«Η τέχνη αφορά την ύπαρξη μας! Και βρίσκεται σε μια διαρκή, ιδιότυπη χορογραφία με αυτήν… Οταν γίνεται με ειλικρίνεια και ακεραιότητα, πιέζει, μετατοπίζει ή ακόμη και συντρίβει τα όρια του σώματος, της ψυχής και του πνεύματος, καθώς και της κοινωνίας…».
Μαρίνα Αμπράμοβιτς (Marina Abramović)
Οι εκφραστικές-δημιουργικές διεργασίες αποτελούν έναν τομέα θεραπευτικών προσεγγίσεων του χώρου της ψυχικής υγείας, στον οποίο η δημιουργικότητα και η δημιουργική έκφραση θεωρούνται ως βασικοί παράγοντες της ψυχικής εξέλιξης. Η δημιουργικότητα είναι μια πολύσημη έννοια που επιδέχεται πολλών ερμηνειών, καθώς υπάρχουν αντιφατικές και αντικρουόμενες απόψεις μεταξύ των επιστημόνων. Οι περισσότεροι ορισμοί αλλά και αναλύσεις βλέπουν τη δημιουργικότητα ως μια έννοια μη παρατηρήσιμη, η οποία συσχετίζει την παρόρμηση με την ανταπόκριση, και ως εκ τούτου αποτελεί μια ανθρώπινη ιδιότητα που ποικίλει ως προς τη μορφή, το βαθμό και το περιεχόμενο. (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2008).
«Η δημιουργική έκφραση μέσω των εικαστικών, της μουσικής, της ποίησης ,των τεχνών, δημιουργεί ένα περιβάλλον μητρικό που συμβολικά αγκαλιάζει και τρέφει το άτομο. Το αποτέλεσμα μιας δημιουργίας -που δεν χρειάζεται να ονομαστεί τέχνη- αποτελεί αυτό τον ενδιάμεσο, μεταβατικό χώρο που όλοι χρειαζόμαστε για να αναπολήσουμε και να μεταβούμε κάπου αλλού, σαν να ανακαλύπτουμε το επόμενο μέρος του παζλ για να πάμε παρακάτω…. Η εξωτερίκευση μέσα από την ελεύθερη δημιουργική έκφραση βοηθάει στην επίλυση των ψυχικών και σωματικών δυσλειτουργιών και γίνεται αρωγός προς την ολοκλήρωση της ψυχικής, σωματικής και πνευματικής μας υγείας…» εξηγεί η κ. Νόρα Κοντοστεργίου Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
Η Μυρτώ Παπαδάκη, με καταγωγή από τα Χανιά, από τα μαθητικά της χρόνια στο 8ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων, ξεχώριζε όχι μόνο για τις άριστες επιδόσεις της σε όλα τα μαθήματα ανεξαιρέτως, αλλά κυρίως για τις ιδιαίτερες σχεδιαστικές της ικανότητες που αποκάλυπταν μέσα από τον πλουραλισμό των έργων της μια πολύ ευαισθητοποιημένη αισθητικά και συναισθηματικά ώριμη προσωπικότητα .
Η Μυρτώ μεγαλώνοντας οδηγήθηκε σε αυτό που την ξεχώριζε και σήμερα εκτός από μια χαρισματική εικαστική δημιουργός, προσεγγίζει με μεγάλο ενδιαφέρον το πεδίο της συμμετοχικής τέχνης που στην Ελλάδα δεν είναι καθόλου διαδεδομένο προς το παρόν.
Η Μυρτώ σπούδασε γραφιστική και οπτική επικοινωνία στη σχολή Βακαλό. Το 2015 αποφάσισε να αφήσει μία ακαδημαϊκή καριέρα στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης για να ξεκινήσει να ταξιδεύει. Εκείνη την περίοδο ήρθε σε επαφή με τη θεραπεία σε διευρυμένες καταστάσεις συνείδησης, που επηρέασαν βαθιά τη ζωή και κατ’ επέκταση το δημιουργικό της έργο. Το 2017 έλαβε υποτροφία από το πρόγραμμα Erasmus για να κάνει ένα μεταπτυχιακό στην εκπαίδευση ενηλίκων στη Σκωτία και στη Μάλτα. Εκεί δούλεψε για πρώτη φορά μέσα σε κοινότητες ως facilitator, και είδε στην πράξη και σε πολύ οργανωμένα πλαίσια τη συμμετοχική δημιουργία και την τέχνη (participatory arts) να λειτουργούν καθαυτές ως θεραπευτικές διαδικασίες.
Ωστόσο η ίδια επισημαίνει:
« Όταν μιλάμε για συμμετοχική τέχνη ή τη θεραπευτική ιδιότητα της δημιουργικότητας, αυτό είναι διαφορετικό από την εικαστική θεραπεία. Στον τομέα των community arts/participatory arts δεν υπάρχει ένα ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο ή καμία πρόθεση για μια τέτοια ερμηνεία του έργου -αυτή η προσέγγιση αφορά την εικαστική θεραπεία ή όποια άλλη θεραπευτική προσέγγιση μέσω των τεχνών. Στη συμμετοχική τέχνη θεωρείται ότι η δημιουργική διαδικασία μέσα σε μία ομάδα/κοινότητα είναι από μόνη της θεραπευτική.
Οι facilitators είναι κυρίως καλλιτέχνες ή/και εκπαιδευτές και όχι ψυχοθεραπευτές. Αυτή η διαφοροποίηση είναι νομίζω πολύ σημαντική, γιατί αυτόματα απομακρύνει τους συμμετέχοντες από το στίγμα του “ασθενή”, του “τραύματος”, της “ψυχιατρικής” κοκ. Δίνεται έτσι η δυνατότητα να δράσουν από τη θέση του δημιουργού, να συνεργαστούν, να αναζητήσουν δικές τους ταυτότητες ή και νόημα σε πιθανές τραυματικές εμπειρίες που έχουν βιώσει.
Είναι μία φράση της Isabel McCue, executive director της οργάνωσης που δούλεψα στη Γλασκώβη, που περιγράφει αυτό πολύ ουσιαστικά: “We are helping others to understand that recovery is a journey everyone can take in their own time and in their own way. We all need to recover from some of life’s traumas, you don’t need to be diagnosed mentally ill to need a bit of gentle recovery”. («Βοηθούμε τους άλλους να καταλάβουν ότι η ανάκαμψη είναι ένα ταξίδι που μπορεί να κάνει ο καθένας στον δικό του χρόνο και με τον δικό του τρόπο. Όλοι πρέπει να ανακάμψουμε από κάποια τραύματα της ζωής, δεν χρειάζεται να διαγνωστούμε ψυχικά ασθενείς για να χρειαστεί μια ελαφριά ανάκαμψη….»).
Στη Μ. Βρετανία και ιδιαίτερα στη Σκωτία γίνεται καταπληκτική δουλειά, τόσο σε επίπεδο κοινοτήτων από διάφορες οργανώσεις,, όσο και πιο πρόσφατα σε ερευνητικό/ακαδημαϊκό επίπεδό σε σχέση με τις ωφέλειες της συμμετοχικής τέχνης. Τα αποτελέσματα τέτοιων ερευνών έχουν δείξει σημαντικά οφέλη για την υγεία (σωματική, ψυχική) σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, οπότε προσπαθούν τώρα να ενσωματώσουν την τέχνη και στο εθνικό σύστημα υγείας τους!»
Η συνάντηση μου μετά από πολλά χρόνια με την εικαστικό καλλιτέχνη Μυρτώ Παπαδάκη έγινε πρόσφατα τυχαία μέσα από τα έργα της, που αναμφισβήτητα συγκλονίζουν με την εκφραστική τους δυναμική και προσκαλούν σε διάλογο για τις αξίες και τα μηνύματα που περικλείουν:
Η ίδια μιλώντας για τον πυρήνα και τις θεματικές της δουλειάς της εξηγεί:
«Φαίνεται πως υπάρχει κάτι στον πόνο, στα βιώματα που μας έχουν πληγώσει, στα σημάδια που δεν έχουν επουλωθεί· γίνονται τ’ ανοίγματα για να κυλήσει από μέσα τους αυτό που λέμε έμπνευση, η μνήμη, το βίωμα, ατομικό και συλλογικό, η ανάμνηση της ολότητας.Δεν έχει υπάρξει έργο που να μην ξεκινά από ένα τέτοιο πληγωμένο άνοιγμα.
Ως δημιουργός με απασχολεί το εσωτερικό ταξίδι της ανακάλυψης του εαυτού και ιδιαίτερα η θηλυκότητα, τόσο σε σχέση με το σώμα όσο και ως θεμελιώδη αρχή της ψυχής και του κόσμου. Εξερευνώ συχνά το μεταίχμιο μεταξύ ατομικού και συλλογικού, πραγματικότητας και φαντασίας ακολουθώντας ένα νήμα που περνάει από γενιά σε γενιά μέσα από τη μνήμη, την αφήγηση, το όνειρο, το σώμα. Αυτή είναι η πρώτη ύλη για το έργο στο εδώ και τώρα. Έχω επηρεαστεί πολύ από την την ψυχολογία του βάθους, τη σύγχρονη ψυχεδελική έρευνα και την επαφή μου με ιθαγενείς παραδόσεις της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης.
Ως καλλιτέχνης πιστεύω ότι το έργο λέει σημαντικές αλήθειες σε μια περίοδο βίαιων αλλαγών στον κόσμο. Και ακόμα περισσότερο, μας επιτρέπει μια βαθύτερη ανάσα: μας δίνει την άδεια να ονειρευτούμε ξανά τον κόσμο…..»
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις :
Online portfolio:
www.myrtopapadaki.net
http://www.kathimerini.gr/846572/article/politismos/eikastika/h-texnh-afora-thn-ypar3h-mas
http://www.psychotherapistathens.gr/arthra-psychologias-psychotherapeias/104-giati-h-dhmiourgikothta-einai-therapeftiki.html
