«Οι ιστορίες είναι φτερά που σε βοηθούν να πετάς ψηλά κάθε μέρα…»
Richard Van Camp ( IBBY-Καναδάς)
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου το φετινό μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (International Board on Books for Young People – ΙΒΒΥ) έρχεται λυτρωτικά να υπενθυμίσει σε μικρούς και μεγάλους, ότι όλες οι ιστορίες, ακόμη και αυτές που έχουν δύσκολες στιγμές, εμπόδια, ματαιώσεις, αγωνίες, σε ασκούν, σε ενδυναμώνουν, για να πετάξεις στη συνέχεια ψηλά και να κατακτήσεις τον στόχο σου. Ο στόχος μπορεί να φαντάζει ουτοπικός, αλλά αν μείνεις αφοσιωμένος και αν στη διαδρομή για να τον πετύχεις, αντλείς δύναμη από τις αναγνώσεις των ιστοριών που ακτινοβολούν τα βιβλία, αλλά και κάθε πολιτισμικό έργο, τότε σίγουρα θα έρθει η στιγμή που θα πετάξεις… Και τότε δεν θα εξάγεις εσύ απλά το νόημα της ιστορίας, αλλά θα είσαι εσύ το πρόσωπο που θα εμποτίζει το υπάρχον νόημα!! Και με αυτόν τον τρόπο θα κατανοείς καλύτερα τον εαυτό σου και τους τρόπους με τους οποίους συνδέεσαι με τους άλλους….
Το βιβλίο για παιδιά “ΦΕΥΓΕΙ ΕΡΧΕΤΑΙ” από τις εκδόσεις ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ (2017, 2021) σηματοδοτείται από την περιγραφή των συγγραφέων του «ως μια απλή ματιά σε μια, συνηθισμένη πια, ιστορία μετανάστευσης».
Οι συγγραφείς Άννα Κοντολέων και Μάνος Κοντολεων με την ευρηματική εικονογράφηση της Φωτεινής Τίκκου εισάγουν την έννοια της “σύγχρονης μετανάστευσης” με ένα δίπολο λέξεων στον τίτλο που υποδηλώνει την αέναη ρευστότητα αυτής της διαδικασίας κινητικότητας, η οποία συντελείται μάλιστα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον. Το νόημα της κεντρικής έννοιας στο άμεσο καθαρό λόγο των συγγραφέων, σε συνδυασμό με τη μεταγλώσσα της εικονογράφησης που ενισχύει το σημαινόμενο με την ταυτόχρονη οπτική παράθεση της δράσης – έκφρασης των πρωταγωνιστών στον Βορρά και τον Νότο προσφέρουν μια πρωτότυπη λογοτεχνική εμπειρία. Η ανάγνωση του βιβλίου ξεδιπλώνει μια διαδικασία δημιουργίας και ακολουθίας επάλληλων νοημάτων και ενώ είναι πολύ σαφές αυτό που συμβαίνει στην καθημερινότητα όλων των προσώπων, με τον λόγο και την εικόνα, αυτή η ταυτόχρονη ακολουθία διαδικασιών προετοιμασίας για την «μετανάστευση», αιχμαλωτίζει αβίαστα την περιέργεια του αναγνώστη…Κερδίζει όμως σταδιακά και τη συγκινησιακή εμπλοκή του .Και ενεργοποιεί επιπλέον έναν διαρκώ ς κινούμενο ορίζοντα δυνατοτήτων λογοτεχνικής πρόσληψης που συναρτάται αρχικά με τον χρόνο. Στη συνέχεια οι ανθρώπινες καταστάσεις, οι χαρακτήρες, οι παράλληλες αγωνίες και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών του βιβλίου διαμορφώνουν μια δυνατή πρόκληση δημιουργίας διαδοχικών ερμηνειών από τους αναγνώστες.
Οι νοηματοδοτήσεις εξελίσσονται σε διαφορετικά επίπεδα και με διαφορετικά εναύσματα, καθώς η ανάγνωση προχωρά . Οι αρχικές εντυπώσεις υφίστανται τροποποίηση, επανεξέταση και το τέλος της ιστορίας θα μπορούσε να είναι μια νέα αρχή για ενδοπροσωπική επίγνωση και αναστοχασμό. Μια κίνηση με νέα φορά που θα νοηματοδοτήσει εκ νέου τον τίτλο «ΦΕΥΓΕΙ ΕΡΧΕΤΑΙ», την έννοια δηλαδή της «συνηθισμένης σήμερα μετανάστευσης» σε διαφορετικά σημασιολογικά πλαίσια: Πιθανά σε μια σχέση, σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον, σε ένα νέο αξιακό τόπο…
Το ότι το βιβλίο απέσπασε την πολύ σημαντική διάκριση USBBYOutstanding International Books List. είναι «φτερά» τιμής, στο πεδίο της λογοτεχνίας για παιδιά για την χώρα μας ,αλλά και για τους συγγραφείς Μάνο και Άννα που συνδέονται επιπλέον με τη σχέση πατέρα και κόρης. Ευχαριστώ πολύ την Άννα Κοντολέων για τον χρόνο που μου αφιέρωσε απλόχερα στον διάλογο μας παρακάτω προκειμένου να βυθιστώ και εγώ παρέα με το βιβλίο στη συνέχεια στη δίνη και των δικών μου εν εξελίξει αναπαράστασεων για την μετανάστευση !!!!
1. Πώς η εικόνα και το κείμενο τεκμηριώνουν τον τίτλο του βιβλίου «ΦΕΥΓΕΙ ΕΡΧΕΤΑΙ» που μαρτυρά μια αντίθεση και μια συνεχή κίνηση;
Το βιβλίο παρακολουθεί ταυτόχρονα στο ίδιο δισέλιδο τα μέλη μιας οικογένειας που είναι μοιρασμένη σε δύο σημεία του κόσμου, ένα στο Βορρά και ένα στο Νότο. Καθώς η ιστορία αφορά τις προετοιμασίες που γίνονται και από τις δύο πλευρές για την επικείμενη τους συνάντηση, υπάρχει μια συνεχής κίνηση, ένταση και αυτή η λαχτάρα που προηγείται από κάτι που περιμένουμε με μεγάλη ανυπομονησία.
Η κίνηση και η ένταση επιτυγχάνονται στο κείμενο με τη χρήση κοφτών φράσεων και με σύντομες, συχνές εναλλαγές των ηρώων. Η εικονογράφηση αποτυπώνει από τη μεριά της αυτή την ατμόσφαιρα. Παρακολουθεί τις μετακινήσεις, τις ετοιμασίες, την αγωνία στα πρόσωπα των ηρώων, το τρέξιμο για να τα προλάβουν όλα. Υπάρχουν και μερικά τρικ για τη διευκόλυνση του μικρού αναγνώστη. Οι πυξίδες που χρησιμοποιούνται σε κάθε σελίδα για να προσδιορίσουν αν βρισκόμαστε στο Βορρά ή στο Νότο, καθώς και τα δύο αεροπλάνα, ένα που απογειώνεται και ένα που προσγειώνεται, τα οποία υποδεικνύουν την κατεύθυνση του ταξιδιού που ετοιμάζεται να κάνει ο μικρός Φοίβος, ο οποίος χρειάστηκε να μετονομαστεί σε Άλεξ για τις ανάγκες της αμερικάνικης έκδοσης.
2. Τι σημαίνει «διεθνές βιβλίο» για σας! Ποιες σκέψεις και ποια συναισθήματα σας δημιούργησε αυτή η διάκριση; Ποιο είναι το επόμενο βήμα;
Διεθνές είναι ένα βιβλίο που έχει διεθνή κυκλοφορία και μπορεί να διαβαστεί από ένα κοινό που ξεφεύγει από τα όρια της χώρας της πρώτης έκδοσής του. Οπωσδήποτε η έκδοση του “Comings and Goings” στην Αμερική μας γέμισε χαρά. Η ελληνική γλώσσα αποτελεί δυστυχώς ένα σημαντικό περιορισμό στη διεθνή πορεία των πολύ καλών ελληνικών βιβλίων – γιατί έχουμε εξαιρετικά ελληνικά βιβλία που δεν υστερούν σε τίποτα από τα ξενόγλωσσα που έχουν άμεση πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.
Το να δεις ένα βιβλίο σου να κυκλοφορεί στην άλλη μεριά του Ατλαντικού και ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον αγγλόφωνο κόσμο, είναι οπωσδήποτε ένα ανέλπιστο όνειρο. Η σκέψη ότι ένα παιδί στην άλλη άκρη του κόσμου διαβάζει το βιβλίο μας είναι συγκινητική. Και μόνο η έκδοση του βιβλίου στην Αμερική υπήρξε τεράστια έκπληξη. Πόσο μάλλον όταν αυτή η αμερικάνικη έκδοση διακρίθηκε στην Outstanding International Books List 2022 της USBBY, μια τιμητική λίστα με διεθνή βιβλία για παιδιά που ξεχώρισαν στις Ηνωμένες Πολιτείες τη χρονιά που πέρασε.
Στα επόμενα βήματα περιμένω κάποια νέα βιβλία που πρόκειται να εκδοθούν τους επόμενους μήνες και που μου πήρε καιρό να ολοκληρώσω – γιατί μερικές φορές συμβαίνει και αυτό, οι ιδέες αργούν να ωριμάσουν στο κεφάλι μας και πρέπει να τους δίνουμε χρόνο -, μια μετάφραση ενός βιβλίου young adults που έχει κάνει μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό και μια διεθνής συνεργασία σε εξέλιξη.
3. Ποιος ενέπνευσε ποιον; Το να συ(ν) γράψεις ένα βιβλίο με ένα οικείο σου πρόσωπο έχει δυσκολίες ή μήπως είναι συγκριτικό πλεονέκτημα;
Την πρόταση την έκανα εγώ στον πατέρα μου, αν και την ιδέα μου την έδωσε κάποια χρόνια νωρίτερα ένας μικρός μαθητής δημοτικού σχολείου των Χανίων. Δεν είχα ποτέ φανταστεί την πιθανότητα αυτής της συνεργασίας, αλλά μου το επέβαλε το ίδιο το θέμα του βιβλίου. Όλα τα άλλα κύλησαν από μόνα τους και αξίζει να σημειώσω ότι η συνεργασία όλων μας έγινε από απόσταση. Εγώ στα Χανιά, ο πατέρας μου και ο εκδοτικός οίκος στην Αθήνα, η Φωτεινή Τίκκου που το εικονογράφησε στη Δανία.
4. Γιατί είναι απαραίτητη η ύπαρξη της εικόνας στο παιδικό βιβλίο; Τη στιγμή που η βιωματική αλήθεια είναι περιορισμένη σε ένα παιδί, πώς διαχωρίζει το φανταστικό από το πραγματικό;
Τα παιδιά βλέπουν τον κόσμο με εικόνες. Πρώτα ζωγραφίζουν και ύστερα γράφουν. Πολλές φορές ζωγραφίζουν προτού ακόμα μάθουν να μιλούν. Την ώρα που ζωγραφίζει ή την ώρα που διαβάζει ένα βιβλίο ένα παιδί, αλήθεια και φαντασία συνομιλούν. Όμως τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τη διάκριση στην πραγματική ζωή. Μπορεί να διαθέτουν ακόμα μικρή βιωματική εμπειρία σε σχέση μ’ εμάς τους ενήλικες, ξέρουν όμως ότι οι ελέφαντες δεν πετάνε, ούτε υπάρχουν άνθρωποι που περπατούν πάνω στα κτίρια σαν αράχνες. Μαθαίνουν μέσω της παρατήρησης κυρίως. Και μέσω της μετάδοσης της δικής μας εμπειρίας φυσικά. Αν τους πούμε πολύ σοβαρά ότι το ελεφαντάκι πάνω στο κρεβάτι τους ταξιδεύει κάθε βράδυ παρέα μ’ ένα καγκουρό, θα μας πιστέψουν ενδεχομένως. Στηρίζονται πάνω μας για να γνωρίσουν τον κόσμο. Στηρίζονται στην αξιοπιστία μας. Γι’ αυτό και ο ρόλος μας στη διαπαιδαγώγηση ενός παιδιού είναι καταλυτικός. Μαθαίνουμε λοιπόν στα παιδιά μας ότι μέσα στα βιβλία υπάρχει μια σύμβαση. Μέσα στα βιβλία όλα είναι δυνατά. Όχι όμως και έξω από αυτά.
5. Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο είναι για το παιδί ένα έργο τέχνης, ένα μέσο αγωγής ή μήπως ένας τρόπος απλά ψυχαγωγίας;
Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο – εκείνο που πληροί τις προϋποθέσεις του είδους, γιατί κάθε έντυπο που τυπώνεται σε μορφή βιβλίου και συνοδεύεται από εικόνες δεν είναι απαραίτητα παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο, είναι απλώς ένα έντυπο – είναι και τα τρία αυτά μαζί. Είναι ένα έργο τέχνης γιατί προκύπτει από τη συνεργασία διαφορετικών τεχνών. Της συγγραφής, της εικονογράφησης, της γραφιστικής, της τυπογραφίας και της βιβλιοδεσίας. Είναι ένα μέσο αγωγής, όχι με την έννοια της υποχρέωσης να διδάσκει που αναπόφευκτα οδηγεί σε διδακτισμό, αλλά με την έννοια ότι προσφέρει μια εμπειρία του κόσμου. Και είναι φυσικά ένας τρόπος ψυχαγωγίας γιατί εμπεριέχει όλα τα απαραίτητα συστατικά της, μας χαρίζει στιγμές απόλαυσης, ευχαρίστησης, χαλάρωσης, γέλιου, ανεμελιάς, συγκίνησης.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
https://kaleidoscope.gr/el/-/9789604712304-feugei-erxetai-700.html
http://cybby.org/worldday22childrensbook/
https://www.elculture.gr/blog/article/to-minyma-gia-tin-pagkosmia-imera-paidikou-vivliou-2022-apo-ton-polyvravevmeno-syngrafea-richard-van-camp/
• Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από την συγγραφέα Άννα Κοντολέων για τις ανάγκες αποκλειστικά του παρόντος αφιερώματος
