“[…] Για τον ποιητή -µπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά είναι αληθές-η µόνη κοινή γλώσσα που αισθάνεται να του αποµένει είναι οι αισθήσεις. Εδώ και χιλιάδες χρόνια ο τρόπος που αγγίζονται δυο σώµατα δεν άλλαξε.[…]Όµως όταν µιλώ για αισθήσεις δεν εννοώ το προσιτό, πρώτο ή δεύτερο, επίπεδο του. Εννοώ το απώτατο. Εννοώ τις αναλογίες των αισθήσεων στο πνεύµα. Όλες οι τέχνες µιλούν µε ανάλογα…”
Οδυσσέας Ελύτης / “Ο λόγος στην Ακαδηµία της Στοκχόλµης”
Ο Οδυσσέας Ελύτης ήταν ανέκαθεν ο ποιητής που µου προκαλούσε συγκίνηση, δέος, αλλά και γαλήνη ταυτόχρονα, µε τις γλαφυρές εικόνες, τα πυκνά νοήµατα κα την υπεροχή του λεκτικού πλούτου που µεταγγίζει η ανάγνωση κάθε στίχου του! Χρόνο µε το χρόνο ιδιαίτερα σε επιβαρυµένες συναισθηµατικά περιόδους, έγινε συνήθεια αγαπηµένη και στάση ζωής, να ανατρέχω στους στίχους του, προκειµένου να κατευνάσω ένταση, αγωνία, οδύνη, λύπη να γαληνέψω και να αντλήσω δύναµη, για να διαχειριστώ τη φουρτούνα της ψυχής µου. Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη λειτουργεί λυτρωτικά ως «συναισθηµατική άγκυρα» που µου διασφαλίζει, την ισορροπία σε αµφιταλαντεύσεις και µαταιώσεις, αλλά και την προστασία σε κάθε φθοροποιό απειλή, σε κάθε ρωγµή….
Η ποίηση είναι αινιγµατική γιατί αξιοποιεί και επεκτείνει τις δυνατότητες της γλώσσας παραπέµποντας σε πολλές άλλες υπονοούµενες σηµασίες που δεν συνδέονται άµεσα µε το σώµα των λέξεων, ούτε απορρέουν από τον ρεαλιστικό χαρακτήρα των λέξεων, αλλά πλαισιώνουν τις λέξεις µε έναν τρόπο αδιόρατο και φαινοµενικά αδιευκρίνιστο. Η ποίηση υπονοεί και είναι πλασµατική αφήγηση την οποία καλούµαστε να ανιχνεύσουµε και να αποκωδικοποιήσουµε. Ο χαρισµατικός Νοµπελίστας Οδυσσέας Ελύτης, µε έρωτα για την ελληνική γλώσσα στους στίχους του, µας προτρέπει πάντα να αναζητήσουµε, συνειδητά ή ασυνείδητα, διαφορετικές σηµασίες και υψηλές αισθητικές αξιακές ποιότητες. Ενεργοποιεί την προσωπική νοηµατοδότηση και οδηγεί σε µια βαθιά αυτογνωσιακή κατάδυση.
Όπως έγραφε ο Βίλχελµ Ντίλταϋ: «Το υπόβαθρο κάθε αληθινής δηµιουργίας είναι το βίωµα, δηλαδή µια ζώσα εµπειρία και τα κάθε είδους ψυχικά συστατικά που πηγάζουν από αυτήν». Όµως για τον µεγάλο µας ποιητή φαίνεται ότι συνέβαινε το αντίθετο, όπως ο ίδιος εξοµολογείται. Η ποίηση του ένας µηχανισµός για να εκφράσει αυτά που η ζωή του στερούσε:
«Μιλώ για την ποιητική λειτουργία και ως προς αυτήν υπάρχουνε δύο µέθοδοι. Υπάρχει η µέθοδος η εξοµολογητική, που αποτελεί, ας πούµε, τον κανόνα. Ο ποιητής, δεχόµαστε ότι εκφράζει την γύρω του πραγµατικότητα. Στα έργα του, που αποτελούν ένα είδος εσωτερικού ηµερολογίου, καταγράφει τις ψυχικές του αντιδράσεις, που, βέβαια, είναι οδυνηρές, αφού ζητούν ν’ αποδώσουν τη δυσαρµονία του µε το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Στο βαθµό µάλιστα που η θλίψη του ή η διαµαρτυρία του είναι οξύτερες, αξιολογείται και η ποιότητα της ευαισθησίας του. Οπόταν εγώ, µε τέτοια κριτήρια, ευρέθηκα να είµαι τέρας αναισθησίας, άµοιρος των δεινών που µαστίζουν την ανθρωπότητα, µε άλλα λόγια ένας απερίσκεπτος έφηβος που τα βρίσκει όλα ωραία και τα εξυµνεί. Ενώ εγώ ήµουν, απλά και µόνον, ένας χηµικός που έβαζε λίγο βόρειον άνεµο, λίγο λουλακί θαλάσσης, λίγο δέρµα νέας κοπέλας, λίγη κατάνυξη αγιότητας, για να βγάλει το αποτέλεσµα που η ζωή του στερούσε. Ήταν ο µηχανισµός του εξορκισµού που λειτουργούσε µέσα µου; ∆εν ξέρω. Πάντως ήταν η αντίδραση που θα δοκίµαζε φερ ειπείν ένας αρχιτέκτονας που βλέπει ένα φριχτό οικοδόµηµα και ξέρει ότι µε τα ίδια υλικά θα µπορούσε να είχε γίνει κάτι διαφορετικό, κάτι που να «στέκει» καλύτερα. Σηµειωτέο ότι τα «υλικά» που είχα βαλθεί να επικαλούµαι δεν ήταν διόλου φανταστικά πράγµατα. Υπήρχαν δοσµένα απ’ την ίδια τη ζωή – πλην καταδικασµένα σε αδράνεια από τους ίδιους τους ανθρώπους, από την άγνοια και τις προκαταλήψεις αιώνων…»
Αυτή του η επιλογή διαµορφώνει ίσως τη δυναµική και ανεπανάληπτη ταυτότητα της ποίησης του και της προσδίδει µια απροσδιόριστη ενδυναµωτική υπόσταση. Αυτή η παράµετρος ασυνείδητα ώθησε και µένα στην έναρξη της πανδηµίας να τολµήσω, χωρίς να είναι ιεροσυλία, αλλά µόνο µε την πρόθεση αναζήτησης µιας «συναισθηµατικής άγκυρας», στη γενέτειρα του αγαπηµένου µου ποιητή, στο Ηράκλειο της Κρήτης, να οπτικοποιήσω µε δικές µου φωτογραφίες κάποιους στίχους του. Είχα πάντα οδηγό τον λόγο της αγαπηµένης του Ιουλίτας, όπου είχε επισηµάνει στα εγκαίνια της έκθεσης «Ο Κόσµος του Οδυσσέα Ελύτη: Ποίηση και Ζωγραφική», έκθεση για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του στο Ίδρυµα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη τον Σεπτέµβρη του 2011
«[…]ανάγκη να µετατρεπόµαστε κάθε στιγµή σε εικόνα…» γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης στα «Τρία ποιήµατα µε σηµαία ευκαιρίας»
Έτσι στο πλαίσιο της καθηµερινής σωµατικής άσκησης τότε τον Απρίλιο του 2020 επιχείρησα να αιχµαλωτίσω στα φωτογραφικά κάδρα µου λεπτοµέρειες από γωνιές της γενέτειρας του και µελετώντας συστηµατικά την ποίηση του,άρχισα να τις θέτω σε διάλογο µε τους στίχους του και να τις επικοινωνώ στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και αυτή η διαδικασία της οπτικοποίησης αποδείχτηκε τόσο λυτρωτική, τόσο αυθεντική, τόσο προσωποποιηµένη για µένα, που µε οδήγησε εκτός από την απελευθερωτική δηµιουργικότητα σε µία πολυεπίπεδη σχέση µε τον τόπο: αναφορική, µεταφορική, συνειρµική. Λες και συναντούσα το βαθύτερο ψυχικό τοπίο του ποιητή στην πόλη που γεννήθηκε και αυτό µετατράπηκε σταδιακά σε µια δική µου ανεκτίµητη συναισθηµατική άγκυρα που µε κρατά σε θετική σκέψη και εγρήγορση έως σήµερα.
Ενδεικτικά παραθέτω επιλογές στίχων:
[….] Στον τοίχο που ανατρίχιασε και όλη µου την αφή γύρισε πίσω….ιστορηµένη…[…]
«ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΑΛΟΓΟ»/Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ (1)
[…] καίει από τη µια όψη το ψευδές, αλλά από την άλλη του καθρέφτη γίνεται ύδωρ…»
«ΕΚ ΤΟΥ ΠΛΗΣΙΟΝ»/Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
[…] Υπάρχει ένα χαµόγελο που πληρώνει τη φλόγα
Μα εδώ στο ανήξερο τοπίο που χάνεται σε µια θάλασσα ανοιχτή κι ανέλεη
µαδά η επιτυχία… […]
«ΕΠΕΤΕΙΟΣ»/ Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ /
[…] κι είναι ο χρόνος µια µεγάλη εκκλησία, µ’ ακούς
όπου κάποτε οι φιγούρες των Αγίων
βγάζουν δάκρυ αληθινό
µ’ ακούς […]
«ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ»/ Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
[…] Ένα δασάκι πλάι στη φωτιά
στοίχηµα των νυχτερινών ανέµων
ένα βηµάτισµα σκιάς στην όχθη της Χιµαίρας…
«ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ»/
Ο∆ΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
Ήταν µια αναπάντεχη µέθεξη στην ποίηση του µεγάλου µας ποιητή, που βαθµιαία,όσο η δυσκολία του εγκλεισµού µεγάλωνε, τόσο περισσότερο µε έκανε να “βουτάω” στον κόσµο των ιδεών και των συναισθηµάτων του Οδυσσέα Ελύτη, µε στάση διαθεσιµότητας στην ατµόσφαιρα µυσταγωγίας των στίχων του…. Αυτή η διεργασία εµβύθισης στις υψηλές αξιακές αισθητικές του ποιότητες, αναζητώντας τις προσωπικές µου νοηµατοδοτήσεις, ανέδειξε έτσι την ανάγκη να διερευνώ αρχεία στη Βικελαία ∆ηµοτική Βιβλιοθήκη για να µάθω περισσότερα για τη ζωή του, άγνωστα και ίσως µη δηµοσιευµένα..
Πρόσφατα αναζητώντας και πάλι τη “συναισθηµατική µου άγκυρα”, ανακάλυψα στη συλλογή του Μουσείου Σχολικής Ζωής αυτή τη φορά, µια έκδοση αφιέρωµα στον Οδυσσέα Ελύτη της εφηµερίδας “Η ΑΛΛΑΓΗ” το 1996, τη χρονιά δηλαδή που έφυγε από τη ζωή. Η έκδοση πραγµατοποιήθηκε µε πρωτοβουλία του τότε ∆ηµάρχου Ηρακλείου Μανώλη Καρέλλη, ο οποίος µάλιστα έκανε την επιλογή των συγγραφέων και είχε την επιµέλεια. Σπάνια κείµενα γραµµένα από σηµαντικούς πολίτες του πνεύµατος και των τεχνών “µιλούν για τον ποιητή” και αναφέρονται σε “στοιχεία αιώνια και ακατάλυτα” σε “δείγµα γραφής” παρουσιάζουν το “χρονολόγιο” της ζωής του, τη “µεγάλη διάκριση”, τη σύνδεση του µε “την Κρήτη, το Ηράκλειο” …
Η έκδοση ολοκληρώνεται “µε την ενότητα “Σε χώρα µακρινή και αρυτίδωτη πορεύοµαι….”
ως αναφορά “στο ήθος της εκδηµίας” του:
“[…] Χτυπά η καµπάνα του µεσηµεριού κι αργά στις πέτρες τις πυρρές χαράζονται τα γράµµατα:
ΝΥΝ και ΑΙΕΝ και ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ.
Αιέν αιέν και νυν και νυν τα πουλιά κελαηδούν
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το τίµηµα …”
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ
*Η έκδοση θα είναι προσβάσιµη στο κοινό ολόκληρη σύντοµα, αφού θα ψηφιοποιηθεί για τις ανάγκες της νέας έκθεσης του Μουσείου Σχολικής Ζωής µε στόχο η λογοτεχνία να µην απουσιάζει φυσικά από τη συστράτευση όλων των µορφών τέχνης που ενδυναµώνουν το µουσειολογικό του αφήγηµα . Το άρθρο αφιερώνεται σε όλους“τους σπουδαίους, αλλά συνάµα σεµνούς και αθόρυβους”, των οποίων η εκδηµία πλαισιώνεται “από την επιθυµία τους, να περιβληθεί από βαθιά χριστιανική σιωπή”…. Όπως ακριβώς ήταν η επιθυµία του µεγάλου µας Έλληνα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη….
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -ΠΗΓΕΣ
Ηλιοπούλου Ι. ( 2002) Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, Εκδ. Ίκαρος
http://www.dikaiopolis.gr/2015/07/blog-post_31.html
**Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ίδια έκδοση σελ. 41,42,45,57
Endnotes
i Σελ.46 του αφιερώµατος Οδυσσέας Ελύτης ,
το Ηράκλειο και η Κρήτη, εκδόσεις “Η ΑΛΛΑΓΗ”
ii Σελ.63 του αφιερώµατος Οδυσσέας Ελύτης ,
το Ηράκλειο και η Κρήτη, εκδόσεις “Η ΑΛΛΑΓΗ”
iii Σελ.64 του αφιερώµατος Οδυσσέας Ελύτης ,
το Ηράκλειο και η Κρήτη, εκδόσεις “Η ΑΛΛΑΓΗ”
