“Ολη ναι η θάλασσα αργαλειός κι η Κρήτη κάθεται και υφαίνει”
“ΟΔΥΣΣΕΙΑ”, ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Ο γνήσιος πυρήνας του πολιτισμού είναι οι άνθρωποι του που ταγμένοι στο μεράκι τους διοχετεύουν στη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση τη δημιουργικότητα τους με ήθος και ύφος που ακτινοβολεί τη δυναμική πράξη μεταβίβασης της παράδοσης… Για την Άλκη Κυριακίδου – Νέστορος (1993) η παράδοση είναι ένα «ύφος ζωής» και ένα «ήθος ανθρώπων» που διαμορφώθηκε μέσα στη μακρά διάρκεια των αιώνων. «Αυτό το ύφος και το ήθος, η ουσία του πολιτισμού παραδίδεται από τη μια γενιά στην άλλη» επισημαίνει χαρακτηριστικά.
Η υφαντική τέχνη είναι μια τέχνη αρχέγονη, μια τέχνη αιώνων, που συναρτάται διαχρονικά στην καθημερινότητα του ανθρώπου, με την αισθητική και την χρηστικότητα. Η Ζωή Παπαδάκη είναι μια χαρισματική δημιουργός που αναζητά συνεχώς έμπνευση από τα μοτίβα της κρητικής υφαντικής παράδοσης, προκειμένου να διοχετεύσει τις επιρροές που έχει δεχτεί από την οικογένεια της , σε συνδυασμό με τη σπουδή της σε αντίστοιχες τεχνικές ύφανσης από την Ευρώπη, ως προστιθέμενη διακοσμητική, συμβολική και κοινωνική αξία σε σύγχρονα συμπληρώματα κομψότητας και κοσμήματα. Η καλλιτέχνης έχει πετύχει να διαμορφώσει ένα επιτυχημένο brand, ένα εμπορικό σήμα αξιών με την αναγνωρίσιμη ταυτότητα «ΕΡΓΑΣΤΙΝΗ». Εξελίσσει συνεχώς την επιχειρηματική της ιδέα, με το μέλημα πάντα της ανανέωσης και της πρωτοτυπίας στη σύγχρονη πραγματικότητα «με ήθος και ύφος»!!.
Οι σπουδές της στην Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης την έφεραν κοντά στις γνήσιες μορφές του Ελληνικού Πολιτισμού, όπως και η ενασχόλησή της με τη μουσική, κυρίως με το χορωδιακό παραδοσιακό τραγούδι.
Πριν από μερικά χρόνια άρχισε να ασχολείται με την προβολή του λαϊκού πολιτισμού του τόπου της μέσα από την εθελοντική της δράση σε φορείς πολιτισμού της περιοχής (Πνευματικό Κέντρο Βιάννου «Περικλής Βλαχάκης» και Πινακοθήκη Βιάννου «Σάββας Πετράκης») Η Ζωή Παπαδάκη εκδηλώνει επάξια τα γονίδια της γυναίκας της Κρήτης που «γεννά» διαρκώς σε διάφορα πεδία του πολιτισμού, αξιοποιώντας αρμονικά το πνεύμα, την ψυχή, αλλά και τα χέρια της. Οι απαντήσεις της σε ενδεικτικές ερωτήσεις μου, μαρτυρούν το ανεξάντλητο μεράκι της :
1.Ποια είναι η σχέση σας με την υφαντική και την Λαϊκή Τέχνη και Παράδοση και πώς συνδέεται σήμερα με τα ενδιαφέροντά σας;
Κατάγομαι από την Άνω Βιάννο Ν. Ηρακλείου, έναν τόπο όπου κατά το παρελθόν έχει αναπτυχθεί πλούσιος λαϊκός πολιτισμός και υψηλή υφαντική τέχνη. Από την παιδική μου ηλικία δέχτηκα ποικίλα ερεθίσματα, σχετικά με τις λαϊκές τέχνες, από άξιες γυναίκες του τόπου μου.
Η ΕΡΓΑΣΤΙΝΗ γεννήθηκε πριν από μερικά χρόνια, αρχικά σαν μια ιδέα μοιράσματος των χειροποίητων δημιουργιών μου στην ομώνυμη σελίδα στο Facebook και στην πορεία μετεξελίχθηκε σε ατομική επιχείρηση με υφαντά χειροτεχνήματα.
Την ονομασία αυτή την εμπνεύστηκα από το ανάγλυφο του Παρθενώνα «Εργαστίνες», τις προεξέχουσες κοπέλες στη γιορτή των Παναθηναίων που είχαν υφάνει τον πέπλο της Αθηνάς.
Από την επαφή μου με τις λαϊκές τέχνες μέσω των σπουδών και της ενασχόλησής μου με πολιτιστικούς φορείς, περισσότερο κέντρισε το ενδιαφέρον μου η υφαντική κι αυτό σταδιακά με οδήγησε να μελετήσω υφαντικές άλλων χωρών, αναζητώντας ομοιότητες των Κρητικών υφαντών με αυτές. Αρχικά ασχολήθηκα με την ύφανση κορδονιών, μέσω διαδικτύου, αλλά και βιβλίων, ειδικών εκδόσεων, από εκπαιδευτές υφαντές ξένων χωρών, ανακάλυψα τεχνικές, όπως την ιαπωνική τεχνική του kumihimo και κομποδετικής, όπως του macrame. Το εντυπωσιακό σε όλη αυτήν τη διαδρομή είναι η συμβολή των σύγχρονων τεχνολογιών και ο συστηματοποιημένος και κωδικοποιημένος τρόπος μετάδοσης της γνώσης του παρελθόντος, κάτι που δυστυχώς λείπει από τη χώρα μας.
Το 2018 άρχισα να παρακολουθώ μαθήματα σε παραδοσιακό αργαλειό, κοντά σε παραδοσιακές υφάντρες της Κρήτης και παράλληλα να δοκιμάζω διάφορες τεχνικές σε σύγχρονους και πιο ευέλικτους αργαλειούς. Γνώρισα μέσω διαδικτύου τη λειτουργία του αργαλειού inkle loom και άρχισα να υφαίνω επιμήκεις ταινίες, με διάφορες τεχνικές, αρκετά παλιές και πολύ διαδεδομένες στην Ευρώπη, όπως η ύφανση με κάρτες (tablet weaving).
Έτσι άρχισα να παράγω υφαντές ζώνες, με διαφόρων υφών νήματα και να τις χρησιμοποιώ με διάφορους τρόπους πάνω σε χρηστικά αντικείμενα, δημιουργώντας προϊόντα προς πώληση, όπως ρούχα, ζώνες, τσάντες, κοσμήματα και διάφορα διακοσμητικά αντικείμενα, με τεράστια ποικιλία, πρωτοτυπία και μοναδικότητα.
2.Ποια χαρακτηριστικά θεωρείτε ότι είναι απαραίτητα για μια γόνιμη αλληλεπίδραση της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία;
Από τη μια η επαφή με περιοχές της ενδοχώρας, όπου ακόμη ζουν άνθρωποι που έχουν να μεταδώσουν γνώση του παρελθόντος, από την άλλη η ατομική βούληση και επιλογή να ασχοληθεί κανείς συστηματικά με τον λαϊκό πολιτισμό και τις εκφάνσεις του, πάνω στη βάση του σεβασμού, της κατανόησης και της εντρύφησης σε συγκεκριμένους τομείς των ενδιαφερόντων του, αυτά θεωρώ πως μπορούν να συμβάλουν στη γόνιμη επικοινωνία με την πολιτιστική κληρονομιά και το επιτυχές μπόλιασμα της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Θα πρόσθετα εδώ και την επίμονη προσπάθεια να διακρίνουμε εγκαίρως το αυθεντικά λαϊκό από το υποτιθέμενα λαϊκό, κάτι που δυστυχώς στις μέρες μας, λόγω της τουριστικής ανάπτυξης που συντελέστηκε τις προηγούμενες δεκαετίες στη χώρα, αλλά και της βιομηχανοποίησης της σύγχρονης μόδας μάς ταλανίζει και οδηγεί σε σύγχυση.
3.Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια στροφή και μια κυρίαρχη τάση για την εναλλακτική αξιοποίηση ελληνικών μοτίβων από τεκμήρια της ελληνικής λαϊκής τέχνης και παράδοσης στη δημιουργία σύγχρονων χρηστικών αντικειμένων με έμφαση στον χώρο της ένδυσης, του κοσμήματος και των συμπληρωμάτων κομψότητας. Αυτό σε ποιους τομείς θεωρείτε ότι μπορεί να προσφέρει και να επεκταθεί στη σύγχρονη ζωή και ποια τα πιθανά οφέλη για τους ανθρώπους που υιοθετούν αντίστοιχη πρακτική;
Νομίζω ότι τα σημερινά δεδομένα μαρτυρούν μια ιδιαίτερα αισιόδοξη ανανεωτική πνοή, μια διάθεση να προβληθεί το γνήσια λαϊκό, ιδωμένο μέσα από σύγχρονη ματιά. Κάτι επίσης ενθαρρυντικό είναι η σύνδεσή του με την ιστορικότητα της προέλευσής του, η αναγνώριση της ταυτότητάς του και η προσέγγισή του μέσα από τη νέα τεχνολογική πραγματικότητα. Ασφαλώς και τα οφέλη είναι πολλαπλά, γιατί διανοίγει καινούργιους δρόμους οικονομικής ανάπτυξης, για τους νέους κυρίως, αρκεί να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που παρέχονται, σύμφωνα με τους όρους του marketing, όπως διαμορφώνονται από τις σημερινές συνθήκες της αγοράς, κάτι που δεν είναι πάντα τόσο εύκολο.
4. Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι απαραίτητες προϋποθέσεις και τα πιθανά κίνητρα για εκείνους που θα θελήσουν με αφετηρίες από την παράδοση να αποκτήσουν μια ανοιχτή οπτική εφαρμογής σε πεδία καλλιτεχνικής έκφρασης και επαγγελματικής δραστηριοποίησης που θα τους τροφοδοτήσουν με επιχειρηματικές ιδέες;
Στο σημείο αυτό νομίζω ότι χρειάζεται να τεθεί το θέμα της ανάγκης για θεσμοθετημένη και συστηματοποιημένη εκπαίδευση από την πολιτεία, στο πλαίσιο οργανωμένων εκπαιδευτικών δομών ή προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης πάνω σε τομείς λαϊκού πολιτισμού. Χρειάζονται κίνητρα και προϋποθέσεις ώστε η νέα γενιά κυρίως να κινητοποιηθεί. Η προφορική παράδοση πια δεν αρκεί για να μεταδοθεί η γνώση του παρελθόντος, αλλά απαιτούνται άλλοι, σύγχρονοι τρόποι διδασκαλίας και αξιοποίησης νέων τεχνολογικών δεδομένων. Τα κίνητρα μέσω κρατικών επιδοτήσεων σε μικρές επιχειρήσεις είναι πολύ βοηθητικός παράγοντας, όπως και το ενδιαφέρον μουσείων της χώρας να ενθαρρύνουν και να αναδείξουν μέσα από τα πωλητήριά τους τέτοιες προσπάθειες. Σημαντική είναι η εν εξελίξει προσπάθεια της Περιφέρειας Κρήτης, με τη δημιουργία ηλεκτρονικού εκθετηρίου, όπου θα προβάλλεται η τοπική επιχειρηματική δραστηριότητα χειροτεχνών που αναδεικνύουν τον κρητικό λαϊκό πλούτο στα προϊόντα τους. Η Εργαστίνη συμμετέχει στο εκθετήριο αυτό.
Τέλος, θα ήθελα να επισημανθεί η ανάγκη για την καλλιέργεια της αισθητικής αγωγής και της επαφής με τις τοπικές παραδόσεις σε όλα τα στάδια της σχολικής εκπαίδευσης. Η γνωριμία με την παράδοση ξεκινά ως βίωμα και μόνο έτσι μπορεί να οδηγήσει στη συναίσθηση της ταυτότητας και την ανάγκη διατήρησης και συνέχισής της.
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο της κ. Ζωής Παπαδάκη και παραχωρήθηκαν αποκλειστικά για τις ανάγκες του άρθρου.
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις :
https://zoepapadaki.wordpress.com/author/zoenikepapadaki/
https://www.facebook.com/ergastini/
Βιβλιογραφία: Κυριακίδου Νέστορος Αλκ. (1993) «Η θεωρία της Ελληνικής Λαογραφίας. Κριτική Ανάλυση»,Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα
