαδή, την εξοικείωση τους με άλλες πηγές κατανόησης του κόσμου, εκτός της γλωσσικής,, για την πρόσληψη των νοημάτων τους, αλλά και των διαδικασιών μέσω των οποίων παράγονται.
Ο Δημοσθένης Δαββέτας Καθηγητής Αισθητικής και Φιλοσοφίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ecole d’ Arts et de Communication στο Παρίσι, καταξιωμένος συγγραφέας, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής, είναι ένας πολυσχιδής δημιουργός, ανεξάντλητος από έμπνευση έργα και δράση στο πεδίο του πολιτισμού και της εκπαίδευσης. Η έκφραση του και οι παρεμβάσεις του στην κοινότητα δεν εγκλωβίζονται στην επιλογή ενός μόνο σημειωτικού τρόπου, αλλά συντελούνται πολυτροπικά με μια αέναη αναζήτηση από μέρους του διαφορετικών και πάντα πρωτότυπων εκφραστικών τρόπων .
Οι επιλογές του μια πολύ δυναμική σημειωτική πράξη που κρατά σε εγρήγορση την ενεργητική ανταπόκριση των αποδεκτών του και κερδίζει αβίαστα το ενδιαφέρον του κοινού του, είτε είναι οι ακροατές φοιτητές του, είτε είναι οι αναγνώστες των βιβλίων του, είτε είναι οι αποδέκτες των εικαστικών του έργων , είτε είναι συνδημιουργοί του σε μια performance. Ο Δημοσθένης Δαββέτας καθηλώνει όμως και με την αμεσότητα με την οποία αναδεικνύει στην καθημερινότητα του, στο φιλικό του περιβάλλον, κρίσιμα θέματα της ιστορίας, της τέχνης, της φιλοσοφίας, της αισθητικής , της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας:
1. Η έννοια της αισθητικής είναι αμφίσημη? Πώς θα ορίζατε εσείς σήμερα μια αισθητική εμπειρία σε έναν χώρο τέχνης ή ευρύτερα σε έναν χώρο πολιτισμικής αναφοράς? Αλλά φυσικά και πώς θα την αποδίδατε περιεκτικά στην καθημερινότητα μας?
Η αισθητική λειτουργεί με δυο διαδρομές. Μια αυτή του καλλιτέχνη κατά την διάρκεια της δημιουργίας του έργου και μια της αντίδρασης του θεατή σε σχέση με το έργο τέχνης. Στην πρώτη περίπτωση ,ο καλλιτέχνης εμπνέεται από το Ωραίο και διαπερνάται από το Ωραίο καθ’ όλην την δημιουργική του πορεία ως την τελική μορφή του έργου τέχνης. Το Ωραίο, ή η Ομορφιά , ή το” Καλόν” για να χρησιμοποιήσω Πλατωνική ορολογία, επιδρά στον δημιουργό ,του προκαλεί θαυμασμό( τον βυθίζει στο θαυμάσιο) ,με αποτέλεσμα αυτός ,ο δημιουργός, ο καλλιτέχνης, να γίνεται ” εκ-φρων” ( όπως λέει ο Πλάτωνας στον διάλογο του Ίων) ,δηλαδή να μετέχει σε μια κατάσταση κίνησης και ενέργειας, σε μια κατάσταση μη- στάσης ,έκ-στασης . Όντας μέσα στην εκ-στατική του περιπέτεια κι εμπειρία ο καλλιτέχνης , συλλαμβάνει, συγκρατεί ό,τι μπορεί από την ροή του Ωραίου. Μετέχοντας στην Ομορφιά, ο δημιουργός ανακαλύπτει όμορφα πράγματα. Αυτά τα βάζει στις καλλιτεχνικές του μορφές ( ζωγραφική, γλυπτική, ποίηση, κλπ) κι έτσι ο θεατής βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα έργο τέχνης που διαπερνάται από το Ωραίο. Φτάνουμε λοιπόν στην δεύτερη περίπτωση όπου αυτό το τελευταίο, συν-κινεί, συγκινεί τον θεατή ο οποίος και επηρεάζεται και μετέχει της Ομορφιάς.
Έτσι διαπερνάται από το καλό. Γιατί η ομορφιά μας κάνει καλό. Είναι θεραπευτική. Άρα η Αισθητική ως υπηρέτης του Ωραίου ( και εξωτερικού και εσωτερικού),βοηθά στην καλυτέρευση της ζωής μας ,δικαιώνοντας τον Ντοστογιέφσκι που έλεγε ότι «η Ομορφιά θα σώσει τον κόσμο».
2. Με ποιους τρόπους μπορεί η φιλοσοφία να απεγκλωβιστεί από τα διανοήματα της και να συναντηθεί με τη συγκίνηση που γεννά η τέχνη?
Η Φιλοσοφία για να απεγκλωβιστεί από την «διανοουμενίστικη» ή αν θέλετε εγκεφαλική πορεία που συχνά σήμερα παίρνει πρέπει να επιστρέψει σε αυτό που είναι από τη γέννηση της. Δηλαδή να επιστρέψει στο “φιλείν” την “σοφία”(φιλο-σοφία) . Που σημαίνει επιστροφή στην αναζήτηση της σοφίας, επιστροφή στην αγάπη για την ανακάλυψη της αλήθειας. Και κάτι τέτοιο γίνεται μόνο μέσα από βιώματα. Πρέπει να ζούμε ,να είμαστε παρόντες στην ζωή , όποια μορφή κι αν παίρνει αυτή. Όντας παρόντες αποκτούμε βιώματα τα οποία μπορούν να γίνουν αντικείμενα στοχασμού. Μόνο μέσα από τον βιωματικό στοχασμό μπορεί να προχωρήσει η φιλοσοφία και να προκαλέσει συγκίνηση. Κάθε φιλοσοφική πρόταση πρέπει να έχει σχέση με την καθημερινή μας ζωή. Τότε κάθε φιλοσοφική λέξη πρόταση η έννοια γίνεται χρώμα ,καλλιτεχνική ύλη ,γίνεται σχέδιο, γλυπτό, ποίημα, σύνθεση, κλπ. Μόνο τότε η φιλοσοφία μπορεί να συγκινήσει , όπως η τέχνη, όπως ένας πχ πίνακας του Βαν Γκογκ. Ένα κείμενο για παράδειγμα του Πλάτωνα ,του Μάρκου Αυρήλιου ,του Κίρκεγκαρντ ή του Σοπενχάουερ, για να μιλήσω ενδεικτικά, μπορεί να προκαλέσει νοητική περιπλάνηση και συγκίνηση , όπως ένα ποίημα του Καβάφη, ή του Πεσόα ,ή ενός πίνακα του Μανέτ ή του Ρέμπραντ.
3. Η εκπαίδευση, όλες οι μορφές εκπαίδευσης , η τυπική και η άτυπη μάθηση με ποιους τρόπους κατά τη γνώμη σας μπορούν να υποστηρίξουν την αισθητική παιδεία στην κοινότητα?
Η εκπαίδευση, όποια μορφή και να έχει ,πρέπει να στηρίζεται στον συνδυασμό βιώματος και στοχασμού. Πρέπει οι θεράποντες της φιλοσοφίας να ζουν το παρόν κι από τα συμβάντα του παρόντος να παίρνουν υλικό για στοχασμό και αναστοχασμό της ζωής. Τα μαθήματα φιλοσοφίας και αισθητικής πρέπει να έχουν θεωρία, επισκέψεις σε μουσεία ,σε γκαλερί ,σε εργαστήρια καλλιτεχνών, πρέπει να γίνονται συζητήσεις με καλλιτέχνες μέχρι και συνέργειες με εικαστικούς, ώστε ο μαθητής να νιώθει ενεργός ως καλλιτέχνης, ως μέρος του έργου. Ο Γιοζέφ Μπόις κι η Μαρίνα Αμπράμοβιτς είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα καλλιτεχνών που παράγουν έργα δια-δράσεων. Ο θεατής ή ο μαθητής δεν πρέπει να είναι παθητικός δέκτης, αλλά ενεργητικός συν-εργάτης. Έτσι ώστε να νιώθει συν-δημιουργός. Αυτή είναι η καλύτερη λύση, ώστε η αισθητική να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα και να μην είναι απλά ένα μόνο εγκεφαλικό ή παπαγαλίστικο παιχνίδι.
4. Η πλούσια διαδρομή σας με πολλούς διαφορετικούς ρόλους του συγγραφέα, του ακαδημαϊκού διδάσκοντα, του εικαστικού δημιουργού, του perfomer, του αρθρογράφου, σηματοδοτεί μια προσωπικότητα πολύ ανήσυχη και δημιουργική που συνεχώς θέτει στόχους ,διερευνά και επαναπροσδιορίζεται. Αν σας ζητούσα να μας αποκαλύψετε το νήμα που συνδέει αυτές σας τις πτυχές πώς θα το ορίζατε; Είναι εφικτό;
Το νήμα που συνδέει όλες τις διαφορετικές δραστηριότητες, όλες τις “πολυτροπίες” μου αν θέλετε, ξεκινά και καταλήγει σε μια υπαρξιακή ανυπομονησία ,σε μια υπαρξιακή αγωνία, για το ποιος είμαι, τι κάνω σε αυτόν τον κόσμο, τι είναι ο χρόνος, η βιολογική φθορά, η μοναξιά, ο έρωτας, η χαρά ,η λύπη και όλα αυτά που έχουν σχέση με την δημιουργία. Έχω ανάγκη να μιλήσω για όλα όσα σας ανέφερα . Και η εκρηκτική προσωπικότητά μου με οδηγεί στο να θέλω να εκφραστώ πολύτροπα και πολυγλωσσικά. Υπάρχει μια «άγρια όρεξη» να δοκιμάζω διαφορετικούς τρόπους έκφρασης ,να κατοικώ διαφορετικές δημιουργικές “γλώσσες” ,να ζω στην μέθη του να περνώ, από το ένα εκφραστικό μέσο στο άλλο, λες κι έχω πολλούς εαυτούς, λες και είμαι πολλά πρόσωπα. Ίσως και να είμαι.
Ο Ρεμπώ έλεγε είμαι οι άλλοι”. Κι εννοούσε οι άλλοι του εαυτοί. Κάπως έτσι λειτουργώ κι εγώ.
5. Τι περιμένετε από τους αναγνώστες των βιβλίων σας ?
Περιμένω να αντιδράσουν, να ανοίξουν διάλογο μαζ ί μου ,να μου προτείνουν ίσως να πιούμε καφέ, να με καλέσουν για διαλέξεις η για να φάμε σπίτι τους. Να μου εκμυστηρευτούν προσωπικές τους στιγμές, να επηρεαστούν και να θελήσουν να γίνουν οι ίδιοι δημιουργικοί ,γράφοντας, ζωγραφίζοντας κλπ. Όταν κάποτε ένας αναγνώστης μου είπε ότι εξ αιτίας μου έγινε συγγραφέας , ένιωσα χαρούμενος και χρήσιμος!
Αναλυτικότερα στον ιστότοπο:
https://www.demosthenesdavvetas.com/el/
*Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον κ. Δημοσθένη Δαββέτα για τις ανάγκες του άρθρου και τον ευχαριστώ θερμά για την εμπιστοσύνη του και τον χρόνο που μου αφιέρωσε!
Πηγή: Ελύτης Ο., (2002) Ποίηση, εκδ. ΙΚΑΡΟΣ και Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Γ΄ Έκδοση
