«Ερµηνεία είναι η αποκάλυψη που βασίζεται στις πληροφορίες…»
Freeman Tilden
Οι μουσειακές εκθέσεις δημιουργούν νόημα με τη σύνταξη αντικειμένων εντός πλαισίων και ορίων. Τα αντικείμενα των εκθέσεων συνδυάζονται με εικόνα, με λόγο ,με ήχο, με διάφορα σημειωτικά μέσα. Η διαδικασία νοηματοδότησης του συνόλου σχετίζεται με την οργάνωση όλων αυτών σε έναν τρισδιάστατο χώρο. Οι ερμηνευτικές τεχνικές που αξιοποιούνται επηρεάζουν την αντίληψη και αντίδραση του κοινού και η έκθεση ως εκ τούτου ως συνδυασμός αντικειμένων και άλλων στοιχείων για τη μεταφορά ενός νοήματος συγκροτεί ένα σημειωτικό σύστημα ή μια πρακτική αναπαράστασης και επομένως λειτουργεί ως ένα είδος πολυτροπικής αφήγησης στο μουσειακό περιβάλλον.
H περιοδική έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με τίτλο: « ΚΡΗΤΗ. ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ: ΑΠΤΕΡΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΝΑ, ΚΝΩΣΟΣ: Τρεις αρχαίες πόλεις ζωντανεύουν» εισάγει μια πρωτότυπη μουσειακή αφήγηση που διαμορφώνει με ευρηματικά ερμηνευτικά μέσα και επιστρατεύοντας τεκμήρια που για πρώτη φορά εκτίθενται,, καθώς και με τη συνέργεια πολλών επιστημονικών φορέων και πολιτιστικών οργανισμών, ένα μοντέρνο τελετουργικό πλαίσιο αναπαράστασης, στο οποίο οι επισκέπτες βιώνουν μοναδικά την Κρήτη .Συγκεκριμένα :
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, οι Περιφερειακές Διευθύνσεις του ΥΠ.ΠΟ.Α. (Εφορείες Αρχαιοτήτων Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου) και η Περιφέρεια Κρήτης συνδιοργανώνουν την πρωτοποριακή έκθεση με τον τίτλο που αναφέρθηκε παραπάνω, η οποία θα διαρκέσει έως 30 Απριλίου 2019. Πρόκειται για μια πολυέκθεση με πλούσιο οπτικό και ηχητικό υλικό, οθόνες, χάρτες αλλά και χρήση των μέσων των νέων τεχνολογιών. Aπό την «εκατόμπολιν» Κρήτη του Ομήρου, η έκθεση εστιάζει σε τρεις σημαντικές πόλεις με βάση τα κοινά τους χαρακτηριστικά: τη δημιουργία τους, την ακμή, την παρακμή, την καταστροφή, την εγκατάλειψη και τον «θάνατό» τους, τη λήθη. Πρόκειται για πόλεις με ιστορία αιώνων, που εγκαταλείφθηκαν και ξεχάστηκαν, αλλά και για τρία απτά παραδείγματα για τον τρόπο ανασκαφής και αποκάλυψής τους, για τις διαφορετικές ή παρόμοιες προσεγγίσεις ανάδυσής τους. Είναι η πρώτη φορά που τόσα πολλά αρχαία αντικείμενα, φεύγουν από τον γενέθλιο χώρο, για μια περιοδική έκθεση στην Αθήνα. Η Δρ Ελένη Παπαδοπούλου , Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, επισημαίνοντας τη σπάνια αυτή επικοινωνιακή συνθήκη που υποστηρίζει η έκθεση αναφέρει χαρακτηριστικά: « Η ανάδυση αυτή έχει ιδιαίτερη αξιομνημόνευτη αξία, καθότι τα πολυάριθμα (487 συνολικά) αντικείμενα της έκθεσης προφυλαγμένα και διατηρημένα στις αποθήκες Εφορειών Αρχαιοτήτων και στις προθήκες Μουσείων της Κρήτης, αφήνουν για πρώτη φορά στην πλειονότητα τους τον γενέθλιο χώρο για να φωτίσουν αναδυόμενα, όχι πλέον αποκλειστικά τη ζωή των ειδικών αρχαιολόγων μελετητών που είχαν την τύχη να τα συναντήσουν στις ερευνητικές επιστημονικές διαδρομές τους, αλλά και τη ζωή όλων όσων θα έχουν την ευκαιρία να «ακούσουν» όσα τα έκτυπα αυτά ίχνη αιώνων πολιτισμού της Κρήτης έχουν να αφηγηθούν….»
Οι αρχαιότητες κάθε πόλης φανερώνουν την έκταση των επικρατειών τους, τον δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα, τις θρησκευτικές αντιλήψεις, τα ιερά ή τα νεκροταφεία τους, όλα κομμάτια της διαχρονίας τους. Μεταξύ των αρχαιοτήτων ξεχωρίζουν αυτές που σχετίζονται με τους ιδρυτικούς μύθους κάθε πόλης όσον και με συγκεκριμένες ανθρώπινες ιστορίες: Από την Άπτερα ο Σωτήριος Ελευθερναίος, από την Ελεύθερνα ο νέος που δεν γεύτηκε τον έρωτα και από την Κνωσό το παιδί με τα παιχνίδια του. Η έκθεση πραγματοποιείται με τη συνεργασία του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, του Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνου, του Πανεπιστημίου Κρήτης-Κέντρο Μελέτης Μουσείου αρχαίας Ελεύθερνας, της Βρετανικής Σχολής Αθηνών-Στρωματογραφικό Μουσείο Κνωσού, του FABA – Fundación Almine y Bernard Ruiz-Picasso para el Arte (για την κεφαλή του ταύρου, δημιουργία του Πικάσο) και με τη σύμπραξη Ιδρυμάτων που δανείζουν αναγεννησιακούς χάρτες και βιβλία, όπως η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών-Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου και το Μουσείο Μπενάκη. Η έκθεση υλοποιείται με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και με την αρωγή του Κέντρου Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου.
Όπως επισημαίνεται στον χαιρετισμό που συνυπογράφουν ο Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης και ο Αντιπεριφερειάρχης Ανάπτυξης κ. Μιχελογιάννης Δημήτρης:
« Η περιοδική έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα εντάσσεται πλήρως σε ένα συνολικό ολοκληρωμένο σχεδιασμό που έχει συνέχεια και διακρίνεται κυρίως για την προσπάθεια απελευθέρωσης δυνάμεων στον χώρο του πολιτισμού μέσα από το φυσικό και πολιτιστικό απόθεμα του νησιού και την ανάπτυξη πολυεπίπεδων συνεργειών γύρω από αυτό. Ταυτόχρονα όμως η έκθεση εστιάζει σε τρεις εμβληματικές αρχαίες πόλεις της Κρήτης, η καθεμιά με τη δική της διακριτή ιστορία, αλλά και όλες μαζί να συνθέτουν μια ενιαία διαδρομή στο βόρειο μέτωπο του νησιού….»
Αξίζει να επισημανθεί όμως ότι προκειμένου να γίνει η έκθεση έχει προηγηθεί σαφώς η επί δεκαετίες θαυμαστή επιστημονική δουλειά των αρχαιολόγων στο πεδίο, στα εργαστήρια και τις βιβλιοθήκες. Επίσης η ταυτότητα της συζητήθηκε για πρώτη φορά τον Σεπτέμβρη του 2017 και ξεκίνησε να υλοποιείται τον Φεβρουάριο του 2018, χρόνοι ρεκόρ για την πραγματοποίηση μιας τέτοιας κλίμακας έκθεσης Ωστόσο αυτό επιτεύχθηκε έχοντας ως δεδομένο την πολύχρονη προηγούμενη ευρύτερη και πάντα γόνιμη συνεργασία της Περιφέρειας Κρήτης με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων και τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης και Διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης κ. Νικόλαο Χρ. Σταμπολίδη.
Η υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης επιπλέον δεν συντελείται απλά με μια χρηματοδότηση, αλλά κυρίως με την συμβολή του Αντιπεριφερειάρχη Ανάπτυξης Κρήτης κ. Μιχελογιάννη Δημήτρη,, ο οποίος καταθέτοντας έμπρακτα τη μεγάλη του αγάπη για την εθνική μας πολιτιστική κληρονομιά και την επιστημονική του ειδίκευση στο πεδίο των πολιτισμικών σπουδών, συνέβαλλε δραστικά στο χτίσιμο των συνεργειών που επέτρεψαν το ταξίδι της ιδέας, την υλοποίηση και την ανάπτυξη της. Κυρίως όμως συνέβαλλε στην ενδυνάμωση στον ιδεατό βαθμό των συνεργασιών τόσο προσώπων και όσο και φορέων σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης μιας μουσειακής αφήγησης για πρώτη φορά με αυτόν τον χαρακτήρα και την έκταση, για τα δεδομένα μιας περιοδικής αρχαιολογικής έκθεσης στη χώρα μας με αναφορά στην Κρήτη.
Ο κ. Δημήτρης Μιχελογιάννης επισημαίνει ως προστιθέμενη αξία της συγκεκριμένης έκθεσης την εκπληκτική συνέργεια η οποία συμπεριλαμβάνει ένα πολυδαίδαλο σχήμα ανθρώπινου δυναμικού με ασύλληπτη δυναμική που μεταφράζεται σε υψηλής ποιότητας ανθρώπινους πόρους. Συγκεκριμένα παραπέμπει σε μια αποτελεσματική διοικητική μηχανή με μεράκι του Υπουργείου Πολιτισμού, σε πλήθος εξειδικευμένου προσωπικού με έμφαση στο σώμα των συντηρητών που προετοίμασαν τα τεκμήρια με αξιοθαύμαστη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, σε ικανούς επιστήμονες-στελέχη που επόπτευσαν και συσπείρωσαν όλες τις ομάδες που εργάστηκαν για τη μουσειακή αφήγηση. Και βέβαια στους επιμελητές που κατάφεραν να δημιουργήσουν γέφυρες γόνιμες νοηματικά προς όλα τα πεδία,, έτσι ώστε ακόμη και οι χορηγοί να είναι επί της ουσίας οργανικό κομμάτι της ταυτότητας της πρωτοποριακής αυτής έκθεσης .
Οι τρόποι με τους οποίους δομείται το νόημα της συγκεκριμένης έκθεσης συνιστούν επίσης ένα σύστημα αναπαράστασης με καινοτόμα χαρακτηριστικά . Τα αντικείμενα που εκτίθενται ίπτανται, ενώ πολύ σοφά και ευρηματικά αξιοποιούνται η αρχιτεκτονική του χώρου, το χρώμα στους τοίχους που σε υποβάλλει, το δάπεδο που σηματοδοτεί τη θέση των αναδυόμενων πόλεων στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό, ο φωτισμός που είναι δραματικός και επομένως σημαντικό στοιχείο της αφήγησης και της δρομολόγησης της επιθυμίας για περιήγηση, ο ήχος που υπηρετεί τη μνήμη ενός μοναδικού πολιτισμικού συμβάντος στη Νεκρόπολη Ορθής Πέτρας στην Αρχαία Ελεύθερνα (Ιούνιος 2018) μουσική συναυλία με τον τσελίστα, λυράρη και συνθέτη, Γιώργο Καλούδη, δημιουργό της τετράχορδης κρητικής λύρας.
Όπως επισημαίνει στον οδηγό της έκθεσης στον χαιρετισμό της , η Δρ Μαρία Ανδρεαδάκη –Βλαζάκη, Γεν. Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού:
«Το μουσειολογικό σκεπτικό απλό, σαφές , απέριττο. Η έκφραση του στο χώρο δόκιμη, μεστή, πλήρης. Τα μηνύματα είναι ξεκάθαρα απευθύνονται στον καθένα και είναι προσβάσιμα από όλους ειδικούς και ευρύ κοινό. Τα αντικείμενα σε αυτό το δεύτερο μουσειακό κύκλο της ζωής τους, ομαδοποιημένα σε διακριτές ενότητες αρθρώνουν λόγο, αφηγούνται το νέο κύκλο ζωής των παραπάνω πόλεων, των χώρων από τους οποίους προήλθαν. Τα ίδια τα τέχνεργα, όμως,, προβάλλουν και αυτή τη δεύτερη γέννηση τους, θα έλεγε κανείς. Διηγούνται δηλαδή πέρα από τις συνήθειες και τις πρακτικές των κοινωνιών που τα κατασκεύασαν και τα χρησιμοποιούσαν, την ίδια τη διαδικασία αποκωδικοποίησης όσων πολυεπίπεδων πληροφοριών τα ίδια μεταφέρουν , με αποτέλεσμα να αναγεννιούνται αντικείμενα και τόποι….»
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να σταχυολογήσεις και να αναδείξεις στον περιορισμένο χώρο μιας σελίδας τις πολλαπλές παιδευτικές και αισθητικές παραμέτρους αυτής της πρωτότυπης μουσειακής αφήγησης για την Κρήτη. Η προσδοκία μιας πολυαισθητηριακής μουσειακής εμπειρίας και η απόλαυση της μελέτης του συλλεκτικού πολυσέλιδου και καλαίσθητου οδηγού της έκθεσης γεννιέται ως ανάγκη μετά το πρώτο άκουσμα της θεματικής της. Ο Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης εξηγεί εύγλωττα το γιατί:
«…Γιατί οι εκθέσεις δεν είναι για μας. Είναι για την παιδεία, την εξοικείωση του κοινού με το θέμα που εκάστοτε πραγματεύονται και παρουσιάζουν, ευκαιρία γνώσης και ανάπτυξης της αισθητικής, είναι μια διοχέτευση πράξης πολιτισμού…»
• Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το άρθρο είναι του Γιώργου Αναστασάκη.
Αναλυτικότερα στα παρακάτω:
Ιστότοπος Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, https://cycladic.gr/page/kriti-anadiomenes-polis-aptera-eleutherna-knosos
http://www.rethnea.gr/article.aspx?id=52617
«Κρήτη . Αναδυόμενες Πόλεις: Άπτερα-Ελεύθερνα-Κνωσός» Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, , Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Αθήνα 2018(Οδηγός της έκθεσης σε έντυπη μορφή)
Παπαγεωργίου Δ.-Μπουμπάρης Ν.-Μυριβήλη Ελ. , επμ ( 2006) Πολιτιστική αναπαράσταση, Εκδόσεις Κριτική , Επιστημονική Βιβλιοθήκη, Αθήνα
